Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşenler Nelerdir?‎

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-11-2012

Canlıların Temel Bileşenleri Nedir?( Canlıların Temel Bileşenleri Minerallarin Önemi)

Canlının temel yapı ve işlev birimi hücredir

Hücreyi oluşturan maddeler de atomlardan meydana gelmiştir

Her atom elektron

proton ve nötron denilen daha küçük parçacıkların değişik sayılarda bir araya gelmesiyle oluşur

Bunlardan elektron negatif(-)

proton(+)

nötron ise nötr yani yüksüzdür

Bir cins atomdan oluşan saf maddelere element denir

Su molekülü iki hidrojen ve bir oksijen atomunun birleşmesiyle meydana gelmiştir

Bir bileşik kendini oluşturan elementlerin özelliğinden tamamen ayrı

kendine özgü özelliğe sahiptir

Moleküller organelleri

organeller de canlılığın temel birimi olan hücreyi oluşturur

Bir molekül içindeki atomları birbirine bağlayan bağlara kimyasal bağlar denir

Atomlar kendi aralarında çeşitli kimyasal bağlarla bağlanır

Atomların arasında tek bağ veya çift bağ bulunabilir

Atomların kimyasal bağlarla bağlanması ya da bağların kopması kimyasal tepkime olarak açıklanır

Birçok kimyasal tepkime iki yönlüdür

Canlıda bulunan maddelerin bir kısmı hücrenin içinde yapılırken bir kısmı da dışarıdan alınır

Miktarı hücrenin görevine göre farklılık gösteren bu maddeler inorganik ve organik bileşikler olmak üzere iki grupta incelenir

CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ

ORGANİK BİLEŞİKLER ORGANİK BİLEŞİKLER

SU KARBONHİDRATLAR
MİNERALLER YAĞLAR
ASİT PROTEİNLER
BAZ VİTAMİNLER
TUZ NÜKLEİK ASİTLER

1

CANLILARDAKİ İNORGANİK BİLEŞİKLER
İnorganik bileşikleri canlı kendi vücudunda sentezleyemeyip dışarıdan hazır olarak alır

A

SU
Yeryüzündeki yaşam için su son derece önemli bir inorganik bileşiktir

Bir molekülü iki hidrojen atomu ile bir oksijen atomunun birleşmesinden oluşur

Hücrenin yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesinde suyun önemi büyüktür

Bilim adamlarının diğer gezegenlerde yaşam arayışları için aradıkları ilk maddelerden biri sudur

1

CANLILAR İÇİN SUYUN ÖNEMİ
Su

yaşamak için gerekli olan etkenlerden biridir

Bir insan

yiyeceksiz haftalarca yaşayabilir

Ancak susuz birkaç gün yaşayabilir

Vücut için gerekli olan su miktarı günlük çalışma durumumuza göre değişir

Günde ortalama 1

5-2

5 l su almamız gerekir

Canlı organizmanın büyük kısmı su moleküllerinden oluşur

Organizmaların yapısındaki su oranı %65-95 arasındadır

Su

yeşil bitkilerde meydana gelen besin üretiminde (fotosentez) karbondioksit ile birleşerek şekeri oluşturur

Hücrelerde su

kimyasal tepkimelerde rol alan önemli bir çözücüdür

Besilerin sindirimi su yardımıyla olur

Su pek çok organizmanın vücudunda taşıyıcı ortam olarak görev yapar

Maddelerin vücutta bir bölgeden diğer bölgeye taşınması suyla sağlanır

Su aynı zamanda metabolizma sonucu ortaya çıkan zararlı artıkların atılmasında rol oynar

B

ASİT BAZ VE TUZLAR

Asitler: Su içerisinde çözündüğünde H iyonu veren bütün bileşikler asit özelliğindedir

