|
Prof. Dr. Sinsi
|
Kommagene Krallığı Kommagene Krallığı Hakkında Kommagene Krallığı Bilgi Kommagene
Kommagene Krallığı Kommagene Krallığı Hakkında Kommagene Krallığı Bilgi Kommagene Krallığı Tanımı Kommagene Krallığı
Kommagene Kralliii Türkiye'nin güneydoiusunda, Dicle ve Firat Nehirlerinin yukari kiyilarinda kurulmuitu Bugün bu topraklar anlatilan o cennete ait ipuçlari vermiyor-cenneti çairiitirmakta zorlaniyor Yamaçlari kapladiii söylenen o aiaçlar artik yok ve keçi sürüleri bitki örtüsünün son yeiilliklerini tüketmekle meigul Bailatilan sulama kanallari mucizeler yaratacak ve verilen çabalar sonunda bölge yeniden aiaçlanacak zira toprak burada çok verimli ve sayisiz dai pinari var
Kommagene kömür, demir, altin ve petrol gibi mineral ve madenleriyle ünlü çok verimli bir bölgeydi Bu zenginliklerin bir kismi bugün yeniden keifedilmii durumda Örneiin 1960larda bir arkeolog Firat'tan altin çikarmayi baiardi Diier bir kesif petrol ile yasandi Son birkaç yildir bölgede yaygin olarak ham petrol sondaji yapiliyor
Her yerde Türk Petrol Ofisi'nin kara altin çikaran petrol çikarma iantiyelerini görmek mümkün Ama artik zamanda yolculuk etme vakti Kommageneyi ilk kez IÖ 850 civarinda yazili tarihin kayitlarinda görmeye bailiyoruz Bir Asur kralinin tutanaklarinda, halkin krala yillik vergi olarak altin, gümüi ve sedir aiacindan yapilmii tahta verdiii yazili Belli ki o günlerde deierli sedir aiaçlari sadece Lübnan'da deiil Kommagene topraklarinda da yetiiiyordu Kommagene Asurlularin bir uydusu haline geldiii dönemde
iÖ 700 civarinda bir Kommagen Krali Asurlulara baikaldirir Asur krali Sargon Kommagenleri yener ve yenilen asi krali: "Tanrilardan korkusu olmayan tanrisiz bir adam bu Sadece kötü planlar yapan bir hilekar," diyerek suçlar Kral Sargon'un nitelemesi fazlasiyla öznel görünebilir Ancak Sargon sözlerine iöyle devam eder: "karisini, oiullarini ve kizlarini, malini ve hazinelerini aldim ve son olarak halkini aldim ve onlari Mezopotamya'nin güneyine (bugün Irak) sürdüm" Anlaiilan, yerleiik halklari yurtlarindan topraklarindan sürmek o zamanlarda da uygulanan bir yöntemdi
iÖ 600 dolaylarinda Babilliler Asurlulari yenilgiye uiratirlar Sonradan Kommagene kralliiini baikenti olacak olan Samsat'da son kez savaiirlar Bu savaita Misir ordusu Asurlulara destek verir ancak Babilliler birleiik ordulari yenmeyi baiarirlar Kommagene halki iÖ 550 dolaylarinda, önce Babillileri yenen Perslerin sonra da Persleri yenen Büyük iskender'in ordularinin istilasina tanik olur iÖ 300'lerde Büyük iskender'in veliahtlarindan biri olan Kral Seleukos 1 Nikator bölgesinde hüküm sürer 1Nikator Kommagene krallarinin Yunan atalarindan birisidir iÖ130'larda Kommagene kralliii baiimsizliiini kazanir
Kral Mithridates I Kallinikos
Küçük Asya'da hüküm süren çogu krallik gibi Kommagene de dogu ve bati halklarinin kaynaitiii bir pota oldu Farkli kültürleri, gelenekleri olan farkli diller konuian insanlardi onlar ve doial olarak kendilerini birleimii tek bir halk olarak görmüyorlardi Onlar için aile ve kan baii Kommagene kralliii altinda birleimii olmaktan daha önemliydi Kral Mithridates bu tavri deiiitirmek için çok çaliiti
Örneiin her yil atalarinin onuruna Kommagene kralliiinda Olimpiyat Oyunlari düzenledi Bu oyunlar, Yunanlilarin Olimpiyat Oyunlariyla karsilaitirilabilir nitelikteydi Gençlik yillarinda Kral Mithridates de bu oyunlara katilmii ve Kommageneliler arasinda popüler olmayi baiarmiiti Yetenekleri sayesinde Kral Mithridates pek çok ödül almii ve bunun bir sonucu olarak Güzellikle zafer kazanan' anlamina gelen Kallinikos' adini almiiti
Mithridates Laodike adinda bir Seleukos prensesiyle evlendi Üç kizlari oldu ve dördüncü çocuklari da kiz olunca çift bir oiul sahibi olamama kaygisina kapildilar Bir oiula sahip olmak kralliiin kaliciliii açisinda çok önemliydi ve erkek evladi olmayan bir kralin veliahdi da yok demekti Oiullari olduiunda tattiklari mutluluk ve rahatlik sonsuzdu ve çocuia Laodike'nin babasinin adi, Antiokhos, verildi
Kommagene kralliii gücünü kat kat asan güçlerin tehdidi altindaydi ve Mithridates yardima muhtaçti Yardim alma amaciyla Mithridates tanrilarla bir anlaima yapti Bu tanrilarin gerçek mi hayali mi olduklari bilmiyoruz, ancak kralliiin baiimsizliiini koruduiu dikkate alinirsa Mithridates'in anlaimasinin ise yaradiii söylenebilir
Diier taraftan bu sözleimenin halklar arasindaki uyumsuzluklari yumuiattiii anlaiiliyor Kommagene Kralligi'ni oluituran bu baika baika köklerden gelen insanlarin kendilerini birbirleriyle bailantili hissetmeleri güçtü Ancak tanrilarla yapilan sözleimeden etkilendiler ve kendilerini tanrilarin korumayi kabul ettiii seçilmii insanlar olarak gördüler Böylelikle, Mithridates kralliiini meydana getiren halklar arasinda bir bai oluiturulabildi
Kral bu sözleimenin onuruna ülkenin her yerinde, temenos denilen, küçük tapinaklar insaa ettirdi Temenoslar ülkenin en göze çarpici noktalarinda kuruldu Bu noktalardan tapinaklarin en önemlisi olan kutsal Nemrud Dagi'nin tepesindeki tapinaii görmek mümkündü Bu tapinaklarin hepsinde tanrilardan biriyle el sikisan Kral Mithridates'in tasvir edildiii bes tablet bulunurdu
Mithridates tanrilaraiYunanca ve Persce olan isimler verdi:
Apollo/Mithras
Artagnes/Herakles
Zeus/Oromasdes
Hera/Teleia
Helios/Hermes
Mithridates tanrilara her iki dilde isim vermesinin sebebi kralliiini oluituran halklarin kendilerini tanrilara yakin hissetmelerini sailamakti Bu tas tabletler stel olarak da bilinir Bu steller sayesinde Kral Mithridates tebaasini sadece onun sayesinde koruma altida olabileceklerine inandirdi Bur temenoslar kralin tanrilarla yaptiii anlaimanin iahitleriydiler Apollo / Mithras, Artagnes / Herakles, Zeus / Oromasdes, Hera / Teleia ve Helios / Hermes'i karsilayan / ev sahipligi yapan Kral Mithridates'in bei steli
