Osmanlıca Sözlük (Z Harfi) Kelimeler...

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (Z Harfi) ZÜHUK Bitip tükenme, mahvolma, yok olma

Hükümsüz kalma

ZÜHUL (Zahl

C

) Düşmanlıklar

Adâvetler

Öç ve intikamlar

ZÜHUL Unutmak veya bir işi geciktirmek

Elde olmayan bir sebeple bir işi geciktirmek

Yanılmak

Kasden unutur gibi olmak

ZÜHUL Uzak olmak, yerinden gitmek

Uzaklaşmak

ZÜHUL Gafil olmak, gaflette bulunmak

Meşgul olmak

ZÜHUMET Yağlılık

ZÜHUR Parlaklık

Parıldama

Zühuret

* Çiçekler

Ezhar

ZÜHUR (C

: Ezhâr) Darlık zamanı için saklanıp biriktirilen şey

ZÜHUR (Su) çok olmak

* (Irmak) su ile dolu olmak

* Büyük ve uzun olmak

ZÜHURET Parlaklık, parıldama

ZÜKA' Nakit

ZÜKA' Üveyik kuşunun sesi

ZÜKA' Güneş

ZÜKAE Malı çok olan, zengin

ZÜKAK (C

: Zekâk-Ezikka) Sokak

* Üveyik kuşunun sesi

* Ses, avaz, sadâ

ZÜKAM Nezle

ZÜKE Hışım, gadap, hiddet, öfke

* Üzüntü, gam, tasa

ZÜKK Üveyik kuşunun yavrusu

ZÜKME Kişinin son çocuğu

* Çocuk doğarken çıkan ses

* Ağır ve can sıkıcı kimse

ZÜKR Kalbdeki fikir, düşünce

ZÜKRAN (Zeker

C

) Erkekler

ZÜKRE şarap konulan küçük tuluk

ZÜKRE Peklik

* Keskinlik

ZÜKUN (Zekan

C

) Yüzün alt uçları

Çeneler

ZÜKUR (Zeker

C

) Erkekler

ZÜKURET Erkeklik

ZÜLAKA (Bak: Zelâka)
ZÜLÂL Saf, berrak, tatlı, hafif, güzel, soğuk su

* Yumurta akı

ZÜLÂL-İ VASL Sevdiğine, muhabbet ettiğine kavuşmanın neticesi hâsıl olan tatlılık ve sürur

ZÜLÂLÎ (Zülâliyye) Yumurta akı özelliğinde olan maddeler

Yumurta akına benziyen

ZÜLAM Parasız, züğürt

ZÜ-L CELAL Celâl sahibi, Allah (C

C

) Azamet, kibriyâ, izzet ve heybet sahibi Cenâb-ı Hak

(C

C

)
ZÜ-L CEMAL Cemâl, lütuf, rahmet ve güzellik sâhibi Allah

(C

C

)
ZÜ-L CENAH Çok cihetli, çok taraflı, her yana gidebilir

ZÜ-L CENAHEYN İki taraflı

Çitf kanatlı

* Hem dünya hem âhirete âit

Zâhiri ve bâtıni bilgisi geniş olan kimse

İki mânevi yol takib eden

İki ayrı meharet sahibi

ZÜ-L ECNİHA Kısım kısım, Çok taraflı, çok kanatlı

ZÜLEF (Zülfe

C

) Gecenin gündüze yakın saatleri

* Yakınlık

* Rütbe

Menzile

ZÜLENKATA Zeker

* Kısa boylu kişi

ZÜLF (Zülüf)

f

Yüzün iki yanından sarkan saç lülesi

ZÜLF-İ PERİŞAN f

Zülfün dağınık, perişan oluşu

Sevgilinin saçının darma dağın oluşu

* Mc: Sevilen şeylerin, işlerin karma karışık oluşu

ZÜLF-İ YÂR f

Sevgilinin zülfü

* Mc: Menfaat, fayda, çıkar

* Hatır, onur, şeref

ZÜLFA Yakınlık, yaklaşma

ZÜLFE Küçük saçak, püskül

* Yazı ıstahlarındandır, sülüs yazısındaki eliflerin ucundaki çengele verilen addır

