|
Prof. Dr. Sinsi
|
Japonyada Depreme Karşı Ne Tür Önlemler Alınıyor? Japonyada Depreme Karşı Önlemler
Ancak hemen hemen her gün büyük ya da küçük çapta sarsıntılar yaşayan Japonya’da bu yıkıcı depremlerin özellikle
konut mimarisinin gelişimi üzerindeki etkileri yıkıcı değil yapıcı şekilde gelişme göstermiştir Ülkenin üzerinde yer
aldığı doğal yapı ve toplumun sosyo kültürel yapısını dikkate alan mekan tasarımcıları sadece depreme dayanıklı
strüktürler tasarlamakla kalmamış aynı zamanda toplumun örf ve adetlerine, güncel yaşama uygun mekanlar
oluşturmuşlardır Minimal mekanlarda eylemlerin gerektirdiği ölçü ve sayılarda eşya kullanımı ile Japon insanı konut
kullanımında depremin sarsıcı ve öldürücü etkilerinden sakınarak yaşama yoluna gitmiştir Sürekli iletişim araçları ve
eğitim yoluyla tüm Japon halkı küçük yaşlardan itibaren eğitilmekte ve Japonya’da yaşayacak olan yabancılar için de
deprem öncesi ve sonrasında mekanda alınması gereken önlemler konusunda uyarılar yapılmaktadır Nitekim; son
dokuz yıl içinde Japonya’da meydana gelen en büyük depremlerden biri Ekim 2004’de olmuş, meydana gelen
depremde de bina yıkımı yaşanmamış; sadece 1 kişi araba devrilmesi sonucu ölmüş, yaralanan 311 kişinin ise iç
mekanda mobilya ve eşya devrilmesi sonucu etkilendiği tespit edilmiştir (Daily Times, 09 Ekim 2004) Büyük deprem
gerçeğiyle en son binlerce insanın ölümüyle sonuçlanan 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 depremleri ile karşılaşan ve
meydana gelen her küçük sarsıntıda bu gerçekle yüzleşen toplumumuzda ise depremin toplum yaşamı üzerindeki yıkıcı
etkileri mekan tasarımcıları ile çeşitli bilim dallarından uzman kişilerin çabalarına rağmen devam etmektedir En ufak
bir sarsıntıda binalar yıkılmasa dahi mekan içindeki eşyaların devrilmesi ve çıkan panik sonucu çoğu insan zarar
görmektedir 1999 yılında meydana gelen depremlerde sağlam kalan binalardan çıkan insanlarda bile mekandaki
eşyaların devrilmesi sonucu yaralanmaların oluştuğu gözlenmiştir İletişim araçları yardımı ile toplumdaki insanların
deprem sırasında mekandaki eşyalardan nasıl korunmaları gerektiği, büyük ve ağır mobilyaların sabitlenmesinin önemi,
sürekli gündeme getirilmektedir Ancak, böyle bir uyarıya neden ihtiyaç duyulmaktadır? Niçin toplumumuzda insanlara
zarar veren mekanlar ve eşyalar kullanılmaktadır? Japonya’da da durum böyle mi? Japonlar sadece strüktürel açıdan
depreme dayanıklı bina tasarımı yaparak soruna çözüm mü getirmişler? Neden Japon insanı televizyonda canlı yayın
esnasında meydana gelen depremlerde oturduğu yerden kalkmadan işine devam ediyor? İşin özünde elbette depreme
karşı dayanıklı özel tasarlanmış ve yalıtılmış mekanlar ile toplum bilinci yatmaktadır Ancak, unutulmaması gereken
önemli bir nokta da depreme karşı dayanıklı mekan bilhassa da konut mekanı tasarımında insan, işlev, eşya kullanımı,
malzeme seçimi ve strüktür ilişkisinin bir bütün olarak değerlendirilmesidir Bu doğrultuda depremsellik açısından
Japon ve Türk insanının geçmişte ve günümüzde içinde yaşadığı konut mekanları incelendiğinde bazı ortak noktalara
rağmen önemli farklılıkların bulunduğu gözlenmektedir
Resim 1: 1995 Kobe Depreminde Yıkılan Ahşap Yapılar
Geleneksel ve Çağdaş Japon Konut Mimarisi ve İç Mekan Kullanımı
Japon konut mimarlığında mekan oluşumunu belirleyen veriler doğal ve sosyo kültürel veriler olarak iki başlıkta
toplanmaktadır Doğal veriler, coğrafi ve jeolojik özellikler, iklim, yapı malzemeleri ve doğal kaynaklardan oluşurken;
sosyo kültürel veriler de yaşam tarzı, gelenekler, din gibi unsurlardan meydana gelmektedir Bir adalar ülkesi olan
Japonya’nın 366500 km²’lik yüzölçümünün dörtte üçünün % 15 ‘den fazla eğimi bulunmaktadır Jeolojik bakımdan
genç bir oluşum olan Japonya’da sık sık deprem yaşanmaktadır Japon iklimi de muson bölgesinin sınırları içindedir
