İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-11-2012

İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı
İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı

Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması

İsim Tamlamaları
Dil - İsim (Ad)

Adın başka bir adla anlam ilgisi kurarak oluşturduğu öbeğe ad tamlaması denir

Adın başka adla tamlama kurması ya ek getirilerek ya da eksiz olarak gerçekleşir

Tamlamalarda birinci sözcük tamlayan, ikinci sözcük ise tamlanandır

Tamlamalarda temel öğe olan tamlanan, anlamı nite*lenen addır

Bu ad belirtili ya da belirtisiz ad tamla*malarında iyelik eki alır

Tamlayan da tamlananın an*lamını bütünleyen yardımcı sözcüktür

Ad tamlamalarında tamlayan sözcükler -in (-in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün) eklerini; tamlanan söz*cükler ise -ı (-i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü) eklerini alır

Dört çeşit ad tamlaması vardır:

1- BELİRTİLİ AD TAMLAMASI: Bu tamlamalarda tamlayan da tamlanan da tamlama eki alır

ÖRNEK

Çocuğ-un kazağ-ı
Ev-in gelir-i
Eima-nın yeşil-i
Kapı-nın tokmağ-ı
Konu-nun görüşülme-si
Ev-in oda-sı

UYAR 1: "Su ve ne" sözcükleri tamlayan oldukların*da "n" kaynaştırma ünsüzü yerine "y" kaynaştırma ünsüzünü alır

ÖRNEK Suyun sesi Neyin nesi

UYARI 2: Belirtili ad tamlamalarında tamlayan söz*cük kişi zamiri de olabilir

Bu tamlamalarda tamlama eklerinin yerini iyelik ekleri alabilir

ÖRNEK Benim kalemim

2- BELİRTİSİZ AD TAMLAMASI: Bu tamlamalarda yalnızca tamlanan sözcük "-ı, -i, -u, -ü" tamlayan ek*lerinden birini alır

Tamlayan sözcük ek almaz, yalın haldedir

ÖRNEKÇocuk araba-sı

Belirtisiz ad tamlamaları türlü anlamlarda ve görev*lerde kullanılmaktadır:

a- Belirtisiz ad tamlamalarının çoğu tür gösterir

ÖRNEK Yolcu tren-ıYemek masa-sı Okul çanta-sı

b- Yiyecek ve içeceklerin neden yapıldığını Yaprak dolma-sı Ayva reçel-i Portakal su-y-u

c- Tamlayan kişi ve yer adı olursa, çıkış yerlerini ve yetiştikleri yerleri gösterir

ÖRNEK Ankara koyun-u

d- Yer adı olarak kullanılan ve çoğu bileşik sözcük olan belirtisiz ad tamlamaları da vardır:

ÖRNEK Kuşada-sı Adapazar-ı

e- Zaman gösteren sayı adları, belirtisiz ad tamlama*sı biçiminde kullanılır

93 harb-i 1975bahar-ı

f- Belirtisiz ad tamlamaları gazete, dergi, kurum, gün, ay bildiren ad takımları kurar

ÖRNEK iş Banka-sı Salı gün-ü Nisan ay-ı

g- Bazı meslek adları, belirtisiz ad tamlaması şeklin*dedir

Edebiyat öğretmen-i

h- Ulus adları belirtisiz ad tamlamaları kurar ve o ulusla olan ilgiyi belirtir

ÖRNEK Çin mutfağ-ı Alman bira-sı

ı- Eylemsilerle (mastarlarla) de belirtisiz ad tamlama*ları kurulabilir

ÖRNEK Düşünme pay-ı

i- Belirtisiz ad tamlamaları, zincirleme ad tamlamala*rında da kullanılır

Bu durumlarda, belirtisiz ad tamla*ması, tamlayan ya da tamlanan görevini üstlenir

ÖRNEK Annemin telefon görüşmesi Muhtarın ker*** evi

3- TAKISIZ AD TAMLAMALARI: Tamlayan ve tam*lananın ek almadan oluşturduğu tamlamalardır

Sıfat tamlamalarıyla karıştırılmamalıdır

Takısız ad tamlamaları türlü anlamlarda ve görevler*de kullanılır:

a- Tamlayan sözcük, tamlanan sözcüğün neden ya*pıldığını belirtir

ÖRNEK Yün çorapTahta masaCam bardakÇelik tencere

b- Takısız ad tamlamalarında tamlayan sözcük, tam*lanan sözcüğün neye benzediğini, mecazlı olarak gösterir