Eliflerini ucundaki çengel, ufak saçağı benzediği için bu ad verilmiştir

ZÜLFET Yakınlık

ZÜ-L FİKAR (Zülfekar) Resül-ü Ekrem (A

S

M

) zamanında bir kâfire âit kılıç iken Hz

Peygamber (A

S

M

) Bedir Muharebesinde Hz

Ali'ye (R

A

) verdiği ve ucu iki kısma ayrılan meşhur kılıç

(Mecâzen, şimdiki devirde Hz

Peygamber (A

S

M

) ve Kur'an-ı Kerim hakkında inkâra ve şüpheye düşenleri ilmen, aklen ikna edip, mânen küfrü kesen Risale-i Nur Külliyatından çok mühim bir eserin ismidir

Bu kitapta üç yüzden ziyade, râvileri ile birlikte hadis-i şerifler nakledilerek Kur'an-ı Kerim'in mu'cizeliği ve Resül-ü Ekrem'in (A

S

M

) hak peygamber olduğu isbat ve beyan edilmiştir

)
ZÜLHUKA Çocukların üzerine çıkıp kaydıkları nesne

ZÜLKA Kaypak, düz yer

ZÜ-L KARNEYN İki boynuzlu

Kur'ân-ı Kerim'de adı geçen ve Peygamber olup olmadığı tam bilinmeyen büyük bir hükümdar ismi

İki zülüflü yahut da şark ve garbın hakimi olduğu için böyle denilir

Eski Yemen Padişahlarından birisidir

Hazret-i İbrahim Aleyhisselâm zamanında bulunup Hazret-i Hızır'dan ders almıştır

Bazıları yanlış olarak bunu İskender-i Rumî ile karıştırır

İskender-i Rumî Milâddan 300 sene evvel yaşamış ve Aristo'dan ders almıştır

Yemen'li İskender'e İskender-i Kebir de denir

(Bak: Karn)
SEDD-İ ZÜLKARNEYN Zülkarneyn'in yaptırdığı büyük sed

(İkinci sualiniz : Sedd-i Zülkarneyn nerededir? Ye'cüc, Me'cüc kimlerdir?Elcevab: Eskiden bu mes'eleye dair bir risale yazmıştım

O vaktin mülhidleri onunla mülzem olmuşlardı

Şimdilik hem o risale yanımda yoktur, hem kuvve-i hâfızam tatil-i eşgal etmiş, yardım etmiyor

Hem Yirmi Dördüncü Sözün Üçüncü Dalında bir nebze bu mes'eleden bahsedilmiş

Onun için bu mes'elenin yalnız iki üç nüktesine gayet muhtasar bir işaret edeceğiz

Şöyle ki:Ehl-i tahkikin beyanına göre, hem Zülkarneyn ünvanının işaretiyle, Yemen padişahlarından Zülyezen gibi "zü" kelimesiyle başlayan isimleri bulunduğundan bu Zülkarneyn, İskender-i Rumî değildir

Belki Yemen padişahlarından birisidir ki, Hazret-i İbrahim'in zamanında bulunmuş ve Hazret-i Hızır'dan ders almış

İskender-i Rumî ise, milâddan takriben üçyüz sene evvel gelmiş, Aristo'dan ders almış

Tarih-i beşerî, muntazam surette üçbin seneye kadar gidiyor

Bu nâkıs ve kısa tarih nazarı, Hazret-i İbrahim'in zamanından evvel doğru olarak hükmedemiyor

Ya hurafe-vâri, ya münkirâne, ya gayet muhtasar gidiyor

Bu Yemenî Zülkarneyn, tefsirlerde eskiden beri İskender namiyle iştiharının sebebi, ya o Zülkarneyn'in bir ismi İskender'dir ki, İskender-i Kebir ve Eski İskender'dir

