Hava Kirliliğinin Çevremize Ve Sağlığımıza Olan Etkileri Nelerdir

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-11-2012

Hava Kirliliğinin Çevremize Ve Sağlığımıza Olan Etkileri Nelerdir
Hava Kirliliğinin Çevremize Ve Sağlığımıza Olan Etkileri Nelerdir

Hava Kirliliğinin Çevremize Ve Sağlığımıza Etkileri
Hava Kirliliğinin bize etkileri

Hava kirliliğinin başta insan sağlığı olmak üzere görüş mesafesi materyaller bitkiler ve hayvan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri vardır

Katı yakıtlar ve akaryakıt gibi karbonlu maddelerin tam yanmamasından meydana gelen katı ve sıvı parçacıkların bir gaz karışımı olan duman hava kirliliğinin bir çeşitlidir ve görüş uzaklığını azaltıcı bir etkiye sahiptir

Hava kirliliğinin sanatsal ve mimari yapılar üzerinde tahrip edici ve bozucu etkisi vardır

Bitkiler üzerinde ise öldürücü ve büyümelerini engelleyici olabilmektedir

Bu nedenle hava kirliliği hem canlıların sağlığı açısından hem de ekonomik yönden zarar vericidir

Hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkileri atmosferde yüksek miktardaki zararlı maddelerin solunması sonucu ortaya çıkar

İnsanların sağlıklı ve rahat yaşayabilmesi için teneffüs edilen havanın mutlaka temiz olması gerekir

Havanın doğal yapısını bozan ve kirleten maddelerin başka bir deyişle kirli havanın solunması özellikle akciğer dokularını tahrip edici ve öldürücü olabilmektedir

Solunum yolu ile alınan hava içerisindeki parçacıklar ve duman teneffüs esnasında yutulur ve akciğerlere kadar ulaşır

KARBON MONOKSİT ( CO )

Karbon monoksitin oksijen taşıma kapasitesini azaltması sonucunda kandaki oksijen yetersizliği nedeniyle kan damarlarının çeperleri beyin kalp gibi hassas organ ve dokularda fonksiyon bozuklukları meydana gelir

Kükürt Oksitler ( SOX )

Hava kirletici emisyonların en yaygın olanı kükürtdioksit (SO2) dir

Her yıl tonlarca SO2 çeşitli kaynaklardan yayınlanarak atmosfere karışmaktadır

Kükürt dioksit ve atmosferdeki ürünleri irritan etki gösterirler

Solunan yüksek konsantrasyondaki kükürt dioksitin %95'i üst solunum yollarından absorbe olur

Bunun sonucu olarak bronşit anfizem ve diğer akciğer hastalık semptomları meydana gelir

Azot Oksitler (NOX)

NOx’ in atmosferdeki bulunuşu yaklaşık olarak yarı yarıya taşıt egzosu ve sabit yakma tesislerinden dolayıdır

Bu gazlar atmosferde doğal gaz çevrimine girerek nitrik asit (HNO3) oluşumuyla sonuçlanan zincirleme reaksiyonları tamamlarlar

Atmosferdeki HNO3 oluşumu ise asit yağışının oluşmasını etkiler

Son yıllarda Danimarka’ da yapılan bir araştırmayla amonyak buharlaşmasının güneş radyasyonuna maruz kaldığında atmosferdeki nitrik asit oluşumuna katkısının ihmal edilemeyecek boyutta olduğu belirlenmiştir

Yağmurun amonyum içeriği toprakta su havzalarında ve göllerde nitrifikasyon yapan bakteriler ve oksijen sayesinde amonyum nitrit asite dönüştüğünde yağmurun asiditesini ayrıca 4 kat artırmaktadır

Azot dioksitin sağlık üzerine etkileri; çeşitli kesimlerdeki bireylere değişik konsantrasyonlar uygulanması ile tesbit edilmiştir

3000-9400 µg/m3 konsantrasyonlarına 10-15 dakika süre ile maruziyet sonucunda; normal ve bronşitli kişilerde akciğer fonksiyon değişimleri gözlenmiştir

