Atatürkün Geometri Alanında Yaptığı Çalışmalar Nelerdir? Atatürk Ve Geometri Bilgi

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-11-2012

Atatürk'ün Matematik Alanında Yaptığı Yenilikler Nelerdir?

Atatürkün yaşamında (1881-1938) ilk olağanüstü başarısı orta öğrenimi döneminde matematik dersinde Selanik Askeri Rüştiyesinde geçen bu olmuş ve bunun sonucu olarak dersin öğretmeni Onun adına Kemal ismini eklemiştir

Atatürk olayla ilgili anısını şöyle anlatıyor:

Rüştiyede en çok matematiğe merak sardım

Az zamanda bize bu dersi veren öğretmen kadar belki de daha fazla bilgi edindim

Derslerin üstündeki sorularla uğraşıyordum yazılı sorular düzenliyordum

Matematik öğretmeni de yazılı olarak cevap veriyordu

Öğretmenimin ismi Mustafa idi bir gün bana dedi ki:

-Oğlum senin de ismin Mustafa benim de

Bu arada bir fark bulunmalı

Bundan sonra adın Mustafa Kemal olsun

O zamandan beri ismim gerçekten Mustafa Kemal oldu

Öğretmen sert bir adamdı

Sınıfta birinci ikinci tanımıyordu

Bir gün bize:

Aramızda kendine kimler güveniyor kalksınlar onları müzakereci (çalıştırıcı) yapacağım dedi

Önce duraksadım

Ayağa öyleleri kalktı ki ben kalkmamayı tercih ettim

Bunlardan birinin çalıştırıcılığı altına girdim çalışmanın ortasında daha fazla dayanamadım

Ayağa kalkarak:

- Ben bundan daha iyi yaparım dedim bunun üzerine öğretmen beni çalıştırıcı yaptı

Eski çalıştırıcıyı benim müzakerem altına verdi

Askeri Rüştiyeyi bitirdiğimde matematik merakım epeyce ilerlemişti

Manastır Askeri İdadisinde matematik pek kolay değildi

Bununla uğraşımı sürdürdüm… İdadide iken bıkmaksızın çalışıyorduk

Sınıfta birinci ikinci olmak için hepimizde şiddetli bir gayret vardı

Sonunda idadiyi bitirdim

Harbiyeye geçtim burada da matematik merakı sürüyordu… Mustafa Kemal onun yerine birçok kez bu dersi vermiştir

Atatürk aklın ve bilimin kılavuzluğunu izleyen Büyük Asker

ölümünden yaklaşık birbuçuk yıl öncesine değin matematikle ne ölçüde uğraştığını bilmiyoruz

Bu konuda Türk Dil Kurum Başuzmanı

A

Dilaçar ın 10

11

1971 tarihli bir yazısı(1) çok ilginç bilgiler vermektedir

Bu yazıdan öğrendiğimize göre üçüncü Türk Dil Kurultayından (24-31 Ağustos 1936) hemen sonra 1936-1937 yılı kış aylarında kendi eliyle Geometri adlı bir kitap yazmıştır

Atatürk bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca yayınlanmıştır (3)

Bu 44 sayfalık yapıttaki boyut dışters açı yamuk gerekçe gibi terimler Atatürk tarafından türetilmiştir(3)

Yapıttaki tanımların tümünü Atatürk yazmıştır

Her tanım özel ve temelli nitelikleri içermektedir

Gerekli ve yeterli örnekler de verilmiştir

Tanınmış bilim tarihçisi Ord

Prof

Dr

Aydın Sayılı tam bir yetkiyle küçük fakat anıtsal bir yapıt diye nitelendirmiştir(4)

Atatürk ulusal ve evrensel sorumluluklar yüklenerek geçirdikten yıllarca sonra yeni türettiği terimlerle böylesine özlü bir yapıtı yazmakla dil ve matematikteki üstün yeteneğini kanıtlamıştır