Asitler turnusol kağıdının rengini maviden kırmızıya dönüştürür

Asitlerin tatları ekşidir

Yapılarında karbon içeren asitlerin çoğu organik asittir

Bazlar: Suda çözündüğü zaman hidroksil iyon veren bileşikler bazik özellik gösterir

Bazlar turnusol kağıdının rengini kırmızıdan maviye dönüştürür

Yapılarında genellikle karbon

azot bulunduran bazlar organik bazlardır

Asit-Baz dengesi

Ortamın hidrojen iyon yoğunluğunun (-) logaritması asitliğin

hidroksil iyon yoğunluğunun
(-)logaritması ise bazikliğin derecesini verir

H iyonu arttıkça ortam asidiktir ve pH 0 ile7 arasında bir değer gösterir

OH iyonu arttıkça ortam baziktir ve pH 7 ile 14 arasında bir değer gösterir

H ve OH iyonları eşit miktarda ise ortam nötrdür ve pH 7’dir

PH değeri organizma için çok önemlidir

Biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşebilmesi için pH’ın belirli bir düzeyde tutulması gerekir

pH’daki çok az bir değişiklik bile biyokimyasal tepkimeleri olumsuz etkiler

Bu nedenle pH değerinin sabit kalması gerekir

İnsan kanının pH’ı 7

4 ‘tür

İnsan kanının pH’ı 7’ye düşerse ya da 7

8’in üzerine çıkarsa ölüm meydana gelir

Tuzlar : asitlerle bazlar karıştırıldığında asitin H iyonu ile bazın OH iyonu birleşir

Bu birleşim sırasında bir molekül su açığa çıkar ve tuz meydana gelir

HCl + NaOH H2O + NaCl

Hidroklorik asit+ Sodyum hidroksit su + Sodyum klorür

Hücrenin içinde ve hücrelerin arasında çeşitli mineral tuzları vardır

Bunlar içinde en önemlileri sodyum

potasyum

magnezyum ve kalsiyumdur

C

MİNERALLER

Mineraller hücrede protein karbonhidrat

yağ gibi organik maddelere bağlı bulundukları gibi hücrede tuz halinde de bulunabilirler

mineraller vitamin

hormon

enzim vb

moleküllerin yapısına katılır

70 kg ağırlığında bar insanda ortalama 3 kg mineral tuzları vardır

1

MİNERALLERİN İNSAN VÜCUDU İÇİN ÖNEMİ

Organizmanın yapısında az da olsa minerallere ihtiyaç vardır

Mineraller kanın osmotik basıncının ayarlanmasında

kas kasılmasında ve sinirlerde uyartının iletilmesinde önemli role sahiptir

Mineraller bazı enzimlerin yapılarına katılarak katalizör görevi yapar

Yeterli mineral içermeyen besin maddeleri ile beslenilirse

tuz atılması devam edeceğinden kas krampı gibi bazı bozukluklar görülür

Fırın

kazan dairesi gibi sıcak yerlerde çalışanlar ve sıcak ülkelerde yaşayanlar daha fazla terledikleri için dışarıdan yeterince tuz almalıdır

Sodyum ve klor bütün vücut sıvıları içinde iyon olarak bulunur

Ancak kan gibi hücre dışı sıvılar içindeki bu iyonların miktarı daha fazladır

Sodyum ve klor kas ve sinir sistemi için de gereklidir

Ancak bazı böbrek hastalıklarında

yüksek tansiyonu olan insanlarda tuzun az alınması gerekir

Sodyumla birlikte vücut sıvılarında olan ve hücrelerin çalışmasını kontrol eden mineral potasyumdur

Vücutta hücre ara sıvısı ile hücre sıvısı arasında bir sodyum potasyum oranı vardır