Azot dioksit maruziyeti sonucunda oluşan şikayetler; normal ve sağlıklı kişilerde 1880 µg/m3 konsantrasyonundan itibaren başlarken astımlı kişilerde aynı şikayetler 940 µg/m3 konsantrasyon seviyesinden itibaren başlamaktadır

Azot dioksitin bulunduğu ortamlarda diğer kirleticilerin ve özellikle ozonun bulunması durumunda bu kirleticiler arasında oluşan reaksiyonlar nedeniyle insan sağlığında olumsuz etkileşimlerin arttığı belirlenmiştir

Bir haftadan bir aya kadar olan sürede 1880 µg/m3 den az konsantrasyona maruziyette; bronşiyel ve pulmoner bölgelerdeki hücrelerde anormal değişiklikler 940 µg/m3 konsantrasyona maruziyette ise akciğerlerin bakteriyel enfeksiyonlara karşı hassasiyetinin artması ve biyokimyasal değişimler gözlenmektedir

Uçucu Organik Karbon ( VOC )

Uçucu organik bileşiklere maruziyet akut ve kronik sağlık etkileri oluşturur

Düşük dozlardaki UOB’ler astıma ve diğer bazı solunum yolu hastalıklarına sebep olur

UOB’ler yüksek konsantrasyonlarda merkezi sinir sistemi üzerinde narkotik etki yaparlar Bazı UOB’ler ekstrem konsantrasyonlara ulaştıklarında sinir sistemine ait fonksiyonlarda bozulmalara neden olurlar

Toksik özellik taşıyan bu bileşikler solunum yolu hastalıklarına sebep oldukları gibi yüksek konsantrasyonlarda sinir sisteminde tahribata yol açmaktadır

EPA tarafından yapılan sınıflandırmada benzen kanserojen madde olarak değerlendirilirken karbon tetraklorür kloroform vinil klorür etilen dibromür kansere sebep olma riski taşıyan maddeler olarak sınıflandırılmıştır

PARTİKÜL MADDELER ( PM)

Partikül maddelerin fiziksel yapısı ve kimyasal kompozisyonu sağlık açısından oldukça önemlidir

Kanser yapıcı organik kimyasallar (PAH dioksin furan gibi) içeren partikül maddeler sağlık açısından çok tehlikelidir

Birçok farklı bileşenden oluşmuş olan partikül maddeler akciğerdeki nemle bileşerek aside dönüşmektedir

PM10 akciğere kadar ulaşıp kanın içindeki karbon dioksitin oksijene dönüşümünü yavaşlatmakta buda nefes darlığına neden olmaktadır

Bu durumda oksijen kaybının giderilebilmesi için kalbin daha fazla çalışması gerektiği için kalp üzerinde ciddi bir baskı oluşturmaktadır

Partikül maddelerin sağlık üzerine etkileri akuttan daha çok kroniktir

ASİT AEROSELLERİ

Asit aerosolleri ile partiküler maddelerin de akciğerlerden alveollere kadar taşınması nedeniyle bu kirleticilerin birarada bulunduklarında yaptıkları olumsuz sağlık etkileri; her birinin ayrı ayrı yaptığı etkilerden daha fazladır

Bu olumsuz etkiler sonucunda ortaya çıkan önemli rahatsızlıklar arasında; pulmoner fonksiyon bozuklukları kronik bronşit vakalarında artış bronşiyal mukoza silialarının temizleme hızında artış solunum yolları epitel dokusunda kalınlaşma gibi sağlık problemleri örnek olarak verilebilir

AĞIR METALLER

Havada bulunan partiküllerin % 0

01-3'ünü sağlık yönünden çok toksik etkiler gösteren eser elementler meydana getirir

Bunların sağlık yönünden önemi insan dokularında birikime uğramalarından ve muhtemel sinerjik etkilerinden kaynaklanmaktadır

Havadan solunum yolu ile alınan partiküllere ek olarak yenilen yiyecekler içilen su aracılığı ile de önemli miktarda metalik partiküler maddeler vücuda alınmaktadır