ÖRNEKElma yanakKiraz dudakDev adam

c- Yer adlarının bir kısmı, takısız ad tamlaması şeklin*dedir

Genellikle bileşik yazılır

ÖRNEK Çankaya Beşiktaş Galatasaray

d-Takısız ad tamlamaları akrabalık adları kurar

ÖRNEK Kız kardeş Erkek kardeş

e- Takısız ad tamlamaları şeklinde kurulmuş deyim*ler de vardır

ÖRNEK Kepçe kulak

4-ZİNCİRLEME AD TAMLAMALARIYa tamlayan ya tamlanan ya da her ikisi de birer ad tamlaması olan yani içinde birden çok ad tamlaması bulunan tamlamalardır

Tamlayan ya da tamlanan birden fazla sözcükten oluşur

ÖRNEK Ev-in bahçe kapı-s-ı Ayşe'nin abla-sı-nın gece elbise-s-i Çocuk pudra-sı-nın kutu-su-nun kapağ-ı

AD TAMLAMALARINDA ARAYA SÖZCÜK GİRİŞİ

Belirtili ad tamlamalarında tamlayan sözcükle tamla*nan sözcük arasına sözcük girebilir

ÖRNEK Öğrenciler-in ders çalışma gibi bir görev-i de var*dır

UYARI 1: Zincirleme ad tamlamalarında da araya sözcük girebilirken, belirtisiz ve takısız ad tamlamala*rında araya sözcük girmez

UYARI 2: Mastarlar (isim fiiller) ad tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan olarak kullanılır

ÖRNEK Telefon konuşması Görüşmenin sonu

UYARI 3: Ad tamlamaları bazen bir adı niteleyerek sıfat görevi üstlenebilir

ÖRNEK Senin dolaştığın yollar"Senin dolaştığın" belirtili ad tamlaması "yollar" adı*nın sıfatı olarak kullanılmıştır

UYARI 4: Ad tamlamalarının içinde sıfat bulunursa böyle tamlamalara karma tamlama denir

ÖRNEK Yeşil köşkün lambasıAğacın solgun yaprakları

UYARI 5: Ad tamlamalarında tamlayan düşebilir

ÖRNEK (Onun) gömleği yırtılmış

AD TAMLAMALARINDA SÖZCÜKLERİN YER DEĞİŞTİRMESİ

Türkçedeki ad tamlamalarında ilk sözcük tamlayan ikinci sözcük ise tamlanan olarak kullanılır

Özellikle şiirde bu kullanımın bazen değiştiği ve tamlananın önce, tamlayanın ise sonra kullanıldığı görülür