Veyahut âyât-ı Kur'aniye'nin zikrettiği hâdisat-ı cüziyeler, küllî hadisatın uçları olduğu cihetle; Zülkarneyn olan İskender-i Kebir'in nübüvvetkârane irşadatiyle akvam-ı zâlime ile milel-i mazlume ortasında hâil ve gaddarların garetlerine mani olacak meşhur Sedd-i Çin'in binasını kurduğu gibi; İskender-i Rumî misillü müteaddit cihangirler ve kuvvetli padişahlar, maddî cihetinde ve manevî âlem-i insaniyetin padişahları olan bir kısım enbiya ve bazı aktâb dahi manevî ve irşadî cihetinde o Zülkarneyn'in arkasında gidip iktida edip, mazlumları zâlimlerden kurtaracak çarelerin mühimlerinden olan dağlar ortalarında sedleri (Hâşiye), sonra dağlar başlarında kal'aları kurmuşlar

Ya bizzat maddî kuvvetleriyle veyahud irşad ve tedbirleriyle te'sis etmişler

Sonra şehirlerin etrafında surları ve ortalarında kal'aları, tâ son çare olan kırk ikilik topları ve kal'a-i seyyar gibi diritnavtları yapmışlar

Hattâ ruy-i zeminin en meşhur seddi ve kaç günlük uzak bir mesafe tutan Sedd-i Çinî Kur'an lisaniyle Ye'cüc ve Me'cüc'ün ve tabir-i diğerle tarih lisanında Mançur ve Moğol denilen ve âlem-i beşeriyeti kaç defa zir ü zeber eden ve Himalaya Dağlarının arkasından çıkan ve şarktan garba kadar harab eden akvam-ı vahşiye ve garetkâr milletlerin Hind ve Çin'deki akvam-ı mazlumeye tecavüzlerini durdurmak için o Himalaya silsilelerine yakın iki dağ ortasında uzun bir sed yaptığı ve o akvam-ı vahşiyenin kesretle hücumlarına çok zaman mâni olduğu gibi, Kafkas Dağlarında Derbent cihetinde yine çapulcu garetgir akvam-ı Tatariyenin hücumunu durdurmak için Zülkarneyn-misal eski İran padişahlarının himmetiyle sedler yapılmıştır

Bu neviden çok sedler var

Kur'an-ı Hakîm umum nev-i beşer ile konuştuğu için zâhiren bir hâdise-i cüz'iyyeyi zikredip, umum o hâdiseye benzer hâdisatı ihtar ederek konuşuyor

İşte bu nokta-i nazardandır ki, sedde ve Ye'cüc ve Me'cüc'e dair rivayetler ve akvâl-i müfessirîn ayrı ayrı gidiyor

Hem Kur'an-ı Hakîm, münasebât-ı kelâmiye cihetinde bir hâdiseden uzak bir hâdiseye intikal eder

Bu münasebâtı düşünmeyen zanneder ki, iki hâdisenin zamanları birbirine yakındır

İşte seddin harabiyetinden kıyametin kopmasını Kur'anın haber vermesi, kurbiyet-i zaman cihetiyle değil, belki münasebât-ı kelâmiye cihetinde iki nükte içindir: Yâni bu sed nasıl harab olacak, öyle de dünya harab olacaktır

Hem nasılki fıtrî ve İlâhî sedler olan dağlar metindir, ancak kıyametin kopmasıyla harab olurlar; öyle de: Bu sed dahi dağ gibi metindir, ancak dünyanın harab olmasiyle hâk ile yeksan olabilir

İnkılâbât-ı zaman tahribat yapsa da, çoğu sağlam kalır demektir

Evet Sedd-i Zülkarney'nin külliyetinden bir ferdi olan Sedd-i Çinî binler sene yaşadığı halde daha meydanda duruyor

İnsanın eliyle zemin sahifesinde yazılan, mücessem, mütehaccir, mânidar tarih-i kadîmden uzun bir satır olarak okunuyor

L

)(Hâşiye): Ruy-i zeminde mürur-u zamanla dağ şeklini almış, tanınmayacak bir surete gelmiş çok sun'î sedler vardır

