Osmanlıca Sözlük (H Harfi)-Osmanlıca Sözlük (H Harfi) İle İlgili Kelimeler...

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HİNNA' Kanat

HİNNE Cinnet, cünun, delilik

HİNOĞLU Zamanın adamı, açıkgöz, hilekâr kimse

İblis, şeytan, zamane, cin fikirli

HİNS (C: Ahnâs) Günah

* Yemin

* Ahdi bozmak

* Ağır yük

HİNSARE Küçük ve kısa

HİNV Eyer ağacı

* İyeği kemiğinin eğrice ucu

HİPNOTİZMA (Bak: İpnotizma)
HİPODROM Fr

At yarışlarının yapıldığı alan

HİPOTENÜS Fr

Mat: Bir dik üçgende dik açının karşısında bulunan kenar

(Diğer kenarların her birerlerinden büyük, toplamlarından küçüktür

)
HİPOTEZ (Bak: Faraziye)
HİR Bir çeşit çiçek

HİRABE Şehir dışındaki yerlerde yapılan eşkiyalıklara katılma

Dağlarda yapılan haydutluklarda bulunma

HİRAKA Su dökmek

HİRAKL Bir Rum padişahı

HİRAM f

Salınarak eda ve naz ile yürüme

HİRAM (Herem

C

) Piramitler, ehramlar

HİRAMİS (HİRMİS) İnsanın üstüne sıçrayıp hamle eden arslan ve kaplan eniği

HİRAN Yavuzluk etmek

* Muti olmamak, itaat etmemek

HİRAS f

Korku

Şaşırıp bozulmak, ürküp çekinmek

HİRASAN f

Korkak, ürkek, korkan, çekinen

HİRASE f

Bostan korkuluğu

Korkutacak şey

HİRASET (Bak: Harâset)
HİRAVE Değnek, asâ

HİRBA Bukalemun denen bir hayvan

* Mc: Devamlı fikir değiştiren kimse

HİRBİZ (C

: Harâbize) Mecusilerin ateşinin hizmetkârı

HİRC (C

: Ahrâc) Yılan başı dedikleri ufak beyaz boncuk

* Günah

* Göz kamaşmak

HİRCAB Uzun

* Büyük çömlek

HİRCAS Gövdeli, iri vücutlu, cesim

HİRDEBE Korkak, ihtiyar, yaşlı kimse

HÎRE (Bak: Hıyre)
HİRED-AMUZ f

Öğretmen, muallim

HİREF (Hirfet

C

) Meslekler, san'atlar

HİREK Karaman koyunundan daha küçük yapıda, yassı ve geniş kuyruklu bir koyun cinsi

HİRFET (C

: Hiref) Meslek, san'at

HİRMAN Mahrum olmak, mahrum kalmak

(Aslı, mahrum etmektir)
HİRMAS Arslan, esed

HİRMEN f

Harman

HİRMET Cima şehveti

HİRR Kedi

HİRRE Dişi kedi

HİRSA Azıcık derisi yarılan baş yarığı

HİRSIYAN Karın derisinin içi

* Fil derisinin içi

HİRŞEMM Yumuşak taş

HİRTA (C

: Hırâ) Zayıf dişi koyun

HİRTAL Uzun, tavil

HİRVAL (Hervele) Yürümek ile koşmak arasında bir nevi yürüyüştür

HİRZUN Bir küçük canavar

HÎS Ürkmek

* Kaçmak, firar

HÎS Meşelik

* Arslan yatağı

HİSA (C

: Ahsâ) Kumlu yerde olan dibi yakın kuyu

HİSAB (C

: Hisâbât) Hesap, aritmetik

HİSAB-I AMELÎ Mat: Pratik hesap, aritmetik

HİSAB-I NAZARÎ Mat: Teorik hesap

HİSABA ÇEKMEK Hesap sormak, hesap aramak

HİSABÎ Hesabını iyi bilen

* Mc: Tamahkâr, cimri, hasis, eli sıkı

HİSAL (Bak: Hısal)
HİSAN Aygır, damızlık erkek at

HİSAR (Hasr

dan) Etrafını alma, kuşatma

* Kale

Etrafı istihkâmlı yer

HİSAR ERİ Kale muhafızı

HİSARLI Hisarla çevrili yer

* Hisarda oturan, kalede mukim

* Ask: Sınırlarda bulunan şehir ve kalelerde topçuya ait hizmetlerde kullanılan bir sınıf asker