Atmosfer kirliliğinin bir bölümünü oluşturan metaller; fosil yakıtların yanması endüstriyel işlemler metal içerikli ürünlerin insineratörlerde yakılması sonucunda ortama yayılırlar

İnsan sağlığını geniş çapta olumsuz yönde etkileyen metaller arasında atmosferde yaygın olarak bulunan; Kurşun Kadmiyum Nikel Civa metalleri ve asbest önem taşımaktadır

Diğer metallerin bir kısmı insan yaşamında temel yönden önem taşır diğer bir kısmının konsantrasyonu ise insan sağlığını tehdit edecek boyutta olmadığından önem göstermez

Belirli limitlerin dışında bulunabilecek her türlü metal insan sağlığı üzerinde toksik etki gösterir

Kurşun :

Mavimsi veya gümüş grisi renginde yumuşak bir metaldir

Kurşunun tetraetil veya tetrametil gibi organik komponentlerinin yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaları nedeniyle kirletici parametre olarak önem gösterirler

Tetraetil kurşun ve tetrametil kurşunun her ikisi de renksiz sıvı olup kaynama noktaları sırası ile 110°C ve 200°C dir

Uçuculuklarının diğer petrol komponentlerinden daha fazla olması nedeni ile ilave edildiği yakıtın da uçuculuğunu artırırlar

Kandaki kurşun konsantrasyonunun 0

2 µg/ml limitini aşması durumunda olumsuz sağlık etkileri gözlenir

Kan kurşun konsantrasyonu; 0

2 µg/ml limitini aşması ile kan sentezinin inhibasyonu 0

3-0

8 µg/ml limitlerinde duyu ve motor sinir iletişim hızında azalma 1

2 µg/ml limitinin aşılmasından sonra ise yetişkinlerde geri dönüşü mümkün olmayan beyin hasarları meydana geldiği belirlenmiştir

Havadaki kurşun konsantrasyonu ile kandaki kurşun konsantrasyonu arasında doğrusal bir ilişki vardır

Kurşunun havadaki 1 µg /m3 konsantrasyorıunun kanda 0

01-0

02 µg/ml lik konsantrasyonu oluşturduğu tesbit edilmiştir

Kadmiyum :

Kadmiyum (Cd) gümüş beyazı renginde bir metaldir

Havada hızla kadmiyum oksite dönüşür

Kadmiyum sülfat kadmiyum nitrat kadmiyum klorür gibi inorganik tuzları suda çözünür

Havadaki kadmiyum fume konsantrasyonu 1 mg/m3 limitini aşması durumunda solunumdaki akut etkileri gözlemek mümkündür

Kadmiyumun vücuttan atılımının az olması ve birikim yapması nedeni ile sağlık üzerine olumsuz etkileri zaman doğrultusunda gözlenir

Uzun süreli maruziyetten en fazla etkilenecek organ böbreklerdir

Böbrekte oluşan hasarın tekrar geriye dönüşü mümkün değildir

Akciğer ve prostat kanserlerinin oluşumunda kadmiyumun etkisi kesin olarak belirlenmiştir

Nikel :

Nikel gümüşümsü beyaz renkli sert bir metaldir

Nikel bileşikleri pratik olarak suda çözünmez

Suda çözünebilir tuzları; klorür sülfat ve nitrattır

Nikel biyolojik sistemlerde adenosin trifosfat aminoasit peptit protein ve deoksiribonükleik asitle kompleks oluştururlar

Havadaki nikel bileşiklerinin solunması sonucunda solunum savunma sistemi ile ilgili olarak; solunum borusu irritasyonu tahribatı immunolojik değişim alveoler makrofaj hücre sayısında artış silia aktivitesi ve immünite baskısında azalma gibi anormal fonksiyonlar meydana gelir

Deri absorbsiyonu sonucunda allerjik deri hastalıkları ortaya çıkar

Havada bulunan nikele uzun süreli maruziyetin insan sağlığına etkileri hakkında güvenilir kanıtlar tesbit edilememişsede; nikel işinde çalışanlarda astım gibi olumsuz sağlık etkilerinin yanı sıra burun ve gırtlak kanserlerine neden olduğu kanıtlanmıştır

