09-10-2012
|
#2
|
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Lidya Uygarlığı Lidya Uygarlığı Hakkında Lidya Uygarlığı Bilgi Lidya Uygarlığı Tanımı
Lidya Uygarlığı Lidya Uygarlığı Hakkında Lidya Uygarlığı Bilgi Lidya Uygarlığı Tanımı Lidyalılar Kimlerdir Lidya Uygarlığı Konumu
(M Ö 700-300) Bati Anadolu'da Gediz ve Küçük Menderes yörelerinde oturan bu halkin nereden geldiii kesin olarak belirlenememiitir Antik dönem yazarlari onlarin güneydeki Karyalilar ile kuzeydeki Mysialilar ve Frigler ile akraba olduklarini söylerler Hint-Avrupa karakterli bir dilleri olan Lidyalilarin Bati Anadolu'da MÖ 2 binyilin ikinci yarisindan itibaren varolduklari kabul edilmektedir En ileri dönemlerindeki krallari aiaiida verilmektedir :
Gyges MÖ 680-652
Ardys MÖ 652-625
Sadyattes MÖ 625-610
Alyattes MÖ 610-575
Kroisos MÖ 575-546
Lidya'nin parlamasinin nedeni bölgede bulunan altin madenleriydi Bu madenin MÖ 7 yüzyilin baiindan beri Sardes'te iiletilmeye bailamasi Lidya'lilari zenginleitirmii ve güçlendirmiiti Lidya'nin Anadolu'daki uygarliia katkisi daha çok ekonomi dalinda olmuitur Altin sikkeler basarak ticaretteki deiii-tokui usulünü deier ekonomisine çevirmiilerdir
Lidya tarihinin bazi dönemlerinde Frigleri de yikan Kimmerlerin saldirisina uiradi ve Sardes kenti Kimmerlerle birlikte yine göçebe bir topluluk olan Trerler tarafindan da yaimalandi Ayrica Medler ve Perslerle de çeiitli kez savailar yapmiilardir MÖ 28 Mayis 585 günü Medlerle yapilan savai sirasinda günei tutulmasi meydana gelmii ve savai böylece sona ermiitir Lidya devletine son veren Pers krali Kyros olmuitur
Lidya soylulari ölülerini, Friglerdeki gibi tümülüslere gömüyorlardi Bu tümülüsler Sardes'in kuzeyinde Marmara Gölü kiyisinda yer alirlar Bunlardan 355 m çapinda ve 61 m yüksekliiindeki tümülüs Anadolu'daki en yüksek yiima mezar örneiidir Çok zengin olan Anadolu mozayiiinde sözü edilmesi gereken ve bugün de izlerine rastladiiimiz baika uygarliklarda vardir
Demir Çaiinda incelenmesi gerekenler arasinda Karia ve Lykia uygarliklarini sayabiliriz Hint-Avrupa ailesinden olan dilleri Hitit öncesi ögeler taiimaktadir Karialilarin daha önceleri Bati Anadolu'da yerleimii olduklari bilinen Leleglerden, Lykia'lilarin ise Luvilerden geldikleri sanilmaktadir Lykia uygarliiinin en özgün örnekleri arasinda kayalara oyulmui anitlar yer almaktadir
Lidya devletinin MÖ 546 yilinda son bulmasiyla iranlilar Ege Denizi kiyilarina kadar tüm Anadolu'yu ellerine geçirdiler Pers egemenliii MÖ 333 yilina deiin sürdü Bu dönemden sonra yerli kültür geliiiminin yerini Batidan gelen yeni etkiler ve bunun sonucunda ortaya çikan bir kültür almaya bailadi
LiDYA TARiHi
Kökenleri konusunda kesin biriey söylenilemeyen Lidyalilar'in oturduklari yerlere MÖ 2 Bin yildan önce geldikleri bilim adamlarinin ortak görüiüdür Dilleri nedeniyle Hint-Avrupa kökenli olduklari düiünülmektedir Sonralari Lidce konuian bu halk kütlesinin MÖ 2000 ya da daha erken bir tarihte Hititler'den ayrildiii sanilir Buna kariilik Lidya'da hiç olmazsa Kalkolitik çaidan bailayarak yerli bir halk kitlesinin oturduiu kesindir
Lidyali'lar yerli halkla kaynaimii gibidir Herodotos'tan öireniyoruz ki "Yunanlilarin Lidya diye bildikleri ülkede eskiden ,Maionlar adinda, Lidlerden farkli, ama onlara tümüyle yabanci olmayan baika bir halk yaiardi Lidler, Maionlari yenip topraklarini alinca onlar da ya denizi geçip batiya kaçtilar ya da kalip yenenlere boyun eidiler"
MÖ 7yy'in ilk yarisi içinde birdenbire parlayan Lidya kralliii, Önasya dünyasinin en ilginç kültürlerinden biridir Bu krallik ne tam anlamiyla doiulu, ne de tam anlamiyla batili devletlere benzer; her iki bloiun siyasal ve kültürel etkilerinden oluimui yeni bir Anadolu Kralliiidir Kaynaklara göre Lidya'da üç ayri sülale hüküm sürmüitür: Atyadlar, Heraklidler(Tylonidler) ve Mermnadlar
Herodotos'a göre Atyadlar sülalesi Atys'in oilu Lydos ile bailar fakat Lydos'tan sonra krallarin siralari ve hatta adlari bile kesin deiildir Bu da 2bin yilin ikinci yarisi içinde yaianmii olmasi gereken Atyad sülalesi krallarinin gerçekte var olmadiii, tüm eski çai toplumlarindaki gibi, Lidyalilar'in çok eski bir geçmiie sahip olma istedikleri sonucunda ortaya çiktiii fikrinin oluimasina neden olmuitur Ama bu hanedana ait bir kral adi 'Meles' Hitit kayitlarinda geçmektedir
Sardes'te yapilan kazilar Son Tunç Çaii'nda (MÖ 1400-1200) Lidyalilar'in, Yunanistan'dan gelip Bati Anadolu'ya yerleien Mikenlerle ticaret yaptiklarini ortaya çikarmiitir Ayrica Hitit ariivlerine göre Hitit imparatoru Tudhaliya IV (MÖ 1250-1220) "Assuwa Konfederasyonu" adiyla birleierek kendine karii gelen bir takim devletlere sefer yapmii, bu ülkeleri yikima uiratmiitir Nitekim arkeolojik kazilar 2bin yilin sonlarinda bir düiman güç tarafindan yakilip yikildiiini göstermiitir
Atyadlar'i izleyen Heraklidler sülalesi Lidya'da 505 yil egemen olmuitur Bailangici MÖ 1192 yillarina uzanir Bu tarih yeni Hint-Avrupa kabilelerinin Boiazlar yoluyla Anadolu'ya göç ettikleri ve Büyük Hitit impartorluiu'nun ortadan kalktiii yillardir Bu sülaleye Grekler'ce tanri Herakles'le iliikiye getirelerek "Heraklidler", Lidyalilarca kahramanlari Tylos ya da Tylon'un adindan "Tylonidler" adi verilmiitir Tylon'un Bati Anadolu'ya yeni gelen Hint-Avrupa'li Thraklar'in bir boyunca getirilmii olmasi olasidir
Heraklidlerin daha önce bahsettiiimiz Maionlar'a eiitliii ve Demir Çaii'nin bailarinda Sardes'e "Hyde", ülkeye de "Maionia" adini verdikleri öne sürülmüitür Çünkü son Heraklid krali Kandavles'in adinin Maionca olduiu kabul edilmektedir Ayrica MÖ 1000 yillarinda Maionia denilen Lidya' da çanak-çömlekçilikte yeni bir boyali geometrik biçim meydana gelmiitir ve bu Demir Çai Lidyasinda yüksek bir kültür ve artistik faaliyet olduiunun kanitidir
Daha sonra Mermnadlar denen hanedanin ilk krali Gyges'in MÖ 685 yilinda Lidya tahtina çikiiiyla ilgili oldukça heyecanli asil öykü bailar Karisinin güzelliiine hayranliiini kanitlama derdindeki Kandavles'in kuikulu dostu Gyges'e yatmaya hazirlanan karisini gizlice seyrettirmesi ve çok kizan Kraliçe'nin kocasini öldürsün diye Gyges'i gizliden gizliye zorlamasiyla Gyges Kandavles'i öldürür ve kraliçeyle evlenerek tahta geçer Böylece 141 yil sürecek olan Mermnad egemenliii bailar
Lidyalilar eski Önasya' da birinci derecede önem kazandilar ve özgün eserler yarattilar (MÖ 587-546) sirayla Gyges, Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos Lidya devletini yönettiler Bu dönemde Lidya'nin zenginleimesi ve güçlenmesi de altin madeninin bulunmasi, iilenmesi ve ticaretin yapilmasi çok önemli bir faktördür Bu saydiiimiz krallarin ilk adimda, güç politikasinin silahi olarak ekonomik kaynaklari kullandiklari sanilir ilk sikkelerin ortaya çikiiinin asker ücretlerinin ödenmesiyle ilgili olduiu bile düiünebilir
Gyges tarihe geçince Yunan kentlerine karii askeri giriiimlerde bulundu ve kuzeyden gelen Kimmer tehlikesiyle uiraiti Ve onlari yenilgiye uiratti Fakat ikinci Kimmer saldirisina dayanamayacak Sardes'in yikimiyla sonuçlanan savaita öldü Bu dönemde Yunanistan'la ticaret iliikileri çok geliimiitir
Gyges'ten sonra gelen krallar döneminde de Kimmer akinlari devam etti Fakat bunlara karii Lidya devleti çok iyi direndi ve bu da ekonomisinin ne denli güçlü olduiunu gösterir Yine Gyges'ten sonra gelen krallar Yunan kent devletlerine saldirilar düzenlediler Alyattes Lidya tarihinin en büyük kiiisi ve Mermnad hanedaninin en etkin kralidir Bati And kiyilarini ele geçirdi ve Bati And'in kuzey kismini elinde bulunduran Kimmerleri Kizilirmak'in ötesine sürdü ve bu sayede Lidya Kralliii'nin gücü yeni boyutlara ulaiti
Kuzeyli barbarlardan zara görüp zayiflayan Phrygia Lidya'ya bailandiBu dönemin önemli olaylarindan biri de nedeni pek bilinmeyen Lidya-Med savaiidir Sonuçta Kizilirmak her iki devlet arasina sinir kabul edildi Alyattes Lidyalilar'la Grekler arasindaki iliikilere çok deier verdi; Miletos'ta iki tapinak inia ettirdi; Delphi'deki kehanet merkezine armaianlar yolladi; Korint tirani Periandros ile dostluk iliikileri kurdu Bu kraldan itibaren Grek etkisi açik bir iekilde görülmeye bailar, Hellenleime bunu izleyen dönemlerde büyük bir hiz gösterir
MÖ 560 yilinda oilu Kroisos baia geçti ve babasindan devraldiii güçlü ve zengin devlet sayesinde ününü tüm eski çai dünyasina duyurdu içerdeki taht kavgasini sona erdirdikten sonra Ephesos'a yöneldi ve tüm Grek kentlerine egemen oldu Ephesos'taki Artemis tapinaiini tekrardan inia ettirdi Kroisos döneminde Lidya devleti zenginliiinin ve kültürel geliiiminin doruiuna ulaiti Dillere destan zenginliii kaynaiini baili bölgelerden alinan haraçlar, ticari gelirler ve ülkenin doial zenginliklerinden aliyordu
MÖ 6yy'in ortalarinda beliren Pers tehlikesini gören ve önlemler alan Kroisos Sardes yakinlarina gelen Pers ordusuyla kariilaiti ve yenildi Sonuçta iranlilar tüm Anadolu'ya hakim oldular ve Lidya devleti tarih sahnesinden silindi
|
|
|
|