Klasik Dönem Osmanlı Sanatı-Osmanlı İmparatorluğu'nun Sanat Anlayışı-Osmanlıda Sanat

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

Klasik Dönem Osmanlı Sanatı-Osmanlı İmparatorluğu'nun Sanat Anlayışı-Osmanlıda Sanat
Klasik Dönem Osmanlı Sanatı-Osmanlı İmparatorluğu'nun Sanat Anlayışı-Osmanlıda Sanat

KLASİK DÖNEM OSMANLI SANATI
Yıldız Demiriz
İkinci Bayezid döneminden 16

yüzyılın sonuna kadar olan süre, Osmanlı mimarisinin “Klasik Dönemi” olarak adlandırılır

II

Bayezid ile başlayan bu döneme, aynı zamanda “Büyük Külliyeler Devri” de denilebilir

Osmanlı devleti, Fatih Sultan Mehmed’le birlikte imparatorluk niteliği kazanmıştır

Erken dönemde de külliye sayısı hayli çok olmakla birlikte kent planlamasına pek büyük katkıları yoktu

İstanbul’un başkent olmasıyla başlayan dönemin bir ürünü olan Fatih Külliyesi, gerek büyüklüğü gerek planlamasındaki düzenliliği, gerekse kentin dini ve kültürel merkezi oluşu ile Osmanlı mimarisinde bir çığır açmıştır

Daha sonra II

Bayezid’in Edirne, Amasya ve İstanbul’da yaptırdığı külliyeler, bu kentlerin Osmanlı kimliği kazanmasında önemli rol oynamışlardır

Edirne’deki 1488 tarihli Bayezid Külliyesi mimar Hayreddin’in eseridir

Külliyesinin merkezinde tek kubbeli tipin anıtsal bir örneği olan cami yer alır

Darüşıifa ve tıp medresesi ise öteki önemli birimlerdir

Caminin portali cepheye hakim durumdadır

Mukarnaslı kavsaranın altında ise kitabe kuşağı yer alır

Edirne Bayezid Camii oldukça yalın bir görünüşe sahiptir

Kubbeye geçişi sağlayan bir eleman olan pandantiflerin çok aşağılara kadar inmesi, aslında yüksek olan iç mekanda basık bir etki yaratmıştır

Caminin içinde de fazla süsleme yoktur

Ancak, kapı ve pencere kanatları dönemin seçkin ürünleridir ve ahşap işçiliğinin üstün kalitesini yansıtırlar

Darüşıifa ise külliyenin önemli birimlerinden biridir

Altıgen planlı ana mekanda huzur verici bir atmosfer vardır

Bu bölüm akıl ve sinir hastalarının toplu tedavisi için kullanılıyordu

Burada müzikle tedavi uygulandığı bilinir

Avlunun çevresinde ise hasta ve hekimler için odalar yer almaktadır

Hemen yanında da tıp medresesi bulunur

İstanbul’daki IŞ

Bayezid Külliyesi de mimar Hayreddin’in eseridir

1501 tarihli külliye, kentin geçirdiği değişikliklerden etkilenerek meydanın çeşitli köşelerinde dağınık yapılar olarak kalmıştır

Cami, medrese, kervansaray, türbeler ve sübyan mektebi gibi birimlerin birbiri ile bağıntısını anlamak, bugün için bir hayli güçtür

Bayezid Camii’nde ortadaki büyük kubbe, ana eksen üzerindeki iki yarım kubbe ile desteklenmiştir

Bu plan, daha önce İstanbul’daki Ayasofya’da da uygulanmıştır

Ancak burada artık merkezi bir mekan anlayışı söz konusudur

Mimar Sinan daha sonra bu plan şemasını Süleymaniye Camii gibi çok önemli bir yapıda da kullanmıştır

15

yüzyıldan bu yana görülen şadırvanlı, revaklı iç avlu, bu dönemden başlayarak büyük camilerin standart bir elemanı olarak karışmıza çıkmaktadır

Bu tür avlularda genellikle son cemaat yerindekiler daha yüksek olmak kaydıyla sütunlara oturan kubbe ile örtülü revaklar yer alır

Hemen dikkati çeken eleman ise camiye girişi sağlayan ve artık klasik biçimini almış olan taç kapıdır

Genellikle basık kemerli kapının yukarısında mukarnaslı bir kavsara yer alır

Bu asıl portalin yanı sıra avluya üç taraftan girişi sağlayan taç kapılar da vardır

Bu kapılarda ise renkli taş kakma süsleme hakimdir

II

Bayezid döneminde, sultanın yanı sıra devlet ileri gelenleri de camiler yaptırmıştır

Ancak bunların sultanların yaptırdığı ve “Selatin” adı verilen camilerden belli farkları vardır

O kadar büyük boyutta olmadıkları gibi minarelerinin sayısı da biri geçmez

Bu tür camilerden biri de Sultanahmet yakınındaki Firuz Ağa Camii’dir

1491 tarihli yapı, tek kubbeli namaz mekanı ve üç gözlü, kubbeli son cemaat yeri ile tek kubbeli camilerin tipik bir örneğidir

İstanbul’da Çemberlitaş’ın hemen yanındaki Atik Ali Paşa Camii ise plan açısından ilginçtir

Bu yapının planı bir bakıma Edirne’deki Üç şerefeli Cami’nin planına benzer

Ortada kubbeli büyük bir mekan, yanlarda ikişer kubbe ile örtülü bölümler yer almaktadır

Böylece enine gelişim gösteren bir dikdörtgen oluşturulmuştur

Kubbeyi dört desteğin taşıması ve mihrap önündeki yarım kubbe ile örtülü bölüm, yapının Üç şerefeli Cami’den ayrılan yanlarıdır