ZÜ-L KAVAFİ İkiden fazla kafiyeli nazım şekli

ZÜLKUM Boğaz

ZÜLL Hakir olma, alçalma

Zillette oluş

Horluk

ZÜLL-İ TESLİM Teslim olma alçaklığı

ZÜLLAHA Arka ağrısı

ZÜLUL Vezinde eksik olmak

ZÜLÜF (Bak: Zülf)
ZÜLÜL (Zelul

C

) Yavaş ve başı yumuşak olanlar

ZÜ-L YEDEYN İki elliler, insanlar

ZÜLZAL Zelzele, deprem, sarsılma

ZÜLZİL (C

: Zelâzil) Etek ucu

ZÜMER (Zümre

C

) Gruplar, zümreler

ZÜMER SURESİ Kur'an-ı Kerim'in 39

suresi

Mekkîdir

ZÜMH Yüce ve büyük olmak

ZÜ-MİRRE Halk

* Hasen yahut bediî eserler

ZÜMMAH Bahil, yaramaz kişi

ZÜMMEL (ZÜMMÂL) Zayıf, korkak kişi

ZÜMRE Bölük, cemaat, grup, takım, sınıf

Cins

ZÜMRE-İ MUVAHHİDÎN Bir Allah'a inanmış ve O'nun emirlerinden ayrılmak istemeyenler

Bir Allah'a inanıp başka fikre aldanmayanlar

ZÜMRÜT Cam parlaklığında, güzel, yeşil renkte şeffaf bir süs taşı

ZÜMUH Uzak olmak

* Katı olmak

ZÜMUM (Zemm

C

) Ayıplamalar

Kınamalar

ZÜMÜRRÜD Zümrüt

* Mc: Çok yeşil olan renk

ZÜNABE Herşeyin ardı, arkası

ZÜNANE Borcun ve iddetin bakiyyesi

ZÜNBA' Akıllı, zeyrek kimse

ZÜNBUR (ZÜNBÂR) (C

: Zenâbir) Eşek arısı

* Ufak taş parçası

ZÜNEYB Küçük kuyruk, kuyrukçuk

* Küçük sap, sapçık

ZÜNNAR İp

* Hristiyan rahiplerinin veya puta tapanların, papazların bellerine bağladıkları örme kuşak

(Rükûa mâni olduğu için kuşanılması İslâmiyette küfür alâmeti sayılmıştır

)
ZÜN-NUN (Sahib-i Nun) Yunus Peygamber'in (A

S

) bir namı

* Mısır'lı Ebul Gayıd: Tasavvufun büyük müessislerindendir

Hi

860'da vefat etmiştir

ZÜNUB (Zenb

C

) Günahlar

Kabahatlar, suçlar

* (Zeneb

C

) Kuyruklar

ZÜ'NUN Bir ot cinsi

ZÜNZÜN (C

: Zenâzin) Gömlek eteği

ZÜR'A Bir miktar ekilmiş yer

ZÜRARE Saçılan şey

ZÜR'E Aklık, beyazlık

ZÜREFA (Zarif

C

) Zarif kimseler

(Bak: Zurafâ)
ZÜREYKA' Aş çervişi

(Aşın üstüne gelir)
ZÜRİBE (ZİRİBE) (C

: Zerâbi) Enli ve iyi döşek

ZÜRKA(T) Mâvi, mâvimtırak renk

ZÜRKUM Çehresi gömgök kimse

ZÜRMANİKA Sof zırh

ZÜRNUK Küçük nehir

ZÜRRA' (Zari'