Ülkenin güneybatı bölgeleri kuzeydoğu bölgelerinden daha yağışlıdır Japon iklimine yön veren diğer bir olgu da her yıl
sonbahar başlarında görülen tayfunlardır (BUGÜNKÜ JAPONYA, 1971) Yükseltilmiş döşeme, dikme ayakları, açıkta
bırakılmış strüktür ve metal malzeme kullanılmaması, geleneksel konut mimarisine yansımış en belirli iklimsel olgulardır (Murdoch,1991) Geleneksel Japon konut mimarisinin temel yapı malzemesi iklim ve deprem faktörlerinin
etkisiyle ahşaptır Geleneksel Japon konut mimarisini etkileyen sosyo kültürel verilerin başında ise din unsuru
gelmektedir Şinto dini, doğal olaylara tapılma esasına dayandığı için Japonlar bu dinin etkisi ile mimari mekanlarını oluştururken doğaya önem vermişlerdir Geleneksel konut mekanları doğanın içine, doğa da evin içine sokulmuştur
Çin’den Japonya’ya gelen Budizm dini de sanat ve mimariyi etkilemiştir Bu dinlerin de etkisiyle Japon halkının yaşam biçiminde özgürlük ve bağımsızlık duyguları yer almamaktadır Bu nedenle Japon geleneksel halk konut mimarisi hiç bir zaman içe dönük ve kapalı olmamıştır İmparatordan çiftçilere, kadınlardan rahiplere kadar toplumda her insanın
konut tasarım bilgilerinin mevcut olduğu bilinmektedir (Ayverdi,1972) Tarih boyunca Hint, Yunan, Pers etkilerini taşıyan Çin ve Kore’den etkilenen Japon mimarlığında 1500’lü yıllardan itibaren Hristiyan misyonerlerin aracılığı ile
batı etkisi görülmekle birlikte bu etki kamu mimarlığı ile sınırlı kalmıştır Ancak II Dünya Savaşından sonraki
dönemde Japon toplumu tüm eylemlerinde ve konut mimarisinde geleneksel verilerle uluslararası veriler arasında
bocalamaya başlamış ve kısmen etkilenmiştir
Japon geleneklerinde her canlı gibi yapının da canlı bir organizma olduğu kabul edilmektedir Dolayısıyla geleneksel
konut mimarisinde yapı ve mekan kısa ömürlüdür Mekanın geçiciliği, dinamik bir iskelet aracılığıyla sağlanmaktadır
Bu amaçla geleneksel konutlarda yıkıp-yapma kolaylığı açısından hiç çivi kullanılmamış; tüm birleşim detayları büyük
ölçüde geçmelerle çözülmüştür Mekanda herşeyin varoluş nedeni işlevdir Mekanda işlev dışı hiç bir tasarıma yer
verilmemiştir Mekanda ve işlevdeki geçicilikler ve değişiklikler günlük olabileceği gibi mevsimlik hatta yıllık
olabilmektedir Japon evinde iç mekanda bir tapınak havası verilmeye çalışılmıştır Bu mimari mekan bir dizi ilişki; ve
mekanı içine alan biçimin ve mekanın kendisinin zaman, derinlik, sesler, ısı gibi unsurlarca bağıllaştırıldığı mekandır
Japon kültüründe bir “yere oturma kültürü”nden söz edilmektedir Japonların eskiden iskemlede oturduklarına ilişkin
kanıtlanamamış kuramlar da bulunmaktadır Yaklaşık 1200 yıldır uygulanan “yerde oturma kültürü” ile “yere bakma
kültürü” Japon iç mekanının oluşumunu etkileyen diğer unsurlardır Yani zemin düzeyinden 1,60 m kadar yukarıda yer
alan insan gözünün bakış çizgisinin yatay düzlem altında kalması söz konusudur Bu nedenle iç mekanda kullanılan
eşyalar yüksek tutulmamaktadır Tüm mekanlar da yere oturma kültürünün bir unsuru olan ve “tatami” adı verilen yer
hasırlarının boyutlarına göre modüler bir şekilde biçimlenmektedir Geleneksel Japon mimarlığının “Kivari” adı verilen
ilkesine göre, yapı elemanları taşıdıkları yüklerle doğru orantılı olarak büyümekte ya da küçülmektedir Öyle ki;
mekanın tatami ölçüsü seçilmiş ise taşıyıcı strüktür öğelerinin büyüklükleri de belirlenmiş olmaktadır Geleneksel ve
çağdaş Japon konut mimarisinde gerek dış gerekse iç mekanda sadelik anlayışı hakimdir Süsleme amacıyla hiç bir
uygulama yapılmamıştır Strüktür olduğu gibi bırakılmış, strüktürü kapatıcı bir uygulama yapılmamıştır Yapının
strüktürü iç mekanda da olduğu gibi açıkça görülebilmektedir İç mekanda kullanılan mobilyalarda dahi strüktür açıkça
görülebilmekte ve süsleme sınırlı oranda kullanılmaktadır
Resim 2: Günümüz Japon Konutlarından Görünüm Bahçeli Ev ve Apartmanlar
Resim 3: İç Mekanda Tatami Kullanımı