09-11-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Hava Kirliliğinin Çevremize Ve Sağlığımıza Olan Etkileri Nelerdir Hava Kirliliğinin Çevremize Ve Sağlığımıza Olan Etkileri Nelerdir Hava Kirliliğinin Çevremize Ve Sağlığımıza Olan Etkileri Nelerdir Hava Kirliliğinin Çevremize Ve Sağlığımıza Etkileri Hava Kirliliğinin bize etkileri Hava kirliliğinin başta insan sağlığı olmak üzere görüş mesafesi materyaller bitkiler ve hayvan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri vardır Katı yakıtlar ve akaryakıt gibi karbonlu maddelerin tam yanmamasından meydana gelen katı ve sıvı parçacıkların bir gaz karışımı olan duman hava kirliliğinin bir çeşitlidir ve görüş uzaklığını azaltıcı bir etkiye sahiptir Hava kirliliğinin sanatsal ve mimari yapılar üzerinde tahrip edici ve bozucu etkisi vardır Bitkiler üzerinde ise öldürücü ve büyümelerini engelleyici olabilmektedir Bu nedenle hava kirliliği hem canlıların sağlığı açısından hem de ekonomik yönden zarar vericidir Hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkileri atmosferde yüksek miktardaki zararlı maddelerin solunması sonucu ortaya çıkar İnsanların sağlıklı ve rahat yaşayabilmesi için teneffüs edilen havanın mutlaka temiz olması gerekir Havanın doğal yapısını bozan ve kirleten maddelerin başka bir deyişle kirli havanın solunması özellikle akciğer dokularını tahrip edici ve öldürücü olabilmektedir Solunum yolu ile alınan hava içerisindeki parçacıklar ve duman teneffüs esnasında yutulur ve akciğerlere kadar ulaşır KARBON MONOKSİT ( CO ) Karbon monoksitin oksijen taşıma kapasitesini azaltması sonucunda kandaki oksijen yetersizliği nedeniyle kan damarlarının çeperleri beyin kalp gibi hassas organ ve dokularda fonksiyon bozuklukları meydana gelir Kükürt Oksitler ( SOX ) Hava kirletici emisyonların en yaygın olanı kükürtdioksit (SO2) dir Her yıl tonlarca SO2 çeşitli kaynaklardan yayınlanarak atmosfere karışmaktadırKükürt dioksit ve atmosferdeki ürünleri irritan etki gösterirler Solunan yüksek konsantrasyondaki kükürt dioksitin %95'i üst solunum yollarından absorbe olur Bunun sonucu olarak bronşit anfizem ve diğer akciğer hastalık semptomları meydana gelir Azot Oksitler (NOX) NOx’ in atmosferdeki bulunuşu yaklaşık olarak yarı yarıya taşıt egzosu ve sabit yakma tesislerinden dolayıdır Bu gazlar atmosferde doğal gaz çevrimine girerek nitrik asit (HNO3) oluşumuyla sonuçlanan zincirleme reaksiyonları tamamlarlar Atmosferdeki HNO3 oluşumu ise asit yağışının oluşmasını etkiler Son yıllarda Danimarka’ da yapılan bir araştırmayla amonyak buharlaşmasının güneş radyasyonuna maruz kaldığında atmosferdeki nitrik asit oluşumuna katkısının ihmal edilemeyecek boyutta olduğu belirlenmiştir Yağmurun amonyum içeriği toprakta su havzalarında ve göllerde nitrifikasyon yapan bakteriler ve oksijen sayesinde amonyum nitrit asite dönüştüğünde yağmurun asiditesini ayrıca 4 kat artırmaktadır Azot dioksitin sağlık üzerine etkileri; çeşitli kesimlerdeki bireylere değişik konsantrasyonlar uygulanması ile tesbit edilmiştir 3000-9400 µg/m3 konsantrasyonlarına 10-15 dakika süre ile maruziyet sonucunda; normal ve bronşitli kişilerde akciğer fonksiyon değişimleri gözlenmiştir Azot dioksit