Sodyum gibi potasyumun da büyük bir kısmı

tüketilen besinlerden kolayca emilir

İshal gibi

su kaybının fazla olduğu durumlarda potasyum kaybı büyük olur

Vücutta en bol bulunan mineral kalsiyumdur

Kalsiyumun büyük bir kısmı fosforla birlikte kemiğin ve dişin yapısına katılır

Geri kalan kısmı kasların kasılmasında

sinirlerde

kanın pıhtılaşmasında ve bazı enzimlerin çalışmasında görev yapar

Vücuda alınan kalsiyumun bir kısmı emilir

Emilmeyen kısmı dışkı ile atılır

D vitamini kalsiyumun emilmesine etki eder

Küçük çocuklarda kalsiyum ve D vitamini yetersizliğine bağlı olarak raşitizm denilen hastalık görülür

Yetişkinlerde ise osteomalazi denilen kemik yumuşaması görülür

Vücudun yapısına katılan minerallerden biri de demirdir

Vücudumuzdaki demirin yarıdan fazlası kana kırmızı rengini veren hemoglobinin içinde bulunur

Bebek doğmadan önce karaciğerinde depo edilen demir ilk 6 aylık dönemde

bebeğin demir ihtiyacını karşılar

Demir eksikliğinde

hemoglobin yapılamaz ve kansızlık görülür

İyot troid bezi hormonu olan tiroksinin yapısına katılır

Eksikliğinde tiroksin hormonu az salgılanır

Bu da guatr hastalığına sebep olur

Vücudumuzdaki diğer mineraller:
Magnezyum kemiklerin yapısına katılır

Sülfatlar kaslarda bulunur

Flüor dişlerin yapısına katılır

Bakır bazı enzimlerin yapısına katılır

2

MİNERAL BAKIMINDAN ZENGİN BESİNLER

Hayvanlar minerallerini dışarıdan alırlar

Mineralleri

su hayvanları vücut yüzeyi ile ve besinlerle

kara hayvanları ise besinlerden sağlar

Minerallerden kalsiyum süt ve süt ürünlerinde ve koyu yeşil yapraklı sebzelerde bulunur

Fosfor süt ve süt ürünleri

yumurta

et ve et ürünleri gibi besinlerde bulunur

İyot deniz ürünleri ve sofra tuzunda bol miktarda bulunur

Demir bakımından zengin besinler karaciğer

kırmızı et kuru üzüm gibi yiyeceklerdir

Sodyum ve klor yiyeceklerde az miktarda bulunur

2

CANLILARDAKİ ORGANİK BİLEŞİKLER

Canlılarda bulunan organik bileşikler karbonhidratlar

yağlar

proteinler

nükleik asitler ve vitaminlerdir

Organik bileşiklerden bazıları hücrede enerji verici

bazıları yapı maddesi

bazıları da metabolizmada düzenleyici rol alarak görev yaparlar

Organizmada yapı maddesi olarak kullanılan organik bileşikler öncelik sırasına göre proteinler

yağlar

karbonhidratlar

vitaminler ve nükleik asit olarak sıralanabilir

Enerji hammaddesi olarak kullanılışa göre ise karbonhidratlar

yağlar

proteinler şeklinde sıralanabilir

A

KARBONHİDRATLAR

Karbonhidratlar hem canlının yapısına katılan hem de enerji sağlayan organik bileşiklerin bir grubudur

Bütün canlı hücrelerde bulunur

Doğada genellikle büyük moleküller halindedir

Vücuda alınan bu büyük moleküllerin hücrelere iletilmesi için canlı tarafından sindirilmesi ve uygun molekül büyüklüğüne kadar parçalanması gerekir

