|
Prof. Dr. Sinsi
|
Asal Sayı Nedir? Asal Sayı Neye Denir? Asal Sayı Nelerdir? Asal Sayılar Nelerdir?
Asal Sayı Nedir? Asal Sayı Neye Denir? Asal Sayı Nelerdir? Asal Sayılar Nelerdir?
Asal Sayı Nedir? Asal Sayı Neye Denir? Asal Sayı Nelerdir? Asal Sayılar Nelerdir?
ASAL SAYILAR
Asal sayilar, 1 ve kendisinden baska pozitif tam böleni olmayan 1' den büyük tamsayilardir En küçük asal sayi, 2' dir 2 asal sayisi disinda çift asal sayi yoktur Yani, 2 sayisi disindaki tüm asal sayilar tek sayidir Asal sayilar kümesi,
{ 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, }
dir
Fermat Teoremi' ne göre, n asal sayi olmak üzere, 2n - 1 seklinde yazilabilen sayilar asal sayidir Örnegin,
22 - 1, 23 - 1, 25 - 1, 27 - 1, 211 - 1,
sayilari, asal sayidir
Aralarinda asal sayilar:
1' den baska pozitif ortak böleni olmayan sayilara, aralarinda asal sayilar adi verilir Birden fazla sayinin aralarinda asal olmasi için, bu sayilarin asal sayi olmasi gerekmez Asal sayilar, kesinlikle aralarinda asal sayilardir Bununla birlikte, 10 ve 81 sayisi birer asal sayi olmamasina ragmen, aralarinda asal sayilardir Diger taraftan, 10 ile 8 sayisi birer asal sayi olmamasina ragmen, 2 ortak bölenleri oldugu için, aralarinda asal sayilar degildir Bir sayi aralarinda asal iki sayiya bölünebiliyorsa, bu iki sayinin çarpimina da bölünür
Örnegin,
· 2, 9
· 10, 81
· 5, 29
· 3, 8
· 2, 10, 35
sayi gruplari, ortak tam bölenleri olmadigi için aralarinda asal sayilardir
Asal olmayan sayilara da bilesik sayi adi verilir Dolayisiyla, bilesik sayilarin 1 ve kendisinden baska bölenleri vardir Örnegin, 10 sayisi bir bilesik sayidir Çünkü, 10 sayisinin 1 ve kendisinden baska, 2 ile 5 böleni vardir Buradan, asal olmayan 10 sayisi, birer asal sayi olan 2 sayisi ile 5 sayisinin çarpimi olarak yazilabilir 2 ile 5 sayisina, 10 sayisinin asal çarpani veya böleni denir Yani, bilesik bir sayi, asal sayilarin çarpimi seklinde yazilabilir
Örnek 1:
Asagidaki sayi gruplarindan hangisi aralarinda asaldir?
a) 4, 20 b) 6, 21 c) 27, 36, 39 d) 8, 24, 36 e) 3, 5, 25
Çözüm:
a) 4 ile 20' nin ortak böleni vardir ve bu da 2 ile 4' tür
b) 6 ile 21' in ortak böleni vardir ve bu da 3' tür
c) 27, 36 ve 39' un ortak böleni vardir ve ortak bölen 3' tür
d) 8, 24 ve 36' nin ortak böleni vardir ve ortak bölen 2 ve 4' tür
e) 3, 5 ve 25' in ortak böleni yoktur Çünkü, bu üç sayiyi birden bölen 1' den baska sayi yoktur Dolayisiyla, bu sayilar aralarinda asaldir
Örnek 2:
2m + 3 ile 7n - 5 sayilari aralarinda asal olduguna göre,
ise, m ve n kaçtir?Çözüm:
2m + 3 ile 7n - 5 aralarinda asal olduklarina göre,
2m + 3 = 5 2m = 5 - 3 2m = 2 m = 17n - 5 = 9 7n = 9 + 5 7n = 14 n = 2bulunur
Örnek 3:
a, b ve c birbirinden farkli rakamlar olmak üzere, ab ile bc iki basamakli aralarinda asal sayilardir Buna göre, ab + bc toplaminin en küçük degeri kaçtir?
Çözüm:
Toplamin en küçük olmasi için, sayilari en küçük almaliyiz Buna göre, ab = 21 olurken bc = 13 olmalidir Dolayisiyla,
ab + bc = 21 + 13 = 34
olur
Örnek 4:
2x + y ile 4 x + y sayilari aralarinda asal olduguna göre,
ise, 3x + 2y toplami kaçtir
Çözüm:
2x + y ile 4x + y sayilari aralarinda asal olduguna göre, her ikisinin de ortak böleni olmamasi gerektiginden, esitligin sag tarafi ortak bölenden arindirilmalidir Dolayisiyla,
olur ve buradan,
2x + y = 7 (1)
4x + y = 9 (2)
yazilir Bu denklemleri ortak olarak çözelim Bunun için, (1) nolu denklemi - 1 ile çarpalim ve (1) nolu denklemle (2) nolu denklemi taraf tarafa toplayalim
- 1 / 2x + y = 7
4x + y = 9
- 2x - y = - 7
4x + y = 9
Son iki denklemin toplami
2x = 2
x = 1
bulunur ve x = 1 degerini (1) nolu denklemde yerine koyalim
21 + y = 7
y = 7 - 2
y = 5
bulunur Buradan
3x + 2y = 31 + 25 = 3 +10 = 13
olur
SAYILARIN ASAL ÇARPANLARINA AYRILMASI
Her bilesik sayi, asal sayilarin veya asal sayilarin kuvvetlerinin çarpimi seklinde yazilabilir Bu islemi yapmak için, ilgili sayinin sirasiyla en küçük asal sayidan baslanarak bölünebilmesi arastirilir
Örnek 1:
124 sayisini asal çarpanlarina ayiralim
Çözüm:
124= 3122
Örnek 2:
500 sayisini asal çarpanlarina ayiralim
Çözüm:
500=22555
|