maruziyeti sonucunda oluşan şikayetler; normal ve sağlıklı kişilerde 1880 µg/m3 konsantrasyonundan itibaren başlarken astımlı kişilerde aynı şikayetler 940 µg/m3 konsantrasyon seviyesinden itibaren başlamaktadır Azot dioksitin bulunduğu ortamlarda diğer kirleticilerin ve özellikle ozonun bulunması durumunda bu kirleticiler arasında oluşan reaksiyonlar nedeniyle insan sağlığında olumsuz etkileşimlerin arttığı belirlenmiştir Bir haftadan bir aya kadar olan sürede 1880 µg/m3 den az konsantrasyona maruziyette; bronşiyel ve pulmoner bölgelerdeki hücrelerde anormal değişiklikler 940 µg/m3 konsantrasyona maruziyette ise akciğerlerin bakteriyel enfeksiyonlara karşı hassasiyetinin artması ve biyokimyasal değişimler gözlenmektedir Uçucu Organik Karbon ( VOC ) Uçucu organik bileşiklere maruziyet akut ve kronik sağlık etkileri oluşturur Düşük dozlardaki UOB’ler astıma ve diğer bazı solunum yolu hastalıklarına sebep olur UOB’ler yüksek konsantrasyonlarda merkezi sinir sistemi üzerinde narkotik etki yaparlar Bazı UOB’ler ekstrem konsantrasyonlara ulaştıklarında sinir sistemine ait fonksiyonlarda bozulmalara neden olurlar Toksik özellik taşıyan bu bileşikler solunum yolu hastalıklarına sebep oldukları gibi yüksek konsantrasyonlarda sinir sisteminde tahribata yol açmaktadır EPA tarafından yapılan sınıflandırmada benzen kanserojen madde olarak değerlendirilirken karbon tetraklorür kloroform vinil klorür etilen dibromür kansere sebep olma riski taşıyan maddeler olarak sınıflandırılmıştır PARTİKÜL MADDELER ( PM) Partikül maddelerin fiziksel yapısı ve kimyasal kompozisyonu sağlık açısından oldukça önemlidir Kanser yapıcı organik kimyasallar (PAH dioksin furan gibi) içeren partikül maddeler sağlık açısından çok tehlikelidir Birçok farklı bileşenden oluşmuş olan partikül maddeler akciğerdeki nemle bileşerek aside dönüşmektedir PM10 akciğere kadar ulaşıp kanın içindeki karbon dioksitin oksijene dönüşümünü yavaşlatmakta buda nefes darlığına neden olmaktadır Bu durumda oksijen kaybının giderilebilmesi için kalbin daha fazla çalışması gerektiği için kalp üzerinde ciddi bir baskı oluşturmaktadır Partikül maddelerin sağlık üzerine etkileri akuttan daha çok kroniktir ASİT AEROSELLERİ Asit aerosolleri ile partiküler maddelerin de akciğerlerden alveollere kadar taşınması nedeniyle bu kirleticilerin birarada bulunduklarında yaptıkları olumsuz sağlık etkileri; her birinin ayrı ayrı yaptığı etkilerden daha fazladır Bu olumsuz etkiler sonucunda ortaya çıkan önemli rahatsızlıklar arasında; pulmoner fonksiyon bozuklukları kronik bronşit vakalarında artış bronşiyal mukoza silialarının temizleme hızında artış solunum yolları epitel dokusunda kalınlaşma gibi sağlık problemleri örnek olarak verilebilir AĞIR METALLER Havada bulunan partiküllerin % 001-3'ünü sağlık yönünden çok toksik etkiler gösteren eser elementler meydana getirir Bunların sağlık yönünden önemi insan dokularında birikime uğramalarından ve muhtemel sinerjik etkilerinden kaynaklanmaktadır Havadan solunum yolu ile alınan partiküllere ek olarak yenilen yiyecekler içilen su aracılığı ile de önemli miktarda metalik partiküler maddeler vücuda alınmaktadır Atmosfer kirliliğinin bir bölümünü oluşturan