|
Prof. Dr. Sinsi
|
Asya Hun Devleti - Asya Hun Devletleri Hakkında Bilgiler Nelerdir?
Asya Hun Devleti - Asya Hun Devletleri Hakkında Bilgiler Nelerdir?
Asya Hun Devleti - Asya Hun Devletleri Hakkında Bilgiler Nelerdir?
Büyük Hun İmparatorluğu (Çince: 東匈奴, anlamı: Doğu Hiung-nu), M Ö 220 yılında Hunlar tarafından kurulan ilk imparatorluktur (En yaygın teze göre), Türk ve Moğol boylarından oluşturulmuştur Hiung-nu (Hun) adına ilk olarak MÖ 318 yılında Çin ile yapılan Kuzey Şansi Savaşı'nda ve bunun sonucunda yapılan anlaşmada rastlanmaktadır Hiung-nular günümüzün Moğolistan bölgesinde; Çin'in kuzeybatısında yaşamlarını sürdürmekteydilerBilinen ilk imparatorları Teoman(Tuman)'dır En büyük imparatorları Mete'dir Çinliler önüne geçemedikleri Hunlarin saldırıları ardından "Büyük Çin Duvarı" (Çin Seddi)'ni inşa etmek zorunda kalmıştır (MÖ 214) Bu yapı günümüzde halen bir dünya harikası olarak kabul edilmektedir Ming Hanedanı döneminde de yenilenen büyük duvarın birçok kısmı sağlamlığı ile günümüzde hala ayakta kalmıştırEn parlak dönemini Mete zamanında yaşamıştır Mete orduyu onluk, yüzlük (Bölük), binlik ve onbinlik (Tümen) birimlere ayırmıştır Bu sistem günümüzde de uygulanmaktadır Öyle ki Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak (MÖ 209) Mete'nin tahta çıkış tarihi kullanılmaktadır
Bozkırların İmparatorluğu
Kuruluşu hakkında kesin bilgiler yoktur M Ö 220 yılında Teoman tarafından kurulduğu kabul edilir Teomandan sonra devleti büyük bir imparatorluk haline getiren Mete'dir Hun, Türk ve Moğol boylarını bir çatı altında toplayan Mete, İpek yoluna egemen olmak için Çin ile savaşmıştır MÖ 200 yıllarında Çin'i yenilgiye uğratarak vergiye bağlamıştır MÖ 187 yılında Çin İmparatorluk ordusunu, ki başında Ka-o-ti bulunmaktadır, Pa-i-Teng sefereinde 10 bin kişilik disiplinli ve düzenli ordusuyla yenilgiye uğratmıştır Bu çin ordusunun sayısının bazı kaynaklarda 200 bin bazı kaynaklarda ise 35 Tümen yani 350 bin olduğu yazmaktadır Mete devrinde Sibirya, Çin Denizi, Japon denizi ve Hazar Denizi arasında kalan tüm topraklara hakim olunmuştur
Metenin Çin'i topraklarına bağlamayıp, vergi almak suretiyle yönetmesi sebebi, Çin yerleşik hayatı ve siyasi etkisinden uzak durma olarak yorumlanır Bunun yanında Çin'in kalabalık nüfusu altında Hunluk özelliklerini kaybetmek istememiştir
Metenin ölümünden sonra bir süre daha gücünü koruyan devlet, Çinli prenseslerle evlenme geleneği ile Çinli prenseslerin casusluk faaliyetleri, Hun boyları arasındaki iktidar kavgaları, Çinin İpek yolu üzerinde gittikçe siyasi nüfuzunu arttırması gibi nedenlerle MÖ 46 yılında Hunlar Doğu Hunları ve Batı Hunları olmak üzere ikiye ayrıldı Bu ikiye ayrılışın nedenlerinden birisi de Büyük Hun Devleti'nin başında bulunan Ho-han-ye' nin ekonomik sıkıntıları da neden göstererek Çin egemenliğine girmek istemesidir ki, bu düşünceyi kardeşi Çiçi, "atalarına saygısızlık" olarak kabul edip esaret altına girmeyi reddetmiştir
