iki askılı Cayroskoplar/ gemiler için dengeleyici

**Şengül Şirin** · 09-26-2012

İKİ ASKILI CAYROSKOPLAR

Şekilde görüldüğü gibi iki askılı bir cayroskopla gerçekleştirilen aşağıdaki benzetimli ( simülasyon ) deneyler ,birçok önemli uygulamanın temelini oluşturur

Rotor döner durumdayken ve dönme ekseni yatay düzlem üzerindeyken,cayroskop çerçevesi tabanından yatay düzlemde çevrilirse,cayroskop eylemsizliğinden kaynanlanan belirli bir direncin oluştuğu duyumsanır

Aynı zamanda dönme ekseni düşey düzlemde yalpalamaya başlar ve bu yalpalama dönme ekseni düşey konuma gelene ve tüm cayroskop eylemsizliği yok olana kadar sürer

Aynı deney bir kez daha yinelenirse,ama bu kez çerçeve tabanı yatay düzlemde döndürülürken bir yanda da rotor milinin kardan halkaya bağlandığı uç bölümüne kuvvet uygulanarak dönme ekseninin yalpalama hareketi durdurulursa elin döndürme hareketine karşı cayroskop eylemsizliğinden kaynaklanan direnç ortadan kalkar

Aslında,yalpalama süreci tersine çevrilmiş olur

Daha sonra rotor milinin ucuna uygulanan bir düşey kuvvet,çerçeve tabanının da elin döndürme hareketiyle aynı hızda ve aynı doğrultuda yalpalamasına yol açan bir moment yaratır

Taban ne kadar hızlı döndürülürse,yalpalamayı durdurmak için mile uygulanması gereken kuvvet de o kadar büyük olur

Bu deneyden iki önemli sonuç çıkarılabilir

1- Tabanının dönme hareketine karşı direnç ,ancak ve ancak dönme ekseninin yalpalaması durumunda oluşur

2- Yalpalamayı durdurmak için gereken kuvvet,tabanın dönme hızıyla doğru orantılıdır

Bu kuvvet bir yay düzeniyle uygulanabilir ve böylece cayroskopun ,açıklığın ( kuzey ya da güney kutup doğrultusundan açısal uzaklık)

değişim hızını,ölçmesi sağlanır

Bu tür cayrometrelerden uçaklarda ve gemilerde "dönme hızı göstergesi" olarak yararlanılır

Cayroskopun dönme ekseni,başkıç hattına dik açı yapacak biçimde yerleştirilir ve yatma hızı bu hatta göre ölçülür

Bu tür cayroskoplara "yer" değiştirme cayroskoplarından ayırt edilmeleri amacıyla hız cayroskopları denir

Bir hız cayroskopunun,gerçekleştireceği ölçüme temel aldığı duyarlı ya da girdi ekseni ,dönme eksenine diktir

buna karşılık bir yer değiştirme cayroskopunda dönme ekseni,duyarlı ya da girdi ekseniyle aynı doğrultudadır

Bu nedenle,bir kuzey hız cayroskopu ile bir kuzey yerdeğiştirme cayroskopu ile bir kuzey yerdeğiştirme cayroskopu bir arada kullanıldığında ,bunların dönme eksenleri birbirine dik açı yapacak biçimde yerleştirilir

GEMİLER İÇİN DENGELEYİCİ

Gemilerde yalpalamayı giderici temel düzenekler,sualtı kanatçıkları ile cayroskoplardır

Gemi gövdesinden dışarı doğru uzanan kanatçıklar,geminin ileri hareketiyle ters yönlere yatacak biçimde düzenlenmiştir

Bu nedenle ,doğru biçimde çalıştırıldıklarında,bu kanatçıklar geminin sağa sola yatmasını engelleyerek yalpalamayı giderirler

Cayroskoplar,düşey açısal uzanımı ve yalpalama hızını belirleyerek,kanatçıkların buna göre çalışmasını sağlar