Atatürk ün yaşamında çok belirgin bir örneğini izlediğimiz gibi dil ve matematik gibi aklın değişik disiplinleri birbirini karşılıklı olarak hep olumlu yönde etkilemiş ve geliştirmiştir

Atatürk Fen terimleri o suretle yapılmalı ki anlamları ancak istenilen şeyi ifade edebilsin (5) demiş ve bunu Osmanlıca çok sayıda terimin yerine öz Türkçe karşılıklarını türetirken üstün bir başarıyla gerçekleştirmiştir

Atatürk ü O nun dil çalışmalarını yakından izlemek olanağını bulabilen tanınmış dil uzmanı A

Dilaçar şöyle açıklıyor:

” … Atatürk hep matematikle uğraşırdı

Eski geometri terimleri çok ağdalı idi

Gen bile
şimdikiler Imışısında güçlüğünü daha iyi anlıyorum

Pedagojide bir gerçek var: Fıkır yolunun açık olması bir ip ucunun bulunması lazımdır

Yoksa bir külçe gibi çöker

Müselles kelimesini ele alalım

Arapça okullarımızdan kaldırılmıştır

Sülüs’ten müştak (türetilmiş) bir kelime olduğunu öğrenin nasıl bilsin Arapça soğurucu bir dildir

Örneğin “müsteşrik” “şark” kelimesinden gelmiş bir kelimedir

Önüne ortasına Farsça kaldırılmış olduğundan öğren id “müselles”i küde kelime olarak karşısında görecektir

“Uç” aklına gelmeyecektir

Ama müselles yerine “üçgen” dersek denk anlamında olan “eş”ten gelmiştir

Ama müsavi Arapça bir kelimedir

Bu sebeple Atatürk’ün prensipleri burada da doğru idi

Onim için bu en ağdalı olan bu bilim dalını ele aldı ve kitabı örnek olarak bıraktı…

Atatürk’ün matematik terimlerini türetme ve bunları öğretimeyerleştirme çalışmaları konusunda Prof

Dr

Vecibe Latıpoğlu şu bilgilen veriyor:

” … Atatürk denilebilir

Çünkü Türk Dili (Belleten)’in

Şubat 1937 tarihli yayınından bir ay sonra ceyb (sinüs) ve tece^b (koşmuş)’m Türkçe karşılıklarının bulunması için 29 Mart 1937 tarihli Ulus Gazetesine ilan verdirerek bir yarışma açtırmıştır…

Sonunda hazırlanan bütün terimler Osmanlıca-Türkçe Fransızca-Türkçe olmak üzere sıralanmış ve ön sırayı matematik terimleri almıştır…

Atatürk terim çalışmalarının ülkedeki etkisini öğrenmek için vaktiyle Sivas Kongresini
topladığı lise binasında dokuzuncu sınıfın geometri dersine girmiştir’”1′

Bu derste eski terimlerle öğrenimin zorluğunu birkez daha saptayan Atatürk öğrencilere bilgi verilemez” diyerek kitabı atmış ve sonra tahta başına geçip “dili” yerine “kenar” “zaviye” yerine “açı” terimlerini kullanarak ünlü Pısagor teoremini öğrencilere anlatmıştır”‘

Atatürk bu inceleme gezisinde yanında bulunan Kültür Bakanı Saffet Arıkan’a tüm okul kitaplarının yeni terimlerle hemen yarılması emrini vermiş ve Türkçeleştirilmiş terimlerle iki ayda hazırlanan kitaplar bütün okullara Kültür Bakanlığınca gönderilmiştir’

Atatürk’ün türettiği matematik terimleri ve yaptığı geometri tanımlarının hemen hemen tümü bugüne değin değişmeksizin kullanıla gelmiştir

O’nun türettiklerinden sadece birkaç terim sonradan küçük ölçüde değiştirilmiştir

Örneğin Fransızca “hypothese’in karşılığı olan Osmanlıcıdaki” faraziye’nin yerine Atatürk Türkçe “varsayı” terimini türetmiş ve sonradan bu terim varsayım” biçimini almıştır

Aynı şekilde O’nun “tümey açı” “bütünler açı” terimleri almıştır

Çok az sayıda ve sınırlı olan bu terim değişikliklerini Atatürk’ün dildeki temel ilkesinin doğruluğunun birer kanıtı saymak gerekir

Prof

Dr

Afet İnan O’nun bilime ve matematiğe verdiği önemi şöyle belirtiyor:

” … Atatürk berrak ve müspet bir görüşe sahip olabileceğini ve her hangi bir meseleyi matematiksel bir kesinlikle çözümlemeyi hedef tuttuğunu söylerdi

”

Prof

Dr

A

İnan 25

1

1982 tarihli özel bir yazısında bu konuyla ilgili olarak şöyle diyor:

” Bilindiği gibi ilim konusu iki büyük bölümde işlenir ve bunlardan faydalanılır: Müspet ilimler Sosyal ilimler

Atatürk gerek öğrencilik devirlerinde gerekse ömrü boyunca bu her iki ilimden çok faydalanmıştır

Mesela tarih onun için bir geçmişin hikayesi değil hem de bunların uygulamasına her bakımdan önem vermiştir

Hatta matematik terimlerinin bugün kullandığımı;deyimleri tamamen kendi buluşları ile saptamıştır

Atatürk bu konuda konuşurken özellikle söylediklerinden şunları anımsıyorum: “Ben öğrenim devrimde matematik konusuna çok önem ı’ermişini dır ve bundan hayatımın çeşitli safhalarında başarı elde etmek için faydalanmış olduğumu söyleyebilirim

Onun için herkes matematik bilgisinin çok gerekli olduğuna inanmalıdır

”

Matematiksel kühüre böylesine önem veren Atatürk’ün bu konudaki çalışmaları tarihte çok az sayıda örneklerine rastlayabildiğimiz

Büyük Eğitimci niteliği de olan devlet adamlarından bin olarak kendisine seçkin bir yer sağutmada etken olmuştu