C

) Ekinciler

Ziraatçiler

ZÜRRAK (C

: Zerârik) Beyaz tüylü doğan

ZÜRRE Darı

ZÜRRİYAT (Zürriyet

C

) Zürriyetler, kuşaklar, nesiller

ZÜRRİYET Soy, nesil, döl, kuşak

ZÜRU' Ekili tarlalar

ZÜRUD (Zerd ve Zered

C

) Savaşçıların halka halka örülmüş zırhları

ZÜRUR Ay, güneş ve yıldızın doğması

ZÜRZÜR Sığırcık kuşu

ZÜUBE (C

: Zevâib) Her nesnenin âlâsı, iyisi

* Ağaç başında olan incecik budak

ZÜVAF Tez, hızlı, seri

ZÜVAL Yab yab, sallana sallana yürüyen kişi

ZÜVAN Buğday içinde çok olan ve gökçek adı verilen kara tohum

ZÜVENN Kısa boylu

ZÜVEYZA' Kısa boylu

ZÜVİYET Toplandı, dürüldü

(Bak: Zevy)
ZÜVVAR (Zâir

C

) Ziyaretçiler

Hal hatır sormağa gidenler

ZÜYUF (Zeyf

C

) Kalp akça, sahte para

Mağşuş olmak, mağşuş akçalar

ZÜYUL (Zeyl

C

) İlâveler, ekler

Kuyruklar

Etekler

Bir kitaba yapılan ilâveler

ZÜYUR (Bak: Ziver)
ZÜYUT (Zeyt

C

) Yağlar

09-10-2012	#11
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlıca Sözlük (Z Harfi) Kelimeler... RE: Osmanlıca Sözlük (Z Harfi) ZÜHUK Bitip tükenme, mahvolma, yok olma Hükümsüz kalma ZÜHUL (Zahl C) Düşmanlıklar Adâvetler Öç ve intikamlar ZÜHUL Unutmak veya bir işi geciktirmek Elde olmayan bir sebeple bir işi geciktirmek Yanılmak Kasden unutur gibi olmak ZÜHUL Uzak olmak, yerinden gitmek Uzaklaşmak ZÜHUL Gafil olmak, gaflette bulunmak Meşgul olmak ZÜHUMET Yağlılık ZÜHUR Parlaklık Parıldama Zühuret * Çiçekler Ezhar ZÜHUR (C: Ezhâr) Darlık zamanı için saklanıp biriktirilen şey ZÜHUR (Su) çok olmak * (Irmak) su ile dolu olmak * Büyük ve uzun olmak ZÜHURET Parlaklık, parıldama ZÜKA' Nakit ZÜKA' Üveyik kuşunun sesi ZÜKA' Güneş ZÜKAE Malı çok olan, zengin ZÜKAK (C: Zekâk-Ezikka) Sokak * Üveyik kuşunun sesi * Ses, avaz, sadâ ZÜKAM Nezle ZÜKE Hışım, gadap, hiddet, öfke * Üzüntü, gam, tasa ZÜKK Üveyik kuşunun yavrusu ZÜKME Kişinin son çocuğu * Çocuk doğarken çıkan ses * Ağır ve can sıkıcı kimse ZÜKR Kalbdeki fikir, düşünce ZÜKRAN (Zeker C) Erkekler ZÜKRE şarap konulan küçük tuluk ZÜKRE Peklik * Keskinlik ZÜKUN (Zekan C) Yüzün alt uçları Çeneler ZÜKUR (Zeker C) Erkekler ZÜKURET Erkeklik ZÜLAKA (Bak: Zelâka) ZÜLÂL Saf, berrak, tatlı, hafif, güzel, soğuk su * Yumurta akı ZÜLÂL-İ VASL Sevdiğine, muhabbet ettiğine kavuşmanın neticesi hâsıl olan tatlılık ve sürur ZÜLÂLÎ (Zülâliyye) Yumurta akı özelliğinde olan maddeler Yumurta akına benziyen ZÜLAM Parasız, züğürt ZÜ-L CELAL Celâl sahibi, Allah (CC) Azamet, kibriyâ, izzet ve heybet sahibi Cenâb-ı Hak (CC) ZÜ-L CEMAL Cemâl, lütuf, rahmet ve güzellik sâhibi Allah (CC) ZÜ-L CENAH Çok cihetli, çok taraflı, her yana gidebilir ZÜ-L CENAHEYN İki taraflı Çitf kanatlı * Hem dünya hem âhirete âit Zâhiri ve bâtıni bilgisi geniş olan kimse İki mânevi yol takib eden İki ayrı meharet sahibi ZÜ-L ECNİHA Kısım kısım, Çok taraflı, çok kanatlı ZÜLEF (Zülfe C) Gecenin gündüze yakın saatleri * Yakınlık * Rütbe Menzile ZÜLENKATA Zeker * Kısa boylu kişi ZÜLF (Zülüf) f Yüzün iki yanından sarkan saç lülesi ZÜLF-İ PERİŞAN f Zülfün dağınık, perişan oluşu Sevgilinin saçının darma dağın oluşu * Mc: Sevilen şeylerin, işlerin karma karışık oluşu ZÜLF-İ YÂR f Sevgilinin zülfü * Mc: Menfaat, fayda, çıkar * Hatır, onur, şeref ZÜLFA Yakınlık, yaklaşma ZÜLFE Küçük saçak, püskül * Yazı ıstahlarındandır, sülüs yazısındaki eliflerin ucundaki çengele verilen addır Eliflerini ucundaki çengel, ufak saçağı benzediği için bu ad verilmiştir ZÜLFET Yakınlık ZÜ-L FİKAR (Zülfekar) Resül-ü Ekrem (ASM) zamanında bir kâfire âit kılıç iken Hz Peygamber (ASM) Bedir Muharebesinde Hz Ali'ye (RA) verdiği ve ucu iki kısma ayrılan meşhur kılıç(Mecâzen, şimdiki devirde Hz Peygamber (ASM) ve Kur'an-ı Kerim hakkında inkâra ve şüpheye düşenleri ilmen, aklen ikna edip, mânen küfrü kesen Risale-i Nur Külliyatından çok mühim bir eserin ismidir Bu kitapta üç yüzden ziyade, râvileri ile birlikte hadis-i şerifler nakledilerek Kur'an-ı Kerim'in mu'cizeliği ve Resül-ü Ekrem'in (ASM) hak peygamber olduğu isbat ve beyan edilmiştir) ZÜLHUKA Çocukların üzerine çıkıp kaydıkları nesne ZÜLKA Kaypak, düz yer ZÜ-L KARNEYN İki boynuzlu Kur'ân-ı Kerim'de adı geçen ve Peygamber olup olmadığı tam bilinmeyen büyük bir hükümdar ismi İki zülüflü yahut da şark ve garbın hakimi olduğu için böyle denilir Eski Yemen Padişahlarından birisidir Hazret-i İbrahim Aleyhisselâm zamanında bulunup Hazret-i Hızır'dan ders almıştır Bazıları yanlış olarak bunu İskender-i Rumî ile karıştırır İskender-i Rumî Milâddan 300 sene evvel yaşamış ve Aristo'dan ders almıştır Yemen'li İskender'e İskender-i Kebir de denir (Bak: Karn) SEDD-İ ZÜLKARNEYN Zülkarneyn'in yaptırdığı büyük sed(İkinci sualiniz : Sedd-i Zülkarneyn nerededir? Ye'cüc, Me'cüc kimlerdir?Elcevab: Eskiden bu mes'eleye dair bir risale yazmıştım O vaktin mülhidleri onunla mülzem olmuşlardı Şimdilik hem o risale yanımda yoktur, hem kuvve-i hâfızam tatil-i eşgal etmiş, yardım etmiyor Hem Yirmi Dördüncü Sözün Üçüncü Dalında bir nebze bu mes'eleden bahsedilmiş Onun için bu mes'elenin yalnız iki üç nüktesine gayet muhtasar bir işaret edeceğiz Şöyle ki:Ehl-i tahkikin beyanına göre, hem Zülkarneyn ünvanının işaretiyle, Yemen padişahlarından Zülyezen gibi "zü" kelimesiyle başlayan isimleri bulunduğundan bu Zülkarneyn, İskender-i Rumî değildir Belki Yemen padişahlarından birisidir ki, Hazret-i İbrahim'in zamanında bulunmuş ve Hazret-i Hızır'dan ders almış İskender-i Rumî ise, milâddan takriben üçyüz sene evvel gelmiş, Aristo'dan ders almış Tarih-i beşerî, muntazam surette üçbin seneye kadar gidiyor Bu nâkıs ve kısa tarih nazarı, Hazret-i İbrahim'in zamanından evvel doğru olarak hükmedemiyor Ya hurafe-vâri, ya münkirâne, ya gayet muhtasar gidiyor Bu Yemenî Zülkarneyn, tefsirlerde eskiden beri İskender namiyle iştiharının sebebi, ya