Bunlara İstanbul'dan gönderilen "topçuağası" kumanda ederdi

Hisarlılar, bölük ve ortalara ayrılmamıştı

Sayıları sınırlı ve sabit değildi

HİSBAN Zan

* İtikat

HİSBE Ecir, sevap

* İslâm hukukunda, devlet muhasebesi

Muhasebe dairesi

* Huk: Hisbe, daha sonraki çağlarda zabıta, çarşı zabıtası, ahlâk zabıtası gibi değişik müesseselerin adı oldu

HİSÎL Dağ ağaçlarından bir cins

* Kısa boylu adam

HİSKİL (C

: Hasâkil) Her canavarın yavruları içinde küçük olanı

HİSL (C

: Husul) Yumurtasından yeni çıkmış olan kertenkele yavrusu

HİSREME Üst dudağın ortasında olan daire

HİSS Duymak

Farkına varmak

Duygu

* Bir kimsenin haline acıyıp rikkat ve şefkat eylemek

* Bir şeyi idrak edip şuur hâsıl eylemek

Bedendeki his uzuvlarından birisini müteessir eden bir şeyin mevcudiyetini idrak eylemek

HİSS-İ KABL-EL VUKU' Bir şeyi vukuundan önce hissetmek

HİSS-İ SÂDİS Altıncı hiss, altıncı duygu

(Kalb ile vicdan, mahall-i iman

Hads ile ilham, delil-i iman

Bir hiss-i sâdis, tarik-ı iman

Fikr ile dimağ, bekçi-i iman) (Lemaat

dan)
HİSS-İ SELİM Selim his

Her çeşit zarar verebilecek olan, müsbet olmayan ve şerre giden şeylerden kendini koruma hissi

* Sağlam ve insanı yanıltmayan his

HİSSE Pay

Nasip

Kısmete düşen kısım

Vârise intikal eden kısım

HİSSE-İ MÜFREZE Fık: Bir toprağın taksiminde vârislerden her birisinin hissesine isabet eden yer

HİSSE-İ ŞÂYİA Fık: Müşterek bir malın her bir cüz'üne sirayet eden hisse, pay

* Ortaklar arasında taksim edilmemiş olan müşterek mal

Meselâ: Bir kitaba, bir kaç kişi ortak ve taksim de mümkün değil ise; her hissedarın kitabın umumuna sahip olması

HİSSEÇİN f

Hisse alma, pay alma

HİSSEDAR Hisse sâhibi, hissesi olan

HİSSEMEND f

Hisseli olan

Pay alan, nasipli

* Ders alan

HİSSEN His itibariyle, duygulanarak, hislenerek

HİSSE SENEDİ Sermayesi paylara bölünebilen ticaret şirketlerinde, ortalıkdan doğan hakları ve sermaye payını temsil eden değerli evrak

HİSSET Cimrilik

Bahillik

Tamahkârlık

* Alçaklık

HİSSEYAB f

Hisselenen

Faydalanan

Hisse alan

HİSSÎ Duyguya ait, hisse müteallik

Ruhen ve kalben anlaşılan

Aklı muhakeme ile olmayıp his ile olan

HİSSİYAT Duygular

Hisler

(İnsanda binlerle hissiyat var

Herbirisinin aşk gibi iki mertebesi var

Biri mecâzi, biri hakiki

Meselâ: Endişe-i istikbal hissi herkeste var; şiddetli bir surette endişe ettiği vakit bakar ki, o endişe ettiği istikbale yetişmek için elinde senet yok

Hem rızk cihetinde bir taahhüd altında ve kısa olan bir istikbal, o şiddetli endişeye değmiyor

Ondan yüzünü çevirip, kabirden sonra hakiki ve uzun ve gafiller hakkında taahhüd altına alınmamış bir istikbale teveccüh eder

Hem mala ve câha karşı şiddetli bir hırs gösterir, bakar ki: Muvakkaten onun nezaretine verilmiş o fâni mal ve âfetli şöhret ve tehlikeli ve riyâya medâr olan câh, o şiddetli hırsa değmiyor

Ondan, hakiki câh olan meratib-i maneviyeye ve derecat-ı kurbiyeye ve zâd-ı âhirete ve hakiki mal olan a'mâl-i sâlihaya teveccüh eder

Fena haslet olan hırs-ı mecazî ise, âlî bir haslet olan hırs-ı hakikiye inkılâb eder

Hem meselâ: Şiddetli bir inad ile; ehemmiyetsiz, zâil, fâni umurlara karşı hissiyatını sarfeder

Bakar ki, bir dakika inada değmiyen bir şey'e, bir sene inad ediyor

Hem zararlı, zehirli bir şey'e inad namına sebat eder

Bakar ki, bu kuvvetli his, böyle şeyler için verilmemiş

Onu onlara sarfetmek, hikmet ve hakikata münâfidir

O şiddetli inadı, o lüzumsuz umur-u zâileye vermeyip, âli ve bâki olan hakaik-i imaniyeye ve esasat-ı İslâmiyeye ve hidemat-ı uhreviyeye sarfeder

O haslet-i rezile olan inad-ı mecazî, güzel ve âlî bir haslet olan hakiki inada, yâni hakta şiddetli sebata inkılâb eder

İşte şu üç misal gibi, insanlar, insana verilen cihazat-ı maneviyeyi, eğer nefsin ve dünyanın hesabiyle istimal etse ve dünyada ebedî kalacak gibi gafilane davransa, ahlâk-ı rezileye ve israfat ve abesiyete medar olur

Eğer hafiflerini dünya umuruna ve şiddetlilerini vezaif-i uhreviyeye ve maneviyeye sarfetse, ahlâk-ı hamîdeye menşe,' hikmet ve hakikata muvafık olarak saadet-i dâreyne medar olur

İşte tahmin ederim ki, nâsihlerin nasihatları şu zamanda te'sirsiz kaldığının bir sebebi şudur ki: Ahlâksız insanlara derler: "Hased etme! Hırs gösterme! Adavet etme! İnad etme! Dünyayı sevme!" Yâni, fıtratını değiştir gibi zahiren onlarca mâlâyutak bir teklifte bulunurlar

Eğer deseler ki : "Bunların yüzlerini hayırlı şeylere çeviriniz, mecralarını değiştiriniz

"Hem nasihat te'sir eder, hem daire-i ihtiyarlarında bir emr-i teklif olur

M

)
HİSSİYAT-I HAFİYYE Gizli hisler, duygular

(Ehl-i imana hücum eden ehl-i dalâlet, bu asır cemaat zamanı olduğu cihetle, cemiyet ve komitecilik mâyesiyle bir şahs-ı manevî ve bir ruh-u habis olmuş

Müslüman âlemindeki vicdan-ı umumî ve kalb-i küllîyi bozuyor ve avamın taklidî olan itikadlarını himaye eden İslâmî perde-i ulviyeyi yırtıyor ve hayat-ı imaniyeyi yaşatan an'ane ile gelen hissiyat-ı mütevariseyi yandırıyor