1

Karbonhidratların Yapı ve Görevleri
Karbonhidratlar

karbon

hidrojen

oksijen elementlerinden oluşur

Çeşitli görevleri vardır
· Nükleik asitlerin ve ATP’nin yapısına katılır

· Monosakkaritlerin bir kısmı hücre zarının yapısına katılır

· Enerji veren organik bileşikler olarak kullanılır

2

Karbonhidratların Çeşitleri

a

Monosakkaritler

En basit karbonhidratlardır

Basit şekerler olarak adlandırılırlar

Daha küçük birimlere parçalanamazlar

Karbon sayısı 3-8 arasında değişir

Riboz ve Deoksiriboz 5 C’lu şekerlerdir

Glikoz

fruktoz

galaktoz ise 6 C’lu şekerlerdir

Monosakkaritler suda çözünürler ve tatlıdırlar

Canlılarda en çok kullanılan yakıt maddesi glikozdur

b

Disakkaritler

Disakkaritler çift şekerlerdir

Bir disakkarit iki molekül monosakkaritin glikozit bağı ile bağlanmasıyla oluşur

Bu bağlanma sırasında bir molekül su açığa çıkar

Küçük moleküllerin birleşirken su açığa çıkarması olayına dehidrasyon sentezi denir

Moleküllerin arasında glikozit bağı oluştuğu için bu olaya glikozitleşme de denir

Canlılarda en çok bulunan disakkaritler maltoz

sükroz

ve laktozdur

İnsanların ve hayvanların yedikleri disakkaritler

sindirim sisteminde monosakkaritlerine ayrılarak kullanılır

Büyük moleküllerin su katılarak yapı birimlerine ayrılmasına hidroliz denir

Hidroliz olayı dehidrasyon olayının tersidir

c

Polisakkaritler

Polisakkaritlere kompleks şekerler de denir

Çok sayıda monosakkaritin dehidrasyonu ile oluşmuş büyük moleküllü karbonhidratlardır

Temel yapı birimi glikoz molekülüdür

Glikoz birimlerinin farklı şekillerde bağlanması

polisakkaritler arasında farklı özelliklerin doğmasına neden olur

Canlılarda en çok bulunan polisakkarit çeşitleri şunlardır

NİŞASTA

binlerce glikoz molekülünün birbiri ile bağlanması sonucu oluşan polisakkarittir

Özellikle tahıllarda ve patateste bol miktarda bulunur

GLİKOJEN

nişasta gibi binlerce glikoz moleküllerinin dehidrasyon sentezi sonucu birbirlerine bağlanmasından oluşan moleküldür

Hayvan nişastası olarak ta anılır

SELÜLOZ

glikoz moleküllerinin birbirine ters dönerek bağlanmasıyla oluşmuştur

Bitki hücrelerinde hücre temel maddesi selülozdur

Selülozun bitkilerdeki oranı bitkinin çeşidine göre değişir

Selülozu sindirecek enzimler insan ve hayvan vücudunda bulunmadığı için sindirilemez