Kaynak

AnaBritannica cilt 7 frmsinsi

net için derlenmiştir

09-26-2012	#5
Şengül Şirin	iki askılı Cayroskoplar/ gemiler için dengeleyici İKİ ASKILI CAYROSKOPLAR Şekilde görüldüğü gibi iki askılı bir cayroskopla gerçekleştirilen aşağıdaki benzetimli ( simülasyon ) deneyler ,birçok önemli uygulamanın temelini oluşturur Rotor döner durumdayken ve dönme ekseni yatay düzlem üzerindeyken,cayroskop çerçevesi tabanından yatay düzlemde çevrilirse,cayroskop eylemsizliğinden kaynanlanan belirli bir direncin oluştuğu duyumsanırAynı zamanda dönme ekseni düşey düzlemde yalpalamaya başlar ve bu yalpalama dönme ekseni düşey konuma gelene ve tüm cayroskop eylemsizliği yok olana kadar sürerAynı deney bir kez daha yinelenirse,ama bu kez çerçeve tabanı yatay düzlemde döndürülürken bir yanda da rotor milinin kardan halkaya bağlandığı uç bölümüne kuvvet uygulanarak dönme ekseninin yalpalama hareketi durdurulursa elin döndürme hareketine karşı cayroskop eylemsizliğinden kaynaklanan direnç ortadan kalkarAslında,yalpalama süreci tersine çevrilmiş olurDaha sonra rotor milinin ucuna uygulanan bir düşey kuvvet,çerçeve tabanının da elin döndürme hareketiyle aynı hızda ve aynı doğrultuda yalpalamasına yol açan bir moment yaratırTaban ne kadar hızlı döndürülürse,yalpalamayı durdurmak için mile uygulanması gereken kuvvet de o kadar büyük olurBu deneyden iki önemli sonuç çıkarılabilir 1- Tabanının dönme hareketine karşı direnç ,ancak ve ancak dönme ekseninin yalpalaması durumunda oluşur 2- Yalpalamayı durdurmak için gereken kuvvet,tabanın dönme hızıyla doğru orantılıdırBu kuvvet bir yay düzeniyle uygulanabilir ve böylece cayroskopun ,açıklığın ( kuzey ya da güney kutup doğrultusundan açısal uzaklık)değişim hızını,ölçmesi sağlanırBu tür cayrometrelerden uçaklarda ve gemilerde "dönme hızı göstergesi" olarak yararlanılır Cayroskopun dönme ekseni,başkıç hattına dik açı yapacak biçimde yerleştirilir ve yatma hızı bu hatta göre ölçülür Bu tür cayroskoplara "yer" değiştirme cayroskoplarından ayırt edilmeleri amacıyla hız cayroskopları denirBir hız cayroskopunun,gerçekleştireceği ölçüme temel aldığı duyarlı ya da girdi ekseni ,dönme eksenine diktirbuna karşılık bir yer değiştirme cayroskopunda dönme ekseni,duyarlı ya da girdi ekseniyle aynı doğrultudadırBu nedenle,bir kuzey hız cayroskopu ile bir kuzey yerdeğiştirme cayroskopu ile bir kuzey yerdeğiştirme cayroskopu bir arada kullanıldığında ,bunların dönme eksenleri birbirine dik açı yapacak biçimde yerleştirilir GEMİLER İÇİN DENGELEYİCİ Gemilerde yalpalamayı giderici temel düzenekler,sualtı kanatçıkları ile cayroskoplardırGemi gövdesinden dışarı doğru uzanan kanatçıklar,geminin ileri hareketiyle ters yönlere yatacak biçimde düzenlenmiştirBu nedenle ,doğru biçimde çalıştırıldıklarında,bu kanatçıklar geminin sağa sola yatmasını engelleyerek yalpalamayı giderirlerCayroskoplar,düşey açısal uzanımı ve yalpalama hızını belirleyerek,kanatçıkların buna göre çalışmasını sağlar Kaynak AnaBritannica cilt 7 frmsinsinet için derlenmiştir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır