Artuklular Artuklular Kimlerdir? Artuklular Hakkında Artuklular Bilgi Artuklular

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

Artuklular Artuklular Kimlerdir? Artuklular Hakkında Artuklular Bilgi Artuklular
Kültür ve sanatiyla iz birakmii uzun ömürlü beyliklerden biri Artuklu Beyliii'dir

Oiuzlarin Döver boyundan ünlü bir Türkmen Beyi olan Artuk Bey, Anadolu'nun fethi sirasinda büyük hizmetler görmüitü

Fakat, Tutui'la Süleymaniah'in arasindaki savaita Tutui'tan yana olarak savaii ona kazandirmii ve Süleymaniah'in intiharina sebep olmuitu

Tutui, Artuk Bey'in yardimina kariilik olarak onu Kudüs valisi yapmiiti

Ölüm yili olan 1091'e kadar bu görevde kaldi

Artuk Bey ölünce Kudüs Fatimi'lerin eline geçti

Fakat Artuk Bey'in oiullari Sökmen ve il-Gazi, Selçuklu hükümdari tarafindan kendilerine verilen bölgelerde beylikler kurdular

Artuk Bey'in oiullari tarafindan kurulan bu beylikler üç kol halinde geliiti

1

Hisn Keyfa ve Amid, 2

Mardin ve Meyyafarikin, 3

Harput'da Üç kol halinde hüküm sürmüi bir Türkmen sülalesidir

Artuk Bey önce Sultan Alp Arslan'in hizmetinde bulunmui ve Malazgirt savaiina da iitirak etmiiti 1071 Anadolu'nun Türklere açilmasinda rol oynayan emirler arasinda Artuk Bey de bulunuyordu

Daha sonra Artuk Bey, Sultan Melikiah tarafindan kendisine ikta edilen Huvan'a çekildi

Ahsa ve Bahreyn Karmatilerini itaat altina almak görevini baiariyla sonuçlandirdi

Artuk Bey'in bir süre sonra Sultan Melikiah'a küskünlüiü, Suriye Selçuklu Meliki Tutui'un hizmetine girmesine yol açti

Tutui da ona Kudüs ve havalisinin valisi yapti (1085-6)

Artuk Bey 1091 yilinda bu iehirde öldü

Ancak oiullari Sökmen ve ilgazi Kudüs'ü muhafaza edemediler

Emiru'l-cüyui Efdal kumandasindaki bir Fatimi ordusu kirk günlük bir kuiatmadan sonra iehri aldi (1098)

Mu'in ed-Din Sökmen, Ceziret-i ibn Ömer sahibi Çökürmüi tarafindan kuiatilan Musul hakim Musa'nin yardimina koitu ve bu hizmetine kariilik 10

000 dinar ve Hisn Keyfa kalesini aldi

Böylece Sökmen, Artuklularin "Hisn Keyfa ve Sökmeniyye" denilen ilk iubesini kurmui oldu (1102)

Eyyubi hükümdari Melik Kamil önce Amid'i sonra da Hisn Keyfa'yi zabt ederek Artuklularin Hisn Keyfa kolunu ortadan kaldirmiiti (1231-2)

Necmeddin ilgazi Nisan 1105'de Baidad iahneliiinden azledildikten sonra Mardin'e gelerek bu iehre hakim olmui ve burada Artuklularin "Mardin veya ilgaziyye" denilen iubesini kurmuitur (1108)

ilgazi yavai yavai bu bölgedeki Selçuklu topraklarina hakim oldu, 1117'de Haleb'i ele geçirdi

Beraberinde Bitlis ve Erzen hakimi Togan Arslan'in bulunduiu 20

000 kiiilik ordu ile harekete geçerek Tell Afrin savaiinda Antakya persi Roger'in kumandasi altindaki Haçlilara karii büyük bir zafer kazandi (1119)

Bunu Tell Danis'de Kral II

Baudouin'e karii kazanilan takip etti

Selçuklu sultani Mahmud ise ilgazi'ye Meyyafarikin iehrini ikta etmiiti (1121)

Daha sonra Mardin Artuklulari bazan Eyyubilere bazan da Tükriye Selçuklularina tabi olarak varliiini sürdürdü

Kara Arslan el-Muzaffer (1260-1292) ise, Moiollarin hakimiyetini kabul ederek barii yapti

O bu sayede hanedanin devamini sailadiii gibi Mardin iehrini de bir felaketten kurtarmiiti