Geleneksel ve çağdaş Japon konut mimarisinde rasyonel bir plan anlayışı görülmekte, çıkma ve cumba gibi hareketli
plan anlayışı görülmemektedir Geleneksel Japon evinde mekan kullanımı uzun zaman içinde oluşmuş alışkanlıklardan
doğmuştur Geleneksel konut mimarisinde yemek yeme, yemek pişirme, yatma, iş, misafir ağırlama, toplantı, bayram,
düğün, cenaze töreni gibi eylemler görülmekte ve bu eylemler minimal bir mekan anlayışı ile gerçekleştirilmektedir
Geleneksel Japon konutunda yaşama mekanı (ima) ailenin günlük yaşantısını sürdürdüğü ana mekan olup; yemek
pişirme ve yeme eylemlerinin ve zaman zaman da yatma eylemlerinin gerçekleştirilmesi maksadıyla da
kullanılmaktadır Oda ise geleneksel Türk konutunda olduğu gibi bir çok işleve cevap vermektedir Odalarda bir çok
ihtiyaca cevap veren sabit dolaplar ile depolama ihtiyacına çözüm getirilmiştir Odalar arasında bulunan sürme kapılar
gerektiğinde açılarak odaların birleştirilmesine ve esnek mekan oluşumuna olanak vermektedir Günümüz Japon
konutlarında da yoğun bir çalışma temposu içinde olan ve kalabalık bir nüfus oluşturan Japon insanının apartmanlaşan
konutu içinde daha az zaman geçirdiği ancak temel yaşam eylemleri için konut mekanlarını ve donatılarını kullandıkları
belirlenmektedir İskelet sistemde yapılmış geleneksel ahşap Japon konutlarında duvar kalınlıklarının 5-6 en fazla 8 cm
olduğu dikkati çekmektedir Bölmeler, kapılar ve pencereler çok ince, hafif, ağaç çıtalar üzerinde ışığı geçiren cam ve
kağıtlar ile detaylandırılmıştır Bir tatami boyutundaki (90x180 cm) kapının ağırlığı bir kaç kiloyu geçmemektedir
İstendiğinde sürme yuvalarından kolayca çıkartılarak bir yerde topluca istif edilebilir Mutfak, hamam, antre ve koridor
dışındaki tüm mekanlar “tatami” adı verilen Japon hasırı ile örtülüdür Çağdaş konut tasarımında da yapı strüktür
sistemlerinin çağdaş metotlara bağlı olarak değişmiş olmasına rağmen; bu mekan öğelerinin kullanıldığı ve bu öğelerin
oluşturduğu mekan kuruluşunun devam ettiği görülmektedir (Yamamoto, 1989) Geleneksel ve çağdaş Japon
konutlarında günlük yaşam alışkanlıkları, yaşam tarzı, gelenek ve göreneklere bağlı olarak az sayıda, hafif, çok işlevli
mobilyaların kullanıldığı görülmektedir Yatma eylemi mobilyadan çok döşek, yastık ve yorgan ile gerçekleştirilmekte
ve bunlar sürme kapaklı gömme dolaplarda depolanmaktadır Oturma eylemi daha önce de belirtildiği üzere bugünün
konutlarında bile hala yerde oturmaya yönelik özel oturma elemanları ile çözülmekte, masa da bu eylemin
gerçekleştirilme özelliğine bağlı olarak ölçülendirilmektedir Günümüz konutlarında televizyon, video, müzik seti gibi
iletişim araçlarının özel kapaklı alçak mobilyalarda depolandığı, böylelikle deprem sırasında devrilme risklerinin
ortadan kaldırıldığı gözlenmektedir Günümüz konutlarının iç mekan düzenlemelerinde dahi apartman dairesi ya da
bahçeli konut olmasına bakılmaksızın “az çoktur (less is more)” ilkesi benimsenmiştir Özellikle toplu konutlarda
evlerin kullanım alanları 40- 60 m²’dir İç mekanda Japon geleneksel donatı elemanları ile birlikte kullanılan batı
tarzındaki mobilyalar nitelik ve nicelik olarak abartıya kaçmadan sadece ihtiyaçlar ölçüsünde Japon halkının yaşam
alışkanlıkları ve geleneklerine uygun olacak şekilde kullanılmıştır İç mekanın tasarımında kullanılan donatı
elemanlarının, eşyaların ve malzemelerin mimariyle bir bütün sağlaması ve yalınlık ilkesi baz alınarak doğayla uyumlu
yaşam sağlanması amaçlanmıştır Bir evin atölyesi konumunda olan ve çok sayıda alet ve cihazı bünyesinde bulunduran
mutfak mekanında bile tezgah altı dolaplar ve büfe tarzında alçak depolama elemanları ile mekanın işlevsel hale
getirildiği ve sarsıntı sırasında büyük tehlike oluşturan tezgah üstü dolaplara ve açık raflara ise neredeyse hiç yer
verilmediği görülmektedir Elbette bu konuda Japon yemek kültürünün de etkisi büyüktür
|