O’nun olağanüstü başarılı yaşamı antik çağın ünlü filazofu Platon (Eflatun) (M

Ö

427-347

)’ün bu dileğinin yararını modern çağda kanıtlamıştırdenilebilir

09-11-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Atatürkün Geometri Alanında Yaptığı Çalışmalar Nelerdir? Atatürk Ve Geometri Bilgi Atatürk'ün Matematik Alanında Yaptığı Yenilikler Nelerdir? Atatürkün yaşamında (1881-1938) ilk olağanüstü başarısı orta öğrenimi döneminde matematik dersinde Selanik Askeri Rüştiyesinde geçen bu olmuş ve bunun sonucu olarak dersin öğretmeni Onun adına Kemal ismini eklemiştir Atatürk olayla ilgili anısını şöyle anlatıyor: Rüştiyede en çok matematiğe merak sardım Az zamanda bize bu dersi veren öğretmen kadar belki de daha fazla bilgi edindim Derslerin üstündeki sorularla uğraşıyordum yazılı sorular düzenliyordum Matematik öğretmeni de yazılı olarak cevap veriyordu Öğretmenimin ismi Mustafa idi bir gün bana dedi ki: -Oğlum senin de ismin Mustafa benim de Bu arada bir fark bulunmalı Bundan sonra adın Mustafa Kemal olsun O zamandan beri ismim gerçekten Mustafa Kemal oldu Öğretmen sert bir adamdı Sınıfta birinci ikinci tanımıyordu Bir gün bize: Aramızda kendine kimler güveniyor kalksınlar onları müzakereci (çalıştırıcı) yapacağım dedi Önce duraksadım Ayağa öyleleri kalktı ki ben kalkmamayı tercih ettimBunlardan birinin çalıştırıcılığı altına girdim çalışmanın ortasında daha fazla dayanamadım Ayağa kalkarak: - Ben bundan daha iyi yaparım dedim bunun üzerine öğretmen beni çalıştırıcı yaptı Eski çalıştırıcıyı benim müzakerem altına verdi Askeri Rüştiyeyi bitirdiğimde matematik merakım epeyce ilerlemiştiManastır Askeri İdadisinde matematik pek kolay değildi Bununla uğraşımı sürdürdüm… İdadide iken bıkmaksızın çalışıyorduk Sınıfta birinci ikinci olmak için hepimizde şiddetli bir gayret vardı Sonunda idadiyi bitirdim Harbiyeye geçtim burada da matematik merakı sürüyordu… Mustafa Kemal onun yerine birçok kez bu dersi vermiştir Atatürk aklın ve bilimin kılavuzluğunu izleyen Büyük Asker ölümünden yaklaşık birbuçuk yıl öncesine değin matematikle ne ölçüde uğraştığını bilmiyoruz Bu konuda Türk Dil Kurum Başuzmanı ADilaçar ın 10111971 tarihli bir yazısı(1) çok ilginç bilgiler vermektedir Bu yazıdan öğrendiğimize göre üçüncü Türk Dil Kurultayından (24-31 Ağustos 1936) hemen sonra 1936-1937 yılı kış aylarında kendi eliyle Geometri adlı bir kitap yazmıştır Atatürk bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca yayınlanmıştır (3) Bu 44 sayfalık yapıttaki boyut dışters açı yamuk gerekçe gibi terimler Atatürk tarafından türetilmiştir(3) Yapıttaki tanımların tümünü Atatürk yazmıştır Her tanım özel ve temelli nitelikleri içermektedir Gerekli ve yeterli örnekler de verilmiştirTanınmış bilim tarihçisi Ord Prof Dr Aydın Sayılı tam bir yetkiyle küçük fakat anıtsal bir yapıt diye nitelendirmiştir(4) Atatürk ulusal ve evrensel sorumluluklar yüklenerek geçirdikten yıllarca sonra yeni türettiği terimlerle böylesine özlü bir yapıtı yazmakla dil ve matematikteki üstün yeteneğini kanıtlamıştır Atatürk ün yaşamında çok belirgin bir örneğini izlediğimiz gibi dil ve matematik gibi aklın değişik disiplinleri birbirini karşılıklı olarak hep olumlu yönde etkilemiş ve geliştirmiştir Atatürk Fen terimleri o suretle yapılmalı ki anlamları ancak istenilen şeyi ifade edebilsin (5) demiş ve bunu Osmanlıca çok sayıda terimin yerine öz Türkçe karşılıklarını türetirken üstün bir başarıyla gerçekleştirmiştir Atatürk ü O nun dil çalışmalarını yakından izlemek olanağını bulabilen tanınmış dil uzmanı A Dilaçar şöyle açıklıyor: ” … Atatürk hep matematikle uğraşırdı Eski geometri terimleri çok ağdalı idi Gen bile şimdikiler Imışısında güçlüğünü daha iyi anlıyorum Pedagojide bir gerçek var: Fıkır yolunun açık olması bir ip ucunun bulunması lazımdır Yoksa bir külçe gibi çöker Müselles kelimesini ele