R

N

)
HİSSİYAT-I MÜTEVARİSE Geçmiş ecdaddan yeni nesle intikal edip gelen hisler

(Hürmet ve hayâ hisleri gibi)
HİSSİYAT-I ULVİYE Yüksek hisler, ulvi duygular

HİSSİYET Duygululuk, hissîlik

HÎŞ (C

: Hişân) f

Akraba

Aynı soydan olan

HİŞAM Kırmak

* Kesmek

HÎŞAN (Hîş

C

) f

Akrabalar

Aynı sülâleden olanlar

09-10-2012	#38
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlıca Sözlük (H Harfi)-Osmanlıca Sözlük (H Harfi) İle İlgili Kelimeler... RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HİNNA' Kanat HİNNE Cinnet, cünun, delilik HİNOĞLU Zamanın adamı, açıkgöz, hilekâr kimse İblis, şeytan, zamane, cin fikirli HİNS (C: Ahnâs) Günah * Yemin * Ahdi bozmak * Ağır yük HİNSARE Küçük ve kısa HİNV Eyer ağacı * İyeği kemiğinin eğrice ucu HİPNOTİZMA (Bak: İpnotizma) HİPODROM Fr At yarışlarının yapıldığı alan HİPOTENÜS Fr Mat: Bir dik üçgende dik açının karşısında bulunan kenar (Diğer kenarların her birerlerinden büyük, toplamlarından küçüktür) HİPOTEZ (Bak: Faraziye) HİR Bir çeşit çiçek HİRABE Şehir dışındaki yerlerde yapılan eşkiyalıklara katılma Dağlarda yapılan haydutluklarda bulunma HİRAKA Su dökmek HİRAKL Bir Rum padişahı HİRAM f Salınarak eda ve naz ile yürüme HİRAM (Herem C) Piramitler, ehramlar HİRAMİS (HİRMİS) İnsanın üstüne sıçrayıp hamle eden arslan ve kaplan eniği HİRAN Yavuzluk etmek * Muti olmamak, itaat etmemek HİRAS f Korku Şaşırıp bozulmak, ürküp çekinmek HİRASAN f Korkak, ürkek, korkan, çekinen HİRASE f Bostan korkuluğu Korkutacak şey HİRASET (Bak: Harâset) HİRAVE Değnek, asâ HİRBA Bukalemun denen bir hayvan * Mc: Devamlı fikir değiştiren kimse HİRBİZ (C: Harâbize) Mecusilerin ateşinin hizmetkârı HİRC (C: Ahrâc) Yılan başı dedikleri ufak beyaz boncuk * Günah * Göz kamaşmak HİRCAB Uzun * Büyük çömlek HİRCAS Gövdeli, iri vücutlu, cesim HİRDEBE Korkak, ihtiyar, yaşlı kimse HÎRE (Bak: Hıyre) HİRED-AMUZ f Öğretmen, muallim HİREF (Hirfet C) Meslekler, san'atlar HİREK Karaman koyunundan daha küçük yapıda, yassı ve geniş kuyruklu bir koyun cinsi HİRFET (C: Hiref) Meslek, san'at HİRMAN Mahrum olmak, mahrum kalmak (Aslı, mahrum etmektir) HİRMAS Arslan, esed HİRMEN f Harman HİRMET Cima şehveti HİRR Kedi HİRRE Dişi kedi HİRSA Azıcık derisi yarılan baş yarığı HİRSIYAN Karın derisinin içi * Fil derisinin içi HİRŞEMM Yumuşak taş HİRTA (C: Hırâ) Zayıf dişi koyun HİRTAL Uzun, tavil HİRVAL (Hervele) Yürümek ile koşmak arasında bir nevi yürüyüştür HİRZUN Bir küçük canavar HÎS Ürkmek * Kaçmak, firar HÎS Meşelik * Arslan yatağı HİSA (C: Ahsâ) Kumlu yerde olan dibi yakın kuyu HİSAB (C: Hisâbât) Hesap, aritmetik HİSAB-I AMELÎ Mat: Pratik hesap, aritmetik HİSAB-I NAZARÎ Mat: Teorik hesap HİSABA ÇEKMEK Hesap sormak, hesap aramak HİSABÎ Hesabını iyi bilen * Mc: Tamahkâr, cimri, hasis, eli sıkı HİSAL (Bak: Hısal) HİSAN Aygır, damızlık erkek at HİSAR (Hasr dan) Etrafını alma, kuşatma * Kale Etrafı istihkâmlı yer HİSAR ERİ Kale muhafızı HİSARLI Hisarla çevrili yer * Hisarda oturan, kalede mukim * Ask: Sınırlarda bulunan şehir ve kalelerde topçuya ait hizmetlerde kullanılan bir sınıf asker Bunlara İstanbul'dan gönderilen "topçuağası" kumanda ederdi Hisarlılar, bölük ve ortalara ayrılmamıştı Sayıları sınırlı ve sabit değildi HİSBAN Zan * İtikat HİSBE Ecir, sevap * İslâm hukukunda, devlet muhasebesi Muhasebe dairesi * Huk: Hisbe, daha sonraki çağlarda zabıta, çarşı zabıtası, ahlâk zabıtası gibi değişik müesseselerin adı oldu HİSÎL Dağ ağaçlarından bir cins * Kısa boylu adam HİSKİL (C: Hasâkil) Her canavarın yavruları içinde küçük olanı HİSL (C: Husul) Yumurtasından yeni çıkmış olan kertenkele yavrusu HİSREME Üst dudağın ortasında olan daire HİSS Duymak Farkına varmak Duygu * Bir kimsenin haline acıyıp rikkat ve şefkat eylemek * Bir şeyi idrak edip şuur hâsıl eylemek Bedendeki his uzuvlarından birisini müteessir eden bir şeyin mevcudiyetini idrak eylemek HİSS-İ KABL-EL VUKU' Bir şeyi vukuundan önce hissetmek HİSS-İ SÂDİS Altıncı hiss, altıncı duygu(Kalb ile vicdan, mahall-i iman Hads ile ilham, delil-i iman Bir hiss-i sâdis, tarik-ı iman Fikr ile dimağ, bekçi-i iman) (Lemaat dan) HİSS-İ SELİM Selim his Her çeşit zarar verebilecek olan, müsbet olmayan ve şerre giden şeylerden kendini koruma hissi * Sağlam ve insanı yanıltmayan his HİSSE Pay Nasip Kısmete düşen kısım Vârise intikal eden kısım HİSSE-İ MÜFREZE Fık: Bir toprağın taksiminde vârislerden her birisinin hissesine isabet eden yer HİSSE-İ ŞÂYİA Fık: Müşterek bir malın her bir cüz'üne sirayet eden hisse, pay * Ortaklar arasında taksim edilmemiş olan müşterek mal Meselâ: Bir kitaba, bir kaç kişi ortak ve taksim de mümkün değil ise; her hissedarın kitabın umumuna sahip olması HİSSEÇİN f Hisse alma, pay alma HİSSEDAR Hisse sâhibi, hissesi olan HİSSEMEND f Hisseli olan Pay alan, nasipli * Ders alan HİSSEN His itibariyle, duygulanarak, hislenerek HİSSE SENEDİ Sermayesi paylara bölünebilen ticaret şirketlerinde, ortalıkdan doğan hakları ve sermaye payını temsil eden değerli evrak HİSSET Cimrilik Bahillik Tamahkârlık * Alçaklık HİSSEYAB f Hisselenen Faydalanan Hisse alan HİSSÎ Duyguya ait, hisse müteallik Ruhen ve kalben anlaşılan Aklı muhakeme ile olmayıp his ile olan HİSSİYAT Duygular Hisler(İnsanda binlerle hissiyat var Herbirisinin aşk gibi iki mertebesi var Biri mecâzi, biri hakiki Meselâ: Endişe-i istikbal hissi herkeste var; şiddetli bir surette endişe ettiği vakit bakar ki, o endişe ettiği istikbale yetişmek için elinde senet yok Hem rızk cihetinde bir taahhüd altında ve kısa olan bir