Loos'un onuncu günü--14 Temmuz-- "Yüce Tanrilarin Tezahürü" günü olarak kabul edildi O gün Kral Mithridates'in taç giydiii gün olarak da seçilmiiti Her yil o gün Kommageneliler köylerinin veya kasabalarinin yakinindaki tapinaklarinda biraraya gelerek kutlamalar yaparlardi Bu kutlu günde Kral Mithridates Nemrud Dagi'nin zirvesinde Kommagene'nin asilzadeleri ve diier önemli iahsiyetleriyle bir araya gelir ve yüzlerce yurttaiinin önünde tanrilarin temsilcilerini kabul ederdi
Kral Antiokhus I Theos
Kral Mithridates'in oilu Antiokhos ailesinden Yunan ve Pers kültürün kariiimi bir eiitim aldi Annesi Kraliçe Laodike Büyük iskender'in soyundandi, babasi ise Perslerin krallarin krali' dedikleri 1 Darius idi Antiokhos çok genç yastayken babasi onu bir Seleukos prensesi olan isias Philostorgos, Sevgili' ile evlendirdi Bu evlilik tamamen politik bir amaç uiruna plânlanmiiti ve aikla pek ilgisi yoktu
Mithridates tahtini ogluna biraktiktan sonra onu gözetmeye devam etti Nemrud Daii'ndaki tapinaii birlikte tasarladilar Tapinak Mithridates'in temellerini attiii tanrilarla yapilan sözlesmenin merkezi olacakti Mithridates'in yaklaiimi, her zaman olduiu gibi pragmatikti Tapinak öylesine etkileyici bir anit olmaliydi ki tebaasi sözleimenin önemini anlamaliydi
Nemrud Dagi'nin bölgeye hakim konumu tapinagin ülkenin her yerinden kolaylikla görülmesini sailayacakti Antiokhos ise idealistti Ona göre sözleime yeni bir dine beiik, Nemrud Dagi da onun merkezi olacakti Bu yeni din Nemrud'dan tüm medeni dünyaya yansiyacakti Bir din yaratmanin verdiii güvenle olsa gerek, Antiokhos taç giyiiinin hemen ardindan kendine Theos (Tanri) adini verdi Ve kendince bir efsane oldu
Antiokhos babasina çok derin bir saygi duyar ancak annesi Laodike'yi her ieyin üstünde severdi Bir çok yazitta kendisini annesini seven kiii' olarak kaydettirmiitir Annesine tanriça anlamina gelen Thea ismini verdi Nemrud Dagi tanrilarinin heykelleri arasinda annesini kendisiyle birlikte ölümsüzlestirdi Tanri Zeus'un soluna Kommagene Krali, Theos olarak kendisini, Zeus'un saiina da Kommagene'nin Anasi, Thea, olarak annesi Laodike'yi yerleitirdi
Sanat
Kommagene'nin tamamen kendine özgü bir sanat geleneii vardi Bu gelenek Yunan ve Pers sanatlarinin essiz bir senteziydi Antiokhos sanata destek verdi Meclisinde sanatçilari ve bilginleri toplardi Bunlara karalin arkadailari' anlamina gelen philoi denirdi Kral Mithridates zamaninda sanatta dogu etkisi agir basmaktayken Kral Antiokhos dönemi sanati daha doialci (naturalist) ve daha az stilize (geleneie uygun) bir üslup kazandi Antiokhos Yunan kültürünü tercih etmii ve kendine Yunanlilarin ve Romalilarin dostu' adini vermiiti
Daiin zirvesindeki heykeller Kommagene sanatinin ihtiiamini belgeler Orada doiu ve bati tam bir uyumla kaynaiir Bati Terasi'ndaki Antiokhos basinda formu bozabilecek tüm ayrintilardan arindirilmii çok güzel bir örnektir Heykelde süslü bir sakal, taki ya da baika bezemeler yoktur Sade ve dinamik bu eser bugün bile ebedi güzelliiiyle görenleri heyecanlandirir
Ticaret