Bu kolun son hükümdari Melik el-Salih Mardin'i müdüfaa edemeyeceiini anlayinca bu iehri Karakoyunlularin reisi Kara Yusuf'a teslim etti (1409)

Bu suretle Artuklular Devleti sona erdi

Artuklularin üçüncü kolu 1185 yilinda Harput ve havalisinde kurulmuisa da fazla uzun ömürlü olmamiiti

Sultan I

Ala ed-Din Keykubad 1234 yilinda Harput'u zabtederek, Artuklularin bu koluna son vermiiti

Artuklular büyük Türkmen kitlelerine dayanan bir Türk devleti idi

Bu sebepten milli teikilat ve ananelerini muhafaza etmiilerdi

Alp, inanç, Kutlug gibi eski Türkçe unvanlari kullanmakla da bu ananelerini koruduklarini göstermiilerdir

Artuklular devlet anlayiiinda eski Türk hukukuna göre devletin hanedanin ortak mali olduiu görüiün de uyguladilar

ilgazi ve Belek gibi kudretli iahsiyetlerin mevcudiyeti Artuklu Devleti'nin siyasi birliiini sailayabilmii, aksi takdirde ayri beylikler halinde hükün sürmüilerdir

Artuklu hükümdarlari gerek Müslüman ve gerekse hristiyan halka adaletle hizmet etmiiler, idareleri altindaki ülkelerde düzen ve emniyeti sailamiilardi

Ayrica ticari ve iktisadi hayatin geliimesine büyük ölçüde yardimci oldular

Bu maksatla bazi iehirlerdeki ticari vergileri kaldirmiilardir

Bu iktisadi geliime mimari eserlerden de anlaiilmaktadir

Artuklular, bir kismi bugüne kadar mevcudiyetlerini koruyan, birçok mimari eserler sözgeliii; külliyeler, camiler, medreseler, hamamlar, köprüler, sivil ve askeri yapilar yapmiilardir

Onlarin devrinde mimaride görülen geliime sebiyle bugün güneydoiu Anadolu bölgesinde her önemli eser Artuklulara bailanmak istenmektedir

Artuklu ülkesindeki Meyyafarikin, Amid ve Mardin gibi iehirler birer ilim ve kültür merkezi haline gelmiiti

Bu hanedana mensup hükümdarlar ilim ve sanat adamlarini himaye etmiiler, bunun neticesinde de onlar adina bazi eserler yazilmiitir