istikbal, o şiddetli endişeye değmiyor Ondan yüzünü çevirip, kabirden sonra hakiki ve uzun ve gafiller hakkında taahhüd altına alınmamış bir istikbale teveccüh eder Hem mala ve câha karşı şiddetli bir hırs gösterir, bakar ki: Muvakkaten onun nezaretine verilmiş o fâni mal ve âfetli şöhret ve tehlikeli ve riyâya medâr olan câh, o şiddetli hırsa değmiyor Ondan, hakiki câh olan meratib-i maneviyeye ve derecat-ı kurbiyeye ve zâd-ı âhirete ve hakiki mal olan a'mâl-i sâlihaya teveccüh eder Fena haslet olan hırs-ı mecazî ise, âlî bir haslet olan hırs-ı hakikiye inkılâb ederHem meselâ: Şiddetli bir inad ile; ehemmiyetsiz, zâil, fâni umurlara karşı hissiyatını sarfeder Bakar ki, bir dakika inada değmiyen bir şey'e, bir sene inad ediyor Hem zararlı, zehirli bir şey'e inad namına sebat eder Bakar ki, bu kuvvetli his, böyle şeyler için verilmemiş Onu onlara sarfetmek, hikmet ve hakikata münâfidir O şiddetli inadı, o lüzumsuz umur-u zâileye vermeyip, âli ve bâki olan hakaik-i imaniyeye ve esasat-ı İslâmiyeye ve hidemat-ı uhreviyeye sarfeder O haslet-i rezile olan inad-ı mecazî, güzel ve âlî bir haslet olan hakiki inada, yâni hakta şiddetli sebata inkılâb ederİşte şu üç misal gibi, insanlar, insana verilen cihazat-ı maneviyeyi, eğer nefsin ve dünyanın hesabiyle istimal etse ve dünyada ebedî kalacak gibi gafilane davransa, ahlâk-ı rezileye ve israfat ve abesiyete medar olur Eğer hafiflerini dünya umuruna ve şiddetlilerini vezaif-i uhreviyeye ve maneviyeye sarfetse, ahlâk-ı hamîdeye menşe,' hikmet ve hakikata muvafık olarak saadet-i dâreyne medar olurİşte tahmin ederim ki, nâsihlerin nasihatları şu zamanda te'sirsiz kaldığının bir sebebi şudur ki: Ahlâksız insanlara derler: "Hased etme! Hırs gösterme! Adavet etme! İnad etme! Dünyayı sevme!" Yâni, fıtratını değiştir gibi zahiren onlarca mâlâyutak bir teklifte bulunurlar Eğer deseler ki : "Bunların yüzlerini hayırlı şeylere çeviriniz, mecralarını değiştiriniz "Hem nasihat te'sir eder, hem daire-i ihtiyarlarında bir emr-i teklif olurM) HİSSİYAT-I HAFİYYE Gizli hisler, duygular(Ehl-i imana hücum eden ehl-i dalâlet, bu asır cemaat zamanı olduğu cihetle, cemiyet ve komitecilik mâyesiyle bir şahs-ı manevî ve bir ruh-u habis olmuş Müslüman âlemindeki vicdan-ı umumî ve kalb-i küllîyi bozuyor ve avamın taklidî olan itikadlarını himaye eden İslâmî perde-i ulviyeyi yırtıyor ve hayat-ı imaniyeyi yaşatan an'ane ile gelen hissiyat-ı mütevariseyi yandırıyor RN) HİSSİYAT-I MÜTEVARİSE Geçmiş ecdaddan yeni nesle intikal edip gelen hisler (Hürmet ve hayâ hisleri gibi) HİSSİYAT-I ULVİYE Yüksek hisler, ulvi duygular HİSSİYET Duygululuk, hissîlik HÎŞ (C: Hişân) f Akraba Aynı soydan olan HİŞAM Kırmak * Kesmek HÎŞAN (Hîş C) f Akrabalar Aynı sülâleden olanlar