Kitin omurgasız hayvanlarda dış iskeleti oluşturur

Yapısı selüloza benzer

3

Karbonhidratların İnsan Vücudu İçin Önemi

Karbonhidratlar memelilerin kanında bulunması gereken maddelerdir

İnsan kanında 1000 ml’den yaklaşık 90 mg glikoz bulunur

Glikoz beynin en önemli yakıtıdır

Glikozun kandaki yoğunluğu en düşük düzeydeyken bile önce beyin beslenir

Glikoz

hücrelerde oksijenli solunum ile su ve karbondioksite kadar parçalanır

Bu arada açığa çıkan enerji bağ enerjisi şeklinde depolanarak kullanılır

Glikoz proteinlerle birleşerek glikoproteini

yağlarla birleşerek glikolipiti oluşturur

Bu şekilde yapı maddesi olarak hücre zarının yapısına katılır

Riboz

RNA

ve ATP ‘nin

deoksiriboz ise DNA’nın yapısına katılır

Laktoz memeli sütünde bulunur ve yavrunun beslenmesinde önemli rol oynar

4

Karbonhidrat Bakımından Zengin Besinler

Çoğunlukla bitkisel yiyeceklerde bulunur

En zengin kaynakları tahıllar

tahıl ürünleri

ve baklagillerdir

Sebze-meyvelerde az bulunur

Bunlarda dengeli beslenmeye yarayan protein vb mineraller bulunur

B

YAĞLAR

Organik moleküllerden olan yağlar

lipidler olarak da bilinir

Biyolojik önemi olan lipidler

yağ asitleri

nötr yağlar

fosfolipidler

setroitler vb

dir

yağlar insanın temel besinleri arasında yer alır

09-11-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşenler Nelerdir?‎ *Canlıların Temel Bileşenleri Nedir?( Canlıların Temel Bileşenleri Minerallarin Önemi)* Canlının temel yapı ve işlev birimi hücredir Hücreyi oluşturan maddeler de atomlardan meydana gelmiştir Her atom elektron proton ve nötron denilen daha küçük parçacıkların değişik sayılarda bir araya gelmesiyle oluşur Bunlardan elektron negatif(-) proton(+) nötron ise nötr yani yüksüzdür Bir cins atomdan oluşan saf maddelere element denir Su molekülü iki hidrojen ve bir oksijen atomunun birleşmesiyle meydana gelmiştir Bir bileşik kendini oluşturan elementlerin özelliğinden tamamen ayrı kendine özgü özelliğe sahiptir Moleküller organelleri organeller de canlılığın temel birimi olan hücreyi oluşturur Bir molekül içindeki atomları birbirine bağlayan bağlara kimyasal bağlar denir Atomlar kendi aralarında çeşitli kimyasal bağlarla bağlanır Atomların arasında tek bağ veya çift bağ bulunabilir Atomların kimyasal bağlarla bağlanması ya da bağların kopması kimyasal tepkime olarak açıklanır Birçok kimyasal tepkime iki yönlüdür Canlıda bulunan maddelerin bir kısmı hücrenin içinde yapılırken bir kısmı da dışarıdan alınır Miktarı hücrenin görevine göre farklılık gösteren bu maddeler inorganik ve organik bileşikler olmak üzere iki grupta incelenir CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ ORGANİK BİLEŞİKLER ORGANİK BİLEŞİKLER SU KARBONHİDRATLAR MİNERALLER YAĞLAR ASİT PROTEİNLER BAZ VİTAMİNLER TUZ NÜKLEİK ASİTLER 1CANLILARDAKİ İNORGANİK BİLEŞİKLER İnorganik bileşikleri canlı kendi vücudunda sentezleyemeyip dışarıdan hazır olarak alır A SU Yeryüzündeki yaşam için su son derece önemli bir inorganik bileşiktir Bir molekülü iki hidrojen atomu ile bir oksijen atomunun birleşmesinden oluşur Hücrenin yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesinde suyun önemi büyüktür Bilim adamlarının diğer gezegenlerde yaşam arayışları için aradıkları ilk maddelerden biri sudur 1CANLILAR İÇİN SUYUN ÖNEMİ Su yaşamak için gerekli olan