09-10-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Artuklular Artuklular Kimlerdir? Artuklular Hakkında Artuklular Bilgi Artuklular Artuklular Artuklular Kimlerdir? Artuklular Hakkında Artuklular Bilgi Artuklular Kültür ve sanatiyla iz birakmii uzun ömürlü beyliklerden biri Artuklu Beyliii'dir Oiuzlarin Döver boyundan ünlü bir Türkmen Beyi olan Artuk Bey, Anadolu'nun fethi sirasinda büyük hizmetler görmüitü Fakat, Tutui'la Süleymaniah'in arasindaki savaita Tutui'tan yana olarak savaii ona kazandirmii ve Süleymaniah'in intiharina sebep olmuitu Tutui, Artuk Bey'in yardimina kariilik olarak onu Kudüs valisi yapmiiti Ölüm yili olan 1091'e kadar bu görevde kaldi Artuk Bey ölünce Kudüs Fatimi'lerin eline geçti Fakat Artuk Bey'in oiullari Sökmen ve il-Gazi, Selçuklu hükümdari tarafindan kendilerine verilen bölgelerde beylikler kurdular Artuk Bey'in oiullari tarafindan kurulan bu beylikler üç kol halinde geliiti 1 Hisn Keyfa ve Amid, 2 Mardin ve Meyyafarikin, 3 Harput'da Üç kol halinde hüküm sürmüi bir Türkmen sülalesidir Artuk Bey önce Sultan Alp Arslan'in hizmetinde bulunmui ve Malazgirt savaiina da iitirak etmiiti 1071 Anadolu'nun Türklere açilmasinda rol oynayan emirler arasinda Artuk Bey de bulunuyordu Daha sonra Artuk Bey, Sultan Melikiah tarafindan kendisine ikta edilen Huvan'a çekildi Ahsa ve Bahreyn Karmatilerini itaat altina almak görevini baiariyla sonuçlandirdi Artuk Bey'in bir süre sonra Sultan Melikiah'a küskünlüiü, Suriye Selçuklu Meliki Tutui'un hizmetine girmesine yol açti Tutui da ona Kudüs ve havalisinin valisi yapti (1085-6) Artuk Bey 1091 yilinda bu iehirde öldü Ancak oiullari Sökmen ve ilgazi Kudüs'ü muhafaza edemediler Emiru'l-cüyui Efdal kumandasindaki bir Fatimi ordusu kirk günlük bir kuiatmadan sonra iehri aldi (1098) Mu'in ed-Din Sökmen, Ceziret-i ibn Ömer sahibi Çökürmüi tarafindan kuiatilan Musul hakim Musa'nin yardimina koitu ve bu hizmetine kariilik 10000 dinar ve Hisn Keyfa kalesini aldi Böylece Sökmen, Artuklularin "Hisn Keyfa ve Sökmeniyye" denilen ilk iubesini kurmui oldu (1102) Eyyubi hükümdari Melik Kamil önce Amid'i sonra da Hisn Keyfa'yi zabt ederek Artuklularin Hisn Keyfa kolunu ortadan kaldirmiiti (1231-2) Necmeddin ilgazi Nisan 1105'de Baidad iahneliiinden azledildikten sonra Mardin'e gelerek bu iehre hakim olmui ve burada Artuklularin "Mardin veya ilgaziyye" denilen iubesini kurmuitur (1108) ilgazi yavai yavai bu bölgedeki Selçuklu topraklarina hakim oldu, 1117'de Haleb'i ele geçirdi Beraberinde Bitlis ve Erzen hakimi Togan Arslan'in bulunduiu 20000 kiiilik ordu ile harekete geçerek Tell Afrin savaiinda Antakya persi Roger'in kumandasi altindaki Haçlilara karii büyük bir zafer kazandi (1119) Bunu Tell Danis'de Kral II Baudouin'e karii kazanilan takip etti Selçuklu sultani Mahmud ise ilgazi'ye Meyyafarikin iehrini ikta etmiiti (1121) Daha sonra Mardin Artuklulari bazan Eyyubilere bazan da Tükriye Selçuklularina tabi olarak varliiini sürdürdü Kara Arslan el-Muzaffer (1260-1292) ise, Moiollarin hakimiyetini kabul ederek barii yapti O bu sayede hanedanin devamini sailadiii gibi Mardin iehrini de bir felaketten kurtarmiiti Bu kolun son hükümdari Melik el-Salih Mardin'i müdüfaa edemeyeceiini anlayinca bu iehri Karakoyunlularin reisi Kara Yusuf'a teslim etti (1409) Bu suretle Artuklular Devleti sona erdi Artuklularin üçüncü kolu 1185 yilinda Harput ve havalisinde kurulmuisa da fazla uzun ömürlü olmamiitiSultan I Ala ed-Din Keykubad 1234 yilinda Harput'u zabtederek, Artuklularin bu koluna son vermiitiArtuklular büyük Türkmen kitlelerine dayanan bir Türk devleti idi Bu sebepten milli teikilat ve ananelerini muhafaza etmiilerdi Alp, inanç, Kutlug gibi eski Türkçe unvanlari kullanmakla da bu ananelerini koruduklarini göstermiilerdir Artuklular devlet anlayiiinda eski Türk hukukuna göre devletin hanedanin ortak mali olduiu görüiün de uyguladilar ilgazi ve Belek gibi kudretli iahsiyetlerin mevcudiyeti Artuklu Devleti'nin siyasi birliiini sailayabilmii, aksi takdirde ayri beylikler halinde hükün sürmüilerdir Artuklu hükümdarlari gerek Müslüman ve gerekse hristiyan halka adaletle hizmet etmiiler, idareleri altindaki ülkelerde düzen ve emniyeti sailamiilardi Ayrica ticari ve iktisadi hayatin geliimesine büyük ölçüde yardimci oldular Bu maksatla bazi iehirlerdeki ticari vergileri kaldirmiilardir Bu iktisadi geliime mimari eserlerden de anlaiilmaktadir Artuklular, bir kismi bugüne kadar mevcudiyetlerini koruyan, birçok mimari eserler sözgeliii; külliyeler, camiler, medreseler, hamamlar, köprüler, sivil ve askeri yapilar yapmiilardir Onlarin devrinde mimaride görülen geliime sebiyle bugün güneydoiu Anadolu bölgesinde her önemli eser Artuklulara bailanmak istenmektedir Artuklu ülkesindeki Meyyafarikin, Amid ve Mardin gibi iehirler birer ilim ve kültür merkezi haline gelmiiti Bu hanedana mensup hükümdarlar ilim ve sanat adamlarini himaye etmiiler, bunun neticesinde de onlar adina bazi eserler yazilmiitir