Batı Hunları Çiçi yönetiminde Talas'ın batısına egemen oldular Akhunların ve Avrupa Hunlarının kurulmasında etkin rol oynadılar Batı Hunluları'nın başında bulunan Çiçi'nin Çin'e karşı verdiği mücadelede kısa bir süre sonra başarısız olduğu görülmüştür Zira Çiçi, Çin ile mücadelede eski Hun savaş taktiklerini bırakarak bir şehir kurup burayı kale haline getirerek savunma savaşı yapmayı yeğlemiştir Bu kendisinin birinci hatasıdır Yenilgisinde etkili olan diğer hata ise emri altında bulunan askerlere çok sert davranmasıdır
Doğu Hunları Ho-Han-ye yönetiminde Talas'ın doğusunda MS 48 yılına kadar hüküm sürdü Çin'in siyasi hareketleri sonucu, MS 48 yılında Güney ve Kuzey Hunları olmak üzere ikiye ayrıldı Kuzey hunları hakan Pi yönetiminde Moğol ve Sibirya stepleri çevresinde 156 yılına kadar devam etti Güney Hunları Panhu yönetiminde Uygur havzasında ve Çine yakın bölgelerde 216 yılına kadar devam etti
Doğu Hunlarının kuzey ve güney olarak ikiye ayrılmasının sebebi; Panhu yönetimindeki Türkler'in Çin'in siyasi üstünlüğünü kabul etmesine rağmen, yeğeni Pi yönetimindeki kuzey Türklerin'in Çin üstünlüğünü kabul etmeyişidir (Güney Hunları: Batı Hun İmparatorluğu)
Güney Hunlarının yıkılması sonunda Çin siyasi egemenliği çerçevesinde Çin ülkesine tampon maksatlı birçok küçük Hun devleti kurulmuştur Bu Hun devletleri Göktürk siyasi üstünlüğüne kadar devam etmiştir
Egemenlik Alanı
Orta Asya steplerindeki tüm Türk boyları, Moğol kabileleri, Moğol Tatarları, Tunguzlar, Yüeçiler (Kuşhanlar), Çin Hanedanlığı, İpek Yolu Kapladığı alan: Kuzeyde Sibirya; güneyde Tibet, Keşmir; doğuda Büyük Okyanus; batıda Hazar Denizi (18000000 km²)
Kültür
Hunlar kendi belgelerini bırakmadığı için arkeolojik deliller dışında Çin kaynaklarına bakılmaktan çare yoktur Hunların özelliklerinden bir kaç örnek:
- Gençlerin önemsenmesi ve yaşlıları önemsenmemesi
- Reisi vefat edince, yerine oturan oğlunun kendi anası dışındaki babasının kadınlarını alması
Ancak bu özellikler sadece Hunlar değil, diğer göçebe kabileler için de geçerlidir Ayrıca bunların Çin medeniyetin ahlak anlayış ve mantığına aykırı olduğu için Çin kaynaklarında Hunların gelenek ve göreneklerinden bahsedilken eleştiri içerikli cümleler kullanılmıştır
Hunlar'ın dini, Şamanizm ve Tanrı (Tengri) inancı olup, yılda üç kez büyük ayinî bayram düzenliyordu
Alkeolojik kazıların sonucuyla Hunların başkentinin Ulan Batur (Moğolca: Улаанбаатар; Ulaanbaatar)'un kuzeyinde bulunan Noin-Ula kurganında olduğu saptanmaktadır Ve kurganlarından kazılan Hunların tekstillerin eski Fars ve Yunan kültürünün etkisi tespit edilmektedir
Çiçi'nin Çin kayıtlarındaki sözleri
Çin elçisinin Çiçi ile ilgili düştüğü bir kayıt şöyledir: " Boyun eğmeyeceğiz Zira öteden beri Türkler kuvveti takdir eder, tabi olmayı hakir görürler Savaşçı süvari hayatımız sayesinde adı yabancıları titreten bir millet olduk Biz ölsek de, kahramanlığımızın şöhreti kalacak, çocuklarımız ve torunlarımız diğer kavimlerin efendisi olacaktır"
Devlet Yönetimi
Hun devleti başında bulunan kişi " tan-hu" ya da "şen-yu" olarak anılıyordu Tanhu sözcüğü bir unvan olarak " sonsuz genişlik" anlamına gelmektedir Hükümdarlık da kut anlayışı egemendi Hükümdarlığın tanrıdan geçtiği görüşü vardı Ülke, töre hükümlerine göre yönetilirdi Şenyunun görevi, ülkede dirliği sağlamak, adaleti gerçekleştirmek, orduya komuta etmek, meclisi yönetmek olarak sıralanabilir Hükümdarlık babadan oğla geçmektedir Ülke oğullar arasında doğu, batı, merkez olarak miras bırakılmaktadır Türk devleti hükümdarı eşine "ka-tun"(hatun) denirdi Yönetimde söz sahibiydi Büyük Hun Devleti'nde üç meclis bulunuyordu- 1 Meclis: Dini nitelikte konular tartışılır Yılın ilk aylarında toplanırdı