etkenlerden biridir Bir insan yiyeceksiz haftalarca yaşayabilir Ancak susuz birkaç gün yaşayabilir Vücut için gerekli olan su miktarı günlük çalışma durumumuza göre değişir Günde ortalama 15-25 l su almamız gerekir Canlı organizmanın büyük kısmı su moleküllerinden oluşur Organizmaların yapısındaki su oranı %65-95 arasındadır Su yeşil bitkilerde meydana gelen besin üretiminde (fotosentez) karbondioksit ile birleşerek şekeri oluşturur Hücrelerde su kimyasal tepkimelerde rol alan önemli bir çözücüdür Besilerin sindirimi su yardımıyla olur Su pek çok organizmanın vücudunda taşıyıcı ortam olarak görev yapar Maddelerin vücutta bir bölgeden diğer bölgeye taşınması suyla sağlanır Su aynı zamanda metabolizma sonucu ortaya çıkan zararlı artıkların atılmasında rol oynar B ASİT BAZ VE TUZLAR Asitler: Su içerisinde çözündüğünde H iyonu veren bütün bileşikler asit özelliğindedir Asitler turnusol kağıdının rengini maviden kırmızıya dönüştürür Asitlerin tatları ekşidir Yapılarında karbon içeren asitlerin çoğu organik asittir Bazlar: Suda çözündüğü zaman hidroksil iyon veren bileşikler bazik özellik gösterir Bazlar turnusol kağıdının rengini kırmızıdan maviye dönüştürür Yapılarında genellikle karbon azot bulunduran bazlar organik bazlardır Asit-Baz dengesi Ortamın hidrojen iyon yoğunluğunun (-) logaritması asitliğin hidroksil iyon yoğunluğunun (-)logaritması ise bazikliğin derecesini verir H iyonu arttıkça ortam asidiktir ve pH 0 ile7 arasında bir değer gösterir OH iyonu arttıkça ortam baziktir ve pH 7 ile 14 arasında bir değer gösterir H ve OH iyonları eşit miktarda ise ortam nötrdür ve pH 7’dir PH değeri organizma için çok önemlidir Biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşebilmesi için pH’ın belirli bir düzeyde tutulması gerekir pH’daki çok az bir değişiklik bile biyokimyasal tepkimeleri olumsuz etkiler Bu nedenle pH değerinin sabit kalması gerekir İnsan kanının pH’ı 74 ‘tür İnsan kanının pH’ı 7’ye düşerse ya da 78’in üzerine çıkarsa ölüm meydana gelir Tuzlar : asitlerle bazlar karıştırıldığında asitin H iyonu ile bazın OH iyonu birleşir Bu birleşim sırasında bir molekül su açığa çıkar ve tuz meydana gelir HCl + NaOH H2O + NaCl Hidroklorik asit+ Sodyum hidroksit su + Sodyum klorür Hücrenin içinde ve hücrelerin arasında çeşitli mineral tuzları vardır Bunlar içinde en önemlileri sodyum potasyum magnezyum ve kalsiyumdur C CMİNERALLER Mineraller hücrede protein karbonhidrat yağ gibi organik maddelere bağlı bulundukları gibi hücrede tuz halinde de bulunabilirler mineraller vitamin hormon enzim vb moleküllerin yapısına katılır 70 kg ağırlığında bar insanda ortalama 3 kg mineral tuzları vardır 1MİNERALLERİN İNSAN VÜCUDU İÇİN ÖNEMİ Organizmanın yapısında az da olsa minerallere ihtiyaç vardır Mineraller kanın osmotik basıncının ayarlanmasında kas kasılmasında ve sinirlerde uyartının iletilmesinde önemli role sahiptir Mineraller bazı enzimlerin yapılarına katılarak katalizör görevi yapar Yeterli mineral içermeyen besin maddeleri ile beslenilirse tuz atılması devam edeceğinden kas krampı gibi bazı bozukluklar görülür Fırın kazan dairesi gibi sıcak yerlerde çalışanlar ve sıcak ülkelerde yaşayanlar daha fazla terledikleri için dışarıdan yeterince tuz almalıdır Sodyum ve klor bütün vücut sıvıları içinde iyon olarak bulunur Ancak kan gibi