Ticaret Kommagene Kralliii için önemli bir gelir kaynaiiydi Romalilar ile Partlar arasinda büyüyen sorunlar dogu ve bati arasindaki ticareti engelliyordu Bu iki süper güç arasinda baiimsiz tek devlet olan Kommagene hem Romalilar hem de Partlarla ticari iliikiler kurmuitu Kommageneli tüccarlar özgürce Partlarin topraklarinda ticaret yapabilyorlardi Çin'den ipek, Hindistan'dan egzotik hayvanlar ve baharatlar dahil pek çok malin ticaretini yapiyorlardi
Antiokhos denetimi altinda tuttuiu Toros Siradailari ve Firat Nehri geçitleri sayesinde aiir vergiler topluyordu Zenginliii sayesinde Kommagene sadece bir geçii yeri degil ayni zamanda lüks mallarin tüketildiii bir ülke olmuitu Getirilen mallar baikent Samsat'da Romalilara ve zengin Kommagenelilere satiliyordu Antiokhos devrinde Samsat dogu ile bati arasindaki ticaretin merkezi haline geldi Partlar, Kommageneliler, Romalilar, Yunanlilar ve Araplar orada bir araya geliyorlardi
Roma'yla Savai
Romalilar bati Anadolu'ya ilk adimlarini atar atmaz Bythinia, Pisidia, Galatia ve Cappadocia gibi Küçük Asya kralliklarini birer birer ele geçirmeye bailadilar Pergamon'dan sonra iÖ 80 dolaylarinda Bythinia ve Pisidia'yi egemenlikleri altina aldilar Ayni siralarda Partlar da Kommagene sinirlarina varmiilardi Romalilar iÖ 70 siralarinda en büyük düimanlari Pontus Kralliii'ni devirdiler Hemen arkasindan da Pontus'un güçlü müttefiki olan Arm kralliiini yiktilar ve fetihlerini tamamlamak için süratle bölgedeki son baiimsiz krallik olan Kommagene'ye yöneldiler Bu küçük ülkenin istilasi bailangiçta hiç de zor görünmüyordu
iÖ 69'da Kommagene'nin baskenti Samsat kuiatildi Ancak hiç umulmayan bir iey oldu ve Roma savai makinesi durdu Romali askerler daha önce hiç görmedikleri bir maddeyle bombalaniyorlardi Romali tarihçi Plinius onun vurduiu asker silahiyla beraber yaniyordu' Anlasilan Kommagene diiinda bilinmeyen bu gizli silahin sebep olduiu korku çok büyük olmuitu Samsat düimedi Roma konsülü Lucullus ile Kral Antiokhos özel bir görüime için bir araya geldiler Bu görüimenin kaydi yok ama toplanti sonunda Roma ordusu geri çekildi Kommagene için durum gerginligini korumaya devam ediyordu zira bir yanlarinda sömürgeci savai tutkunu Romalilar diier tarafta güçlü Part ülkesi vardi
iÖ 64'de Romalilar istilalarina devam ettiler Seleukos devletinden kalanlar Suriye vilayetine dahil edildi Bu devirde Roma'nin Kommagene Kralliii diiinda Küçük Asya'da egemenliii altina almadiii devlet kalmamiiti Kommagene Seleukos devletinin yikilisindan küçük bir toprak parçasini ülkesine katarak yararlandi Kommagene'nin stratejik konumu Roma'nin doiuya doiru geniilemesinde hayati önem tasimaktaydi Ya burasi da istila edilecek ya da geniilemekten vazgeçilecekti
Antiokhos Partlarla iliikisini güçlendirmesi gerektiiini biliyordu Bu amaçla kizi Laodike'yi Part kralina es olarak verdi Bu evlilikten bir erkek çocuk dünyaya geldi, Pakoros O babasinin gözdesi ve tahtinin tek varisiydi Küçük Asya'da savailar sürüyordu IÖ 53 yilinda Partlar Romalilari yenerek Suriye'yi fethettiler Bunu firsat bilen Pontus Kralliii Roma'ya baikaldirma gücünü kendinde buldu