metaller; fosil yakıtların yanması endüstriyel işlemler metal içerikli ürünlerin insineratörlerde yakılması sonucunda ortama yayılırlar İnsan sağlığını geniş çapta olumsuz yönde etkileyen metaller arasında atmosferde yaygın olarak bulunan; Kurşun Kadmiyum Nikel Civa metalleri ve asbest önem taşımaktadır Diğer metallerin bir kısmı insan yaşamında temel yönden önem taşır diğer bir kısmının konsantrasyonu ise insan sağlığını tehdit edecek boyutta olmadığından önem göstermez Belirli limitlerin dışında bulunabilecek her türlü metal insan sağlığı üzerinde toksik etki gösterir Kurşun : Mavimsi veya gümüş grisi renginde yumuşak bir metaldir Kurşunun tetraetil veya tetrametil gibi organik komponentlerinin yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaları nedeniyle kirletici parametre olarak önem gösterirler Tetraetil kurşun ve tetrametil kurşunun her ikisi de renksiz sıvı olup kaynama noktaları sırası ile 110°C ve 200°C dir Uçuculuklarının diğer petrol komponentlerinden daha fazla olması nedeni ile ilave edildiği yakıtın da uçuculuğunu artırırlar Kandaki kurşun konsantrasyonunun 02 µg/ml limitini aşması durumunda olumsuz sağlık etkileri gözlenir Kan kurşun konsantrasyonu; 02 µg/ml limitini aşması ile kan sentezinin inhibasyonu 03-08 µg/ml limitlerinde duyu ve motor sinir iletişim hızında azalma 12 µg/ml limitinin aşılmasından sonra ise yetişkinlerde geri dönüşü mümkün olmayan beyin hasarları meydana geldiği belirlenmiştir Havadaki kurşun konsantrasyonu ile kandaki kurşun konsantrasyonu arasında doğrusal bir ilişki vardır Kurşunun havadaki 1 µg /m3 konsantrasyorıunun kanda 001-002 µg/ml lik konsantrasyonu oluşturduğu tesbit edilmiştir Kadmiyum : Kadmiyum (Cd) gümüş beyazı renginde bir metaldir Havada hızla kadmiyum oksite dönüşür Kadmiyum sülfat kadmiyum nitrat kadmiyum klorür gibi inorganik tuzları suda çözünür Havadaki kadmiyum fume konsantrasyonu 1 mg/m3 limitini aşması durumunda solunumdaki akut etkileri gözlemek mümkündür Kadmiyumun vücuttan atılımının az olması ve birikim yapması nedeni ile sağlık üzerine olumsuz etkileri zaman doğrultusunda gözlenir Uzun süreli maruziyetten en fazla etkilenecek organ böbreklerdir Böbrekte oluşan hasarın tekrar geriye dönüşü mümkün değildir Akciğer ve prostat kanserlerinin oluşumunda kadmiyumun etkisi kesin olarak belirlenmiştir Nikel : Nikel gümüşümsü beyaz renkli sert bir metaldir Nikel bileşikleri pratik olarak suda çözünmez Suda çözünebilir tuzları; klorür sülfat ve nitrattır Nikel biyolojik sistemlerde adenosin trifosfat aminoasit peptit protein ve deoksiribonükleik asitle kompleks oluştururlar Havadaki nikel bileşiklerinin solunması sonucunda solunum savunma sistemi ile ilgili olarak; solunum borusu irritasyonu tahribatı immunolojik değişim alveoler makrofaj hücre sayısında artış silia aktivitesi ve immünite baskısında azalma gibi anormal fonksiyonlar meydana gelir Deri absorbsiyonu sonucunda allerjik deri hastalıkları ortaya çıkar Havada bulunan nikele uzun süreli maruziyetin insan sağlığına etkileri hakkında güvenilir kanıtlar tesbit edilememişsede; nikel işinde çalışanlarda astım gibi olumsuz sağlık etkilerinin yanı sıra burun ve gırtlak kanserlerine neden olduğu kanıtlanmıştır