hücre dışı sıvılar içindeki bu iyonların miktarı daha fazladır Sodyum ve klor kas ve sinir sistemi için de gereklidir Ancak bazı böbrek hastalıklarında yüksek tansiyonu olan insanlarda tuzun az alınması gerekir Sodyumla birlikte vücut sıvılarında olan ve hücrelerin çalışmasını kontrol eden mineral potasyumdur Vücutta hücre ara sıvısı ile hücre sıvısı arasında bir sodyum potasyum oranı vardır Sodyum gibi potasyumun da büyük bir kısmı tüketilen besinlerden kolayca emilir İshal gibi su kaybının fazla olduğu durumlarda potasyum kaybı büyük olur Vücutta en bol bulunan mineral kalsiyumdur Kalsiyumun büyük bir kısmı fosforla birlikte kemiğin ve dişin yapısına katılır Geri kalan kısmı kasların kasılmasında sinirlerde kanın pıhtılaşmasında ve bazı enzimlerin çalışmasında görev yapar Vücuda alınan kalsiyumun bir kısmı emilir Emilmeyen kısmı dışkı ile atılır D vitamini kalsiyumun emilmesine etki eder Küçük çocuklarda kalsiyum ve D vitamini yetersizliğine bağlı olarak raşitizm denilen hastalık görülür Yetişkinlerde ise osteomalazi denilen kemik yumuşaması görülür Vücudun yapısına katılan minerallerden biri de demirdir Vücudumuzdaki demirin yarıdan fazlası kana kırmızı rengini veren hemoglobinin içinde bulunur Bebek doğmadan önce karaciğerinde depo edilen demir ilk 6 aylık dönemde bebeğin demir ihtiyacını karşılar Demir eksikliğinde hemoglobin yapılamaz ve kansızlık görülür İyot troid bezi hormonu olan tiroksinin yapısına katılır Eksikliğinde tiroksin hormonu az salgılanır Bu da guatr hastalığına sebep olur Vücudumuzdaki diğer mineraller: Magnezyum kemiklerin yapısına katılır Sülfatlar kaslarda bulunur Flüor dişlerin yapısına katılır Bakır bazı enzimlerin yapısına katılır 2 MİNERAL BAKIMINDAN ZENGİN BESİNLER Hayvanlar minerallerini dışarıdan alırlar Mineralleri su hayvanları vücut yüzeyi ile ve besinlerle kara hayvanları ise besinlerden sağlar Minerallerden kalsiyum süt ve süt ürünlerinde ve koyu yeşil yapraklı sebzelerde bulunur Fosfor süt ve süt ürünleri yumurta et ve et ürünleri gibi besinlerde bulunur İyot deniz ürünleri ve sofra tuzunda bol miktarda bulunur Demir bakımından zengin besinler karaciğer kırmızı et kuru üzüm gibi yiyeceklerdir Sodyum ve klor yiyeceklerde az miktarda bulunur 2 CANLILARDAKİ ORGANİK BİLEŞİKLER Canlılarda bulunan organik bileşikler karbonhidratlar yağlar proteinler nükleik asitler ve vitaminlerdir Organik bileşiklerden bazıları hücrede enerji verici bazıları yapı maddesi bazıları da metabolizmada düzenleyici rol alarak görev yaparlar Organizmada yapı maddesi olarak kullanılan organik bileşikler öncelik sırasına göre proteinler yağlar karbonhidratlar vitaminler ve nükleik asit olarak sıralanabilir Enerji hammaddesi olarak kullanılışa göre ise karbonhidratlar yağlar proteinler şeklinde sıralanabilir A KARBONHİDRATLAR Karbonhidratlar hem canlının yapısına katılan hem de enerji sağlayan organik bileşiklerin bir grubudur Bütün canlı hücrelerde bulunur Doğada genellikle büyük moleküller halindedir Vücuda alınan bu büyük moleküllerin hücrelere iletilmesi için canlı tarafından sindirilmesi ve uygun molekül büyüklüğüne kadar parçalanması gerekir 1 Karbonhidratların Yapı ve Görevleri Karbonhidratlar karbon hidrojen oksijen elementlerinden oluşur Çeşitli görevleri vardır · Nükleik asitlerin ve ATP’nin yapısına katılır · Monosakkaritlerin bir kısmı hücre zarının yapısına katılır · Enerji veren organik bileşikler olarak kullanılır 2 Karbonhidratların Çeşitleri a Monosakkaritler En basit karbonhidratlardır Basit şekerler olarak adlandırılırlar Daha küçük birimlere parçalanamazlar Karbon sayısı 3-8 arasında değişir Riboz ve Deoksiriboz 5 C’lu şekerlerdir Glikoz fruktoz galaktoz ise 6 C’lu şekerlerdir Monosakkaritler suda çözünürler ve tatlıdırlar Canlılarda en çok kullanılan yakıt maddesi glikozdur bDisakkaritler Disakkaritler çift şekerlerdir Bir disakkarit iki molekül monosakkaritin glikozit bağı ile bağlanmasıyla oluşur Bu bağlanma sırasında bir molekül su açığa çıkar Küçük moleküllerin birleşirken su açığa çıkarması olayına dehidrasyon sentezi denir Moleküllerin arasında glikozit bağı oluştuğu için bu olaya glikozitleşme de denir Canlılarda en çok bulunan disakkaritler maltoz sükroz ve laktozdur İnsanların ve hayvanların yedikleri disakkaritler sindirim sisteminde monosakkaritlerine ayrılarak kullanılır Büyük moleküllerin su katılarak yapı birimlerine ayrılmasına hidroliz denir Hidroliz olayı dehidrasyon olayının tersidir cPolisakkaritler Polisakkaritlere kompleks şekerler de denir Çok sayıda monosakkaritin dehidrasyonu ile oluşmuş büyük moleküllü karbonhidratlardır Temel yapı birimi glikoz molekülüdür Glikoz birimlerinin farklı şekillerde bağlanması polisakkaritler arasında farklı özelliklerin doğmasına neden olur Canlılarda en çok bulunan polisakkarit çeşitleri şunlardır NİŞASTA binlerce glikoz molekülünün birbiri ile bağlanması sonucu oluşan polisakkarittir Özellikle tahıllarda ve patateste bol miktarda bulunur GLİKOJEN nişasta gibi binlerce glikoz moleküllerinin dehidrasyon sentezi sonucu birbirlerine bağlanmasından oluşan moleküldür Hayvan nişastası olarak ta anılır SELÜLOZ glikoz moleküllerinin birbirine ters dönerek bağlanmasıyla oluşmuştur Bitki hücrelerinde hücre temel maddesi selülozdur Selülozun bitkilerdeki oranı bitkinin çeşidine göre değişir Selülozu sindirecek enzimler insan ve hayvan vücudunda bulunmadığı için sindirilemez Kitin omurgasız hayvanlarda dış iskeleti oluşturur Yapısı selüloza benzer 3 Karbonhidratların İnsan Vücudu İçin Önemi Karbonhidratlar memelilerin kanında bulunması gereken maddelerdir İnsan kanında 1000 ml’den yaklaşık 90 mg glikoz bulunur Glikoz beynin en önemli yakıtıdır Glikozun kandaki yoğunluğu en düşük düzeydeyken bile önce beyin beslenir Glikoz hücrelerde oksijenli solunum ile su ve karbondioksite kadar parçalanır Bu arada açığa çıkan enerji bağ enerjisi şeklinde depolanarak kullanılır Glikoz proteinlerle birleşerek glikoproteini yağlarla birleşerek glikolipiti oluşturur Bu şekilde yapı maddesi olarak hücre zarının yapısına katılır Riboz RNA ve ATP ‘nin deoksiriboz ise DNA’nın yapısına katılır Laktoz memeli sütünde bulunur ve yavrunun beslenmesinde önemli rol oynar 4 Karbonhidrat Bakımından Zengin Besinler Çoğunlukla bitkisel yiyeceklerde bulunur En zengin kaynakları tahıllar tahıl ürünleri ve baklagillerdir Sebze-meyvelerde az bulunur Bunlarda dengeli beslenmeye yarayan protein vb mineraller bulunur B YAĞLAR Organik moleküllerden olan yağlar lipidler olarak da bilinir Biyolojik önemi olan lipidler yağ asitleri nötr yağlar fosfolipidler setroitler vbdir yağlar insanın temel besinleri arasında yer alır