Jül Sezar Küçük Asya'a yürüyerek ayaklanmayi bastirdi Sezar'in tarihe geçen "geldim, gördüm, yendim' sözü bu zaferin ardindan söylenmiitir Sezar'in öldürülmesiyle Roma imparatorluiu bölündü Markus Antonius doiuyu Oktavianus batiyi aldi Markus Antonius meclisini, sevgilisi Kleopatra da yaninda olduiu halde, Tarsus'ta kurdu Jül Sezar da Misir kraliçesinin güzelliii karsisinda ezilmiitir
iÖ 38'de Markus Antonius Part ordusunu yendi ve veliaht prens Pakoros'u öldürdü Annesi Laodike ve Part Krali olan babasi derin bir aciya düitüler Antiokhos kizi ve damadinin acisini paylasti ve onlara yardim etmek istedi Antiokhos savaitan kaçarak Kommagene'ye siginanlari himayesini altina aldi ve onlari Marcus Antonius'a teslim etmeyi reddetti Savas istemeyen Antiokhos esirlere kariilik, 25 bin ton gümüie eiit olan 1000 talens teklif etti Zenginligiyle ünlü Kommagene'nin tüm altin ve gümüi varliiina göz koyan Markus Antonius siiinmacilara kariilik olarak Kommagene'nin tüm servetini istedi Antiochus'un bu teklifi kabul etmesi söz konusu olamazdi
Markus Antonius küçücük bir kralliktan gelen bu cevabi büyük bir hakaret olarak görerek askerlerine derhal Kommagene'yi kuiatmalarini emretti; kendisi Tarsus'ta, meclisinin basinda, kalarak ordusundan gelecek iyi haberleri beklemeyi tercih etti Ancak beklenenin aksine, Samsat kuiatmasi istenildiii gibi gitmiyordu Bunun üzerine gücünü arttirmak isteyen Markus Antonius Tarsus'daki keyifli yaiantisini birakip yanina Judea Krali Herod da olduiu halde ordusunun basina geçti
Zaferin yakin olduiuna emindi Belki de iu gerçekleiti: Samsat kuiatmasi boyunca Kommagene askerleri Kommagene'yi çevreleyen alanlarda yoiunlaimayi sürdürdüler Eli silah tutan her Kommageneli krallarinin çairisina sadakat gösterdi Yeterli sayiya ulaitiklarinda Roma ordusunun malzeme kollarina saldiriya bailadilar Kisa bir süre sonra Roma ordusu malzeme sikintisi çekmeye bailadi bunun üzerine Markus Antonius durumun düzeltilmesi için bölgeye kendi süvarisini gönderdi
Kommagene konseyinin beklediii hamle de tam buydu Aiir zirhli seçkin Kommagene süvarilerini devreye girdi Kommagene ordusunu askerleri ve atlari kendileri adeta yenilmez kilan siyah çelikten zirlarini kusandilar Sayilari ancak bir kaç yüz kadardi ancak saldirilarina hiç bir düiman dayanamazdi Bu çelik kuvvet ordunun gözbebeiiydi
Kommagene atlilari sabah sisinde Roma süvarilerini bekliyorlar Atlar sinirli sinirli topraii eseliyor Aniden yürek titreten bir trompet sesi sisi yirtiyor Bu iiaretle Kommagene süvarileri harekete geçiyor iaikinlik içindeki Roma ordusu için artik çok geç ilk saldiriya karsi koyabilmek için Roma süvarileri saflarini çekiliyorlar Trompet sesleri ikinci kez duyulduiunda Kommageneli süvariler koiuya geçiyorlar
iimiek gibi ilerleyen atlarin altinda yer titriyor Aiir zirhli atlilar hafif kuiamli Roma süvarilerinin üzerine saldiriyorlar Romalilar oyuncak askerler gibi yikiliyorlar Soiuk kanli ve yüksek disiplinli Roma süvarileri çabucak toparlaniyor ve sayica olan üstünlüklerine de güvenerek bu küçük çelik gücü çember içine almaya çaliiiyorlar Ve yine trompet sesleri