o Zülkarneyn'in bir ismi İskender'dir ki, İskender-i Kebir ve Eski İskender'dir Veyahut âyât-ı Kur'aniye'nin zikrettiği hâdisat-ı cüziyeler, küllî hadisatın uçları olduğu cihetle; Zülkarneyn olan İskender-i Kebir'in nübüvvetkârane irşadatiyle akvam-ı zâlime ile milel-i mazlume ortasında hâil ve gaddarların garetlerine mani olacak meşhur Sedd-i Çin'in binasını kurduğu gibi; İskender-i Rumî misillü müteaddit cihangirler ve kuvvetli padişahlar, maddî cihetinde ve manevî âlem-i insaniyetin padişahları olan bir kısım enbiya ve bazı aktâb dahi manevî ve irşadî cihetinde o Zülkarneyn'in arkasında gidip iktida edip, mazlumları zâlimlerden kurtaracak çarelerin mühimlerinden olan dağlar ortalarında sedleri (Hâşiye), sonra dağlar başlarında kal'aları kurmuşlar Ya bizzat maddî kuvvetleriyle veyahud irşad ve tedbirleriyle te'sis etmişler Sonra şehirlerin etrafında surları ve ortalarında kal'aları, tâ son çare olan kırk ikilik topları ve kal'a-i seyyar gibi diritnavtları yapmışlar Hattâ ruy-i zeminin en meşhur seddi ve kaç günlük uzak bir mesafe tutan Sedd-i Çinî Kur'an lisaniyle Ye'cüc ve Me'cüc'ün ve tabir-i diğerle tarih lisanında Mançur ve Moğol denilen ve âlem-i beşeriyeti kaç defa zir ü zeber eden ve Himalaya Dağlarının arkasından çıkan ve şarktan garba kadar harab eden akvam-ı vahşiye ve garetkâr milletlerin Hind ve Çin'deki akvam-ı mazlumeye tecavüzlerini durdurmak için o Himalaya silsilelerine yakın iki dağ ortasında uzun bir sed yaptığı ve o akvam-ı vahşiyenin kesretle hücumlarına çok zaman mâni olduğu gibi, Kafkas Dağlarında Derbent cihetinde yine çapulcu garetgir akvam-ı Tatariyenin hücumunu durdurmak için Zülkarneyn-misal eski İran padişahlarının himmetiyle sedler yapılmıştır Bu neviden çok sedler var Kur'an-ı Hakîm umum nev-i beşer ile konuştuğu için zâhiren bir hâdise-i cüz'iyyeyi zikredip, umum o hâdiseye benzer hâdisatı ihtar ederek konuşuyorİşte bu nokta-i nazardandır ki, sedde ve Ye'cüc ve Me'cüc'e dair rivayetler ve akvâl-i müfessirîn ayrı ayrı gidiyorHem Kur'an-ı Hakîm, münasebât-ı kelâmiye cihetinde bir hâdiseden uzak bir hâdiseye intikal eder Bu münasebâtı düşünmeyen zanneder ki, iki hâdisenin zamanları birbirine yakındır İşte seddin harabiyetinden kıyametin kopmasını Kur'anın haber vermesi, kurbiyet-i zaman cihetiyle değil, belki münasebât-ı kelâmiye cihetinde iki nükte içindir: Yâni bu sed nasıl harab olacak, öyle de dünya harab olacaktır Hem nasılki fıtrî ve İlâhî sedler olan dağlar metindir, ancak kıyametin kopmasıyla harab olurlar; öyle de: Bu sed dahi dağ gibi metindir, ancak dünyanın harab olmasiyle hâk ile yeksan olabilir İnkılâbât-ı zaman tahribat yapsa da, çoğu sağlam kalır demektir Evet Sedd-i Zülkarney'nin külliyetinden bir ferdi olan Sedd-i Çinî binler sene yaşadığı halde daha meydanda duruyor İnsanın eliyle zemin sahifesinde yazılan, mücessem, mütehaccir, mânidar tarih-i