- 2 Meclis: Haziran ayında toplanır ve devlet işleri görüşülürdü
- 3 Meclis: Sonbaharda toplanılır ve askeri işler görüşülürdü
Devamlı devleti yöneten " seçkinler meclisi" vardı Bu meclise " toy " denilmekteydi
Ordu
- a Hun ordusu ücretli değildi
- b Hun ordusunda kadın-erkek asker sayılır, her an savaşa hazır bulunurdu (ordu-millet anlayışı)
- c Hun ordusunun temeli atlı askerlere dayanırdı
- d Ordu tümen sistemine göre teşkilatlanmıştır (10000 kişi)
- e Kullanılan araçlar: ok ve yaydı Yakın dövüşte kılıç, kargı kullanılırdı
- f Savaş stratejisi; keşif seferleri ve yıpratma savaşları olarak ikiye ayrılıyordu
- g Sahte geri çekilme ve turan taktiği teknikleri kullanıldığı Çin kayıtlarından öğrenilmektedir
MÖ: 220-MS: 220
Kurulduğu Yer: Hunlar, Orhun-Selenga ırmakları ve Ötüken bölgesinde yaşamışlardır
Kapladığı alan: Kuzeyde Sibirya; güneyde Tibet, Keşmir; doğuda Büyük Okyanus; batıda Hazar Denizi (18000000 km2)
Başkent: Ötüken
Kurucusu: Hunlar’ın bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır (Tuman) Teoman MÖ220 tarihinde
Hun devletini kurdu
Yükselmesi: Teoman’dan sonra yerine oğlu Mete (Mau-cun) geçti(MÖ 209)Onun teşkilatçılığı sayesinde devlet kuvvetlenmiş ve genişlemiştir Mete, Hunlar arasında birliği sağladıktan sonra Moğolları ve diğer kavimleri itaat altına almıştır
Mete, Çinlileri de vergiye bağlamıştı
Not: Mete Han; Devleti en geniş sınırlarına ulaştırmıştır, tüm Türkleri tek bir bayrak altında toplamış, orduyu onlu sisteme göre düzenlemiştir
UYARI: Mete Han, Çinin kalabalık bir nüfusa sahip olmasından dolayı burayı işgal edip yerleşmenin Türkleri asimile edeceğini düşünerek vergiye bağlamayı tercih etmiştir
Zayıflaması: Mete Han’dan sonra yerine oğlu Ki-ok geçti Ki-ok’un Çinli bir prensesle evlenmesi ve devletin ileri gelenlerin Çin ipeklerine düşkün olmaları, lükse dalmaları nedeniyle devlet zayıfladı Bu durum Çinlilerin Hun devleti üzerindeki etkilerini artırdı
Yıkılışı: Nihayet Hun devleti MÖ: 58 yılında güney ve batı Hunları olmak üzere ikiye ayrıldılar Batı Hunları MÖ: 35 yılında Çinlerin egemenliğine girdi
MS:48 yılında güney Hunlar, kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrıldılar Kuzey Hunları MS150 yılında Sien-pi’ler tarafından yıkıldı Güney Hunları ise MS220’da Çin egemenliğine girdi
Not: Kuzey Hunlarından bir grup, Çin egemenliğine girmektense göç etmeyi tercih ederek Avrupa’ya gittiler
UYARI: 1- Çinliler ile Türkler arasındaki mücadelenin temel konusu ipek yolunun egemenliğidir
2- Hunlar, tarihte ilk defa bütün Türkler’i tek bir bayrak altında toplamışlardır
3- 3- Hunlarla ilgili ilk bilgiler, MÖ: 318 yılında Çin ile yapılan bir antlaşmaya dayanmaktadır
4- 4- Çinliler, Hun akınlarını durdurmak için MÖ:214 yılında Çin Seddini yaptılar
5- 5- Mete Han ilk defa orduda onlu sistemini oluşturdu
6- 6- Türklerin bilinen ilk teşkilatlı devletidir
|