ÖRNEK Üstüme bir kurşun doğruldu sandım Rüzgar beline dolandığında bir dalın

Kasketimi eğip üstüne acılarımın Patlamıştı tekeri kamyonun

09-11-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması İsim Tamlamaları Dil - İsim (Ad) Adın başka bir adla anlam ilgisi kurarak oluşturduğu öbeğe ad tamlaması denirAdın başka adla tamlama kurması ya ek getirilerek ya da eksiz olarak gerçekleşir Tamlamalarda birinci sözcük tamlayan, ikinci sözcük ise tamlanandırTamlamalarda temel öğe olan tamlanan, anlamı nitelenen addır Bu ad belirtili ya da belirtisiz ad tamlamalarında iyelik eki alır Tamlayan da tamlananın anlamını bütünleyen yardımcı sözcüktür Ad tamlamalarında tamlayan sözcükler -in (-in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün) eklerini; tamlanan sözcükler ise -ı (-i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü) eklerini alır Dört çeşit ad tamlaması vardır: 1- BELİRTİLİ AD TAMLAMASI: Bu tamlamalarda tamlayan da tamlanan da tamlama eki alır ÖRNEK Çocuğ-un kazağ-ı Ev-in gelir-i Eima-nın yeşil-i Kapı-nın tokmağ-ı Konu-nun görüşülme-si Ev-in oda-sı UYAR 1: "Su ve ne" sözcükleri tamlayan olduklarında "n" kaynaştırma ünsüzü yerine "y" kaynaştırma ünsüzünü alır ÖRNEK Suyun sesi Neyin nesi UYARI 2: Belirtili ad tamlamalarında tamlayan sözcük kişi zamiri de olabilir Bu tamlamalarda tamlama eklerinin yerini iyelik ekleri alabilir ÖRNEK Benim kalemim 2- BELİRTİSİZ AD TAMLAMASI: Bu tamlamalarda yalnızca tamlanan sözcük "-ı, -i, -u, -ü" tamlayan eklerinden birini alır Tamlayan sözcük ek almaz, yalın haldedir ÖRNEKÇocuk araba-sı Belirtisiz ad tamlamaları türlü anlamlarda ve görevlerde kullanılmaktadır: a- Belirtisiz ad tamlamalarının çoğu tür gösterir ÖRNEK Yolcu tren-ıYemek masa-sı Okul çanta-sı b- Yiyecek ve içeceklerin neden yapıldığını Yaprak dolma-sı Ayva reçel-i Portakal su-y-u c- Tamlayan kişi ve yer adı olursa, çıkış yerlerini ve yetiştikleri yerleri gösterir ÖRNEK Ankara koyun-u d- Yer adı olarak kullanılan ve çoğu bileşik sözcük olan belirtisiz ad tamlamaları da vardır: ÖRNEK Kuşada-sı Adapazar-ı e- Zaman gösteren sayı adları, belirtisiz ad tamlaması biçiminde kullanılır 93 harb-i 1975bahar-ı f- Belirtisiz ad tamlamaları gazete, dergi, kurum, gün, ay bildiren ad takımları kurar ÖRNEK iş Banka-sı Salı gün-ü Nisan ay-ı g- Bazı meslek adları, belirtisiz ad tamlaması şeklindedir Edebiyat öğretmen-i h- Ulus adları belirtisiz ad tamlamaları kurar ve o ulusla olan ilgiyi belirtir ÖRNEK Çin mutfağ-ı Alman bira-sı ı- Eylemsilerle (mastarlarla) de belirtisiz ad tamlamaları kurulabilir ÖRNEK Düşünme pay-ı i- Belirtisiz ad tamlamaları, zincirleme ad tamlamalarında da kullanılır Bu durumlarda, belirtisiz ad tamlaması, tamlayan ya da tamlanan görevini üstlenir ÖRNEK Annemin telefon görüşmesi Muhtarın ker** evi 3- TAKISIZ AD TAMLAMALARI: Tamlayan ve tamlananın ek almadan oluşturduğu tamlamalardır Sıfat tamlamalarıyla karıştırılmamalıdırTakısız ad tamlamaları türlü anlamlarda ve görevlerde kullanılır: a- Tamlayan sözcük, tamlanan sözcüğün neden yapıldığını belirtirÖRNEK Yün çorapTahta masaCam bardakÇelik tencere b- Takısız ad tamlamalarında tamlayan sözcük, tamlanan sözcüğün neye benzediğini, mecazlı olarak gösterirÖRNEKElma yanakKiraz dudakDev adam c- Yer adlarının bir kısmı, takısız ad tamlaması şeklindedir Genellikle bileşik yazılır ÖRNEK Çankaya Beşiktaş Galatasaray d-Takısız ad tamlamaları akrabalık adları kurar ÖRNEK Kız kardeş Erkek kardeş e- Takısız ad tamlamaları şeklinde kurulmuş deyimler de vardır ÖRNEK Kepçe kulak 4-ZİNCİRLEME AD TAMLAMALARIYa tamlayan ya tamlanan ya da her ikisi de birer ad tamlaması olan yani içinde birden çok ad tamlaması bulunan tamlamalardır Tamlayan ya da tamlanan birden fazla sözcükten oluşur ÖRNEK Ev-in bahçe kapı-s-ı Ayşe'nin abla-sı-nın gece elbise-s-i Çocuk pudra-sı-nın kutu-su-nun kapağ-ı AD TAMLAMALARINDA ARAYA SÖZCÜK GİRİŞİ Belirtili ad tamlamalarında tamlayan sözcükle tamlanan sözcük arasına sözcük girebilir ÖRNEK Öğrenciler-in ders çalışma gibi bir görev-i de vardır UYARI 1: Zincirleme ad tamlamalarında da araya sözcük girebilirken, belirtisiz ve takısız ad tamlamalarında araya sözcük girmez UYARI 2: Mastarlar (isim fiiller) ad tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan olarak kullanılır ÖRNEK Telefon konuşması Görüşmenin sonu UYARI 3: Ad tamlamaları bazen bir adı niteleyerek sıfat görevi üstlenebilir ÖRNEK Senin dolaştığın yollar"Senin dolaştığın" belirtili ad tamlaması "yollar" adının sıfatı olarak kullanılmıştır UYARI 4: Ad tamlamalarının içinde sıfat bulunursa böyle tamlamalara karma tamlama denir ÖRNEK Yeşil köşkün lambasıAğacın solgun yaprakları UYARI 5: Ad tamlamalarında tamlayan düşebilir ÖRNEK (Onun) gömleği yırtılmış AD TAMLAMALARINDA SÖZCÜKLERİN YER DEĞİŞTİRMESİ Türkçedeki ad tamlamalarında ilk sözcük tamlayan ikinci sözcük ise tamlanan olarak kullanılır Özellikle şiirde bu kullanımın bazen değiştiği ve tamlananın önce, tamlayanın ise sonra kullanıldığı görülür ÖRNEK Üstüme bir kurşun doğruldu sandım Rüzgar beline dolandığında bir dalın Kasketimi eğip üstüne acılarımın Patlamıştı tekeri kamyonun