kadîmden uzun bir satır olarak okunuyor L)(Hâşiye): Ruy-i zeminde mürur-u zamanla dağ şeklini almış, tanınmayacak bir surete gelmiş çok sun'î sedler vardır ZÜ-L KAVAFİ İkiden fazla kafiyeli nazım şekli ZÜLKUM Boğaz ZÜLL Hakir olma, alçalma Zillette oluş Horluk ZÜLL-İ TESLİM Teslim olma alçaklığı ZÜLLAHA Arka ağrısı ZÜLUL Vezinde eksik olmak ZÜLÜF (Bak: Zülf) ZÜLÜL (Zelul C) Yavaş ve başı yumuşak olanlar ZÜ-L YEDEYN İki elliler, insanlar ZÜLZAL Zelzele, deprem, sarsılma ZÜLZİL (C: Zelâzil) Etek ucu ZÜMER (Zümre C) Gruplar, zümreler ZÜMER SURESİ Kur'an-ı Kerim'in 39 suresi Mekkîdir ZÜMH Yüce ve büyük olmak ZÜ-MİRRE Halk * Hasen yahut bediî eserler ZÜMMAH Bahil, yaramaz kişi ZÜMMEL (ZÜMMÂL) Zayıf, korkak kişi ZÜMRE Bölük, cemaat, grup, takım, sınıf Cins ZÜMRE-İ MUVAHHİDÎN Bir Allah'a inanmış ve O'nun emirlerinden ayrılmak istemeyenler Bir Allah'a inanıp başka fikre aldanmayanlar ZÜMRÜT Cam parlaklığında, güzel, yeşil renkte şeffaf bir süs taşı ZÜMUH Uzak olmak * Katı olmak ZÜMUM (Zemm C) Ayıplamalar Kınamalar ZÜMÜRRÜD Zümrüt * Mc: Çok yeşil olan renk ZÜNABE Herşeyin ardı, arkası ZÜNANE Borcun ve iddetin bakiyyesi ZÜNBA' Akıllı, zeyrek kimse ZÜNBUR (ZÜNBÂR) (C: Zenâbir) Eşek arısı * Ufak taş parçası ZÜNEYB Küçük kuyruk, kuyrukçuk * Küçük sap, sapçık ZÜNNAR İp * Hristiyan rahiplerinin veya puta tapanların, papazların bellerine bağladıkları örme kuşak (Rükûa mâni olduğu için kuşanılması İslâmiyette küfür alâmeti sayılmıştır) ZÜN-NUN (Sahib-i Nun) Yunus Peygamber'in (AS) bir namı * Mısır'lı Ebul Gayıd: Tasavvufun büyük müessislerindendir Hi 860'da vefat etmiştir ZÜNUB (Zenb C) Günahlar Kabahatlar, suçlar * (Zeneb C) Kuyruklar ZÜ'NUN Bir ot cinsi ZÜNZÜN (C: Zenâzin) Gömlek eteği ZÜR'A Bir miktar ekilmiş yer ZÜRARE Saçılan şey ZÜR'E Aklık, beyazlık ZÜREFA (Zarif C) Zarif kimseler (Bak: Zurafâ) ZÜREYKA' Aş çervişi (Aşın üstüne gelir) ZÜRİBE (ZİRİBE) (C: Zerâbi) Enli ve iyi döşek ZÜRKA(T) Mâvi, mâvimtırak renk ZÜRKUM Çehresi gömgök kimse ZÜRMANİKA Sof zırh ZÜRNUK Küçük nehir ZÜRRA' (Zari' C) Ekinciler Ziraatçiler ZÜRRAK (C: Zerârik) Beyaz tüylü doğan ZÜRRE Darı ZÜRRİYAT (Zürriyet C) Zürriyetler, kuşaklar, nesiller ZÜRRİYET Soy, nesil, döl, kuşak ZÜRU' Ekili tarlalar ZÜRUD (Zerd ve Zered C) Savaşçıların halka halka örülmüş zırhları ZÜRUR Ay, güneş ve yıldızın doğması ZÜRZÜR Sığırcık kuşu ZÜUBE (C: Zevâib) Her nesnenin âlâsı, iyisi * Ağaç başında olan incecik budak ZÜVAF Tez, hızlı, seri ZÜVAL Yab yab, sallana sallana yürüyen kişi ZÜVAN Buğday içinde çok olan ve gökçek adı verilen kara tohum ZÜVENN Kısa boylu ZÜVEYZA' Kısa boylu ZÜVİYET Toplandı, dürüldü (Bak: Zevy) ZÜVVAR (Zâir C) Ziyaretçiler Hal hatır sormağa gidenler ZÜYUF (Zeyf C) Kalp akça, sahte para Mağşuş olmak, mağşuş akçalar ZÜYUL (Zeyl C) İlâveler, ekler Kuyruklar Etekler Bir kitaba yapılan ilâveler ZÜYUR (Bak: Ziver) ZÜYUT (Zeyt C) Yağlar