Kommagene süvarilerinin iki yanindan bir kartalin kanatlarini andirircasina çikiveren okçu birliii Roma süvarilerine ok yaidirmaya bailiyor Hafif kuiamli süvariler çelik ok yaimuru altinda çaresizler ve pek çoiu yaralaniyor Aiir zirhli Kommagene atlilari Romalilari okçularin önüne doiru sürüyorlar Okçular müthii bir hizla ok yaidirmaya devam ediyorlar Romalilar önce akillarini sonra da hayatlari kaybediyorlar
Günün sonunda Markus Antonius süvari birliiini yitirmiitir Bir yanda Samsat surlari diger yanda Kommagene süvarileri olmak üzere Romalilar artik kuiatan deiil kuiatilmii olandir Böylece Markus Antonius Samsat kuiatmasindan vazgeçmek zorunda kalir Ortaii Herod savasin sonunu beklemeden kralliii Judea'ya döner Markus Antonius çaresiz geri çekilir Antiokhos durumu yumuiatmak için Markus Antonius'a 300 talens verir Sadakasizliktan nefret eden Antiokhos verdiii para kariiliiinda Markus Antonius'dan kendisine bir vatan hainini teslim etmesini sart koiar
Kommagene'nin Sonu
Bu olaylardan kisa bir süre sonra ölen Antiokhos Nemrud tapinaiina, tahminen babasinin yanina, gömüldü Antiokhos'tan sonra tahta oglu 2 Mithridates geçti Kommagene Roma imparatorlugu'na denk deiildir artik Mithridates'in yönetimindeki Kommagene Suriye'nin önce uydusu sonrada eyaleti haline gelir Romalilara karsi verilen savaita oilunu kaybeden Part Krali'nin acisi o kadar derindir ki kendi arzusuyla tahtindan feragat eder Veliaht prensin dedesi Antiokhos'un Kommagene'yi riske atarak kralliiina siiinan Part askerlerini korumasi da babanin üzüntüsünü hafifletmemiitir
Part Kralinin yerine oiullarindan biri geçer Bu acimasiz bir hükümdardi ve tahtini tehlikeye atacaiina inandiii, Laodike ve onun çocuklari dahil, kimseyi öldürtmekten kaçinmaz 2 Mithridates kiz kardeiini Kommagene topraklarindaki Karakui mezar tepesine gömer Laodike'nin kabrine üzerinde ëo tüm kadinlarin en güzeliydi' yazan çok güzel bir tas yazit koyar
Mithridates Karakui'u Kahta Çayi'nin kiyisinda yaptirmiitir Annesi Isias ve diier bir kiz kardeii Antiochis ve onu kizi Aka da orada yatmaktadirlar Mithridates yazlik malikanesinin terasindan derin çaya inen bai döndürücü vadiyi ve Karakui'u seyreder böylelikle ölümlerinden sonra da sevdiklerini yaninda hissedebilirdi Kiskanç kardei 2 Antiokhos 2 Mithridates'i tahttan indirmek istiyordu Bu nedenle Roma senatosu 2 Antiokhos'u ölüm cezasina çarptirdi iÖ 29'da Roma'da idam edildi
Kommagene son olarak, kisa bir süre için, Kral 4 Antiokhos devrinde baiimsiz kalmiitir 4 Antiokhos IS 71'de Roma ordusuna yenildi Kommagene'nin aiir zirhli ünlü süvarileri ve muhteiem okçulari "cohortes Comagenorum" adi altinda Roma ordusuna dahil edilmek suretiyle küçük Kommagene ordusu lâivedildi Gelecekte çikabilecek isyanlara önlem olarak Kommagene Kralliii'nin yüceliiini hatirlatan binalar ve heykeller yerle bir edildi Kutsal Nemrud Daii'ndaki tapinak yikildi Kommagene devrinin kapaniiiyla Nemrud sadece dai rüzgarlarinin ve yolunu kaybeden çobanlarin ziyaretleriyle irkileceii uzun uykusuna daldi
|