09-10-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Klasik Dönem Osmanlı Sanatı-Osmanlı İmparatorluğu'nun Sanat Anlayışı-Osmanlıda Sanat Klasik Dönem Osmanlı Sanatı-Osmanlı İmparatorluğu'nun Sanat Anlayışı-Osmanlıda Sanat Klasik Dönem Osmanlı Sanatı-Osmanlı İmparatorluğu'nun Sanat Anlayışı-Osmanlıda Sanat KLASİK DÖNEM OSMANLI SANATI Yıldız Demiriz İkinci Bayezid döneminden 16 yüzyılın sonuna kadar olan süre, Osmanlı mimarisinin “Klasik Dönemi” olarak adlandırılır IIBayezid ile başlayan bu döneme, aynı zamanda “Büyük Külliyeler Devri” de denilebilir Osmanlı devleti, Fatih Sultan Mehmed’le birlikte imparatorluk niteliği kazanmıştır Erken dönemde de külliye sayısı hayli çok olmakla birlikte kent planlamasına pek büyük katkıları yoktu İstanbul’un başkent olmasıyla başlayan dönemin bir ürünü olan Fatih Külliyesi, gerek büyüklüğü gerek planlamasındaki düzenliliği, gerekse kentin dini ve kültürel merkezi oluşu ile Osmanlı mimarisinde bir çığır açmıştır Daha sonra II Bayezid’in Edirne, Amasya ve İstanbul’da yaptırdığı külliyeler, bu kentlerin Osmanlı kimliği kazanmasında önemli rol oynamışlardır Edirne’deki 1488 tarihli Bayezid Külliyesi mimar Hayreddin’in eseridir Külliyesinin merkezinde tek kubbeli tipin anıtsal bir örneği olan cami yer alır Darüşıifa ve tıp medresesi ise öteki önemli birimlerdir Caminin portali cepheye hakim durumdadır Mukarnaslı kavsaranın altında ise kitabe kuşağı yer alır Edirne Bayezid Camii oldukça yalın bir görünüşe sahiptir Kubbeye geçişi sağlayan bir eleman olan pandantiflerin çok aşağılara kadar inmesi, aslında yüksek olan iç mekanda basık bir etki yaratmıştır Caminin içinde de fazla süsleme yoktur Ancak, kapı ve pencere kanatları dönemin seçkin ürünleridir ve ahşap işçiliğinin üstün kalitesini yansıtırlar Darüşıifa ise külliyenin önemli birimlerinden biridir Altıgen planlı ana mekanda huzur verici bir atmosfer vardır Bu bölüm akıl ve sinir hastalarının toplu tedavisi için kullanılıyordu Burada müzikle tedavi uygulandığı bilinir Avlunun çevresinde ise hasta ve hekimler için odalar yer almaktadır Hemen yanında da tıp medresesi bulunur İstanbul’daki IŞ Bayezid Külliyesi de mimar Hayreddin’in eseridir 1501 tarihli külliye, kentin geçirdiği değişikliklerden etkilenerek meydanın çeşitli köşelerinde dağınık yapılar olarak kalmıştır Cami, medrese, kervansaray, türbeler ve sübyan mektebi gibi birimlerin birbiri ile bağıntısını anlamak, bugün için bir hayli güçtür Bayezid Camii’nde ortadaki büyük kubbe, ana eksen üzerindeki iki yarım kubbe ile desteklenmiştir Bu plan, daha önce İstanbul’daki Ayasofya’da da uygulanmıştır Ancak burada artık merkezi bir mekan anlayışı söz konusudur Mimar Sinan daha sonra bu plan şemasını Süleymaniye Camii gibi çok önemli bir yapıda da kullanmıştır 15 yüzyıldan bu yana görülen şadırvanlı, revaklı iç avlu, bu dönemden başlayarak büyük camilerin standart bir elemanı olarak karışmıza çıkmaktadır Bu tür avlularda genellikle son cemaat yerindekiler daha yüksek olmak kaydıyla sütunlara oturan kubbe ile örtülü revaklar yer alır Hemen dikkati çeken eleman ise camiye girişi sağlayan ve artık klasik biçimini almış olan taç kapıdır Genellikle basık kemerli kapının yukarısında mukarnaslı bir kavsara yer alır Bu asıl portalin yanı sıra avluya üç taraftan girişi sağlayan taç kapılar da vardır Bu kapılarda ise renkli taş kakma süsleme hakimdir II Bayezid döneminde, sultanın yanı sıra devlet ileri gelenleri de camiler yaptırmıştır Ancak bunların sultanların yaptırdığı ve “Selatin” adı verilen camilerden belli farkları vardır O kadar büyük boyutta olmadıkları gibi minarelerinin sayısı da biri geçmez Bu tür camilerden biri de Sultanahmet yakınındaki Firuz Ağa Camii’dir 1491 tarihli yapı, tek kubbeli namaz mekanı ve üç gözlü, kubbeli son cemaat yeri ile tek kubbeli camilerin tipik bir örneğidir İstanbul’da Çemberlitaş’ın hemen yanındaki Atik Ali Paşa Camii ise plan açısından ilginçtir Bu yapının planı bir bakıma Edirne’deki Üç şerefeli Cami’nin planına benzer Ortada kubbeli büyük bir mekan, yanlarda ikişer kubbe ile örtülü bölümler yer almaktadır Böylece enine gelişim gösteren bir dikdörtgen oluşturulmuştur Kubbeyi dört desteğin taşıması ve mihrap önündeki yarım kubbe ile örtülü bölüm, yapının Üç şerefeli Cami’den ayrılan yanlarıdır