alalımArapça okullarımızdan kaldırılmıştır Sülüs’ten müştak (türetilmiş) bir kelime olduğunu öğrenin nasıl bilsin Arapça soğurucu bir dildirÖrneğin “müsteşrik” “şark” kelimesinden gelmiş bir kelimedir Önüne ortasına Farsça kaldırılmış olduğundan öğren id “müselles”i küde kelime olarak karşısında görecektir “Uç” aklına gelmeyecektir Ama müselles yerine “üçgen” dersek denk anlamında olan “eş”ten gelmiştir Ama müsavi Arapça bir kelimedir Bu sebeple Atatürk’ün prensipleri burada da doğru idi Onim için bu en ağdalı olan bu bilim dalını ele aldı ve kitabı örnek olarak bıraktı… Atatürk’ün matematik terimlerini türetme ve bunları öğretimeyerleştirme çalışmaları konusunda Prof Dr Vecibe Latıpoğlu şu bilgilen veriyor: ” … Atatürk denilebilir Çünkü Türk Dili (Belleten)’in Şubat 1937 tarihli yayınından bir ay sonra ceyb (sinüs) ve tece^b (koşmuş)’m Türkçe karşılıklarının bulunması için 29 Mart 1937 tarihli Ulus Gazetesine ilan verdirerek bir yarışma açtırmıştır… Sonunda hazırlanan bütün terimler Osmanlıca-Türkçe Fransızca-Türkçe olmak üzere sıralanmış ve ön sırayı matematik terimleri almıştır… Atatürk terim çalışmalarının ülkedeki etkisini öğrenmek için vaktiyle Sivas Kongresini topladığı lise binasında dokuzuncu sınıfın geometri dersine girmiştir’”1′ Bu derste eski terimlerle öğrenimin zorluğunu birkez daha saptayan Atatürk öğrencilere bilgi verilemez” diyerek kitabı atmış ve sonra tahta başına geçip “dili” yerine “kenar” “zaviye” yerine “açı” terimlerini kullanarak ünlü Pısagor teoremini öğrencilere anlatmıştır”‘ Atatürk bu inceleme gezisinde yanında bulunan Kültür Bakanı Saffet Arıkan’a tüm okul kitaplarının yeni terimlerle hemen yarılması emrini vermiş ve Türkçeleştirilmiş terimlerle iki ayda hazırlanan kitaplar bütün okullara Kültür Bakanlığınca gönderilmiştir’ Atatürk’ün türettiği matematik terimleri ve yaptığı geometri tanımlarının hemen hemen tümü bugüne değin değişmeksizin kullanıla gelmiştir O’nun türettiklerinden sadece birkaç terim sonradan küçük ölçüde değiştirilmiştir Örneğin Fransızca “hypothese’in karşılığı olan Osmanlıcıdaki” faraziye’nin yerine Atatürk Türkçe “varsayı” terimini türetmiş ve sonradan bu terim varsayım” biçimini almıştır Aynı şekilde O’nun “tümey açı” “bütünler açı” terimleri almıştır Çok az sayıda ve sınırlı olan bu terim değişikliklerini Atatürk’ün dildeki temel ilkesinin doğruluğunun birer kanıtı saymak gerekir Prof Dr Afet İnan O’nun bilime ve matematiğe verdiği önemi şöyle belirtiyor: ” … Atatürk berrak ve müspet bir görüşe sahip olabileceğini ve her hangi bir meseleyi matematiksel bir kesinlikle çözümlemeyi hedef tuttuğunu söylerdi” Prof Dr A İnan 2511982 tarihli özel bir yazısında bu konuyla ilgili olarak şöyle diyor: ” Bilindiği gibi ilim konusu iki büyük bölümde işlenir ve bunlardan faydalanılır: Müspet ilimler Sosyal ilimler Atatürk gerek öğrencilik devirlerinde gerekse ömrü boyunca bu her iki ilimden çok faydalanmıştır Mesela tarih onun için bir geçmişin hikayesi değil hem de bunların uygulamasına her bakımdan önem vermiştir Hatta matematik terimlerinin bugün kullandığımı;deyimleri tamamen kendi buluşları ile saptamıştır Atatürk bu konuda konuşurken özellikle söylediklerinden şunları anımsıyorum: “Ben öğrenim devrimde matematik konusuna çok önem ı’ermişini dır ve bundan hayatımın çeşitli safhalarında başarı elde etmek için faydalanmış olduğumu söyleyebilirim Onun için herkes matematik bilgisinin çok gerekli olduğuna inanmalıdır” Matematiksel kühüre böylesine önem veren Atatürk’ün bu konudaki çalışmaları tarihte çok az sayıda örneklerine rastlayabildiğimiz Büyük Eğitimci niteliği de olan devlet adamlarından bin olarak kendisine seçkin bir yer sağutmada etken olmuştu O’nun olağanüstü başarılı yaşamı antik çağın ünlü filazofu Platon (Eflatun) (MÖ 427-347)’ün bu dileğinin yararını modern çağda kanıtlamıştırdenilebilir