|
Prof. Dr. Sinsi
|
Padişahların Taht Savaşı, Padişahların Tahta Geçişleri,Padişahların Taht Kavgaları
Padişahların Taht Savaşı, Padişahların Tahta Geçişleri,Padişahların Taht Kavgaları
Padişahların Taht Savaşı, Padişahların Tahta Geçişleri,Padişahların Taht Kavgaları
TAHTA GEÇİŞİ
İyi bir eğitim görmüş olan III Selim bu barış döneminden faydalanarak, devlet içinde, özellikle askerî alanda, ıslahatlar yapmak istiyordu Bu maksatla, Nizâm-ı Cedit adı verilen ilk ıslahat hareketiyle, yeni bir ordu kurdu(1793) Yeniçeri Ocağı'nı kaldıramayacağını bildiğinden, öncelikle Nizâm-ı Cedid denilen bu orduyu batılı tarzda düzenleyip, başarısını kanıtlamak gerekliydi Ancak bundan sonra Yeniçeri Ocağı lağvedilebilirdi Fakat kendileri aleyhine ortaya çıkan gelişmelerden endişe duyan Yeniçeriler, bazı devlet adamlarını da yanlarına çekerek yeniliklere karşı çıktılar ve isyan ettiler Üstelik bu arada Napolyon Bonapart, bir orduyla Mısır'ı işgale başlamıştı (1798) Osmanlılar, Rusya, İngiltere ve Sicilya'nın da menfaatlerine dokunan Fransız işgaline karşı harekete geçti Ehramlar savaşıyla, Mısır'ı ele geçirip, kuzeye yönelen Bonapart, Akka'da Osmanlı savunmasını gedemedi (1799) Kuşatmayı kaldıran Napolyon geri dönerken, yerine bıraktığı ordu komutanları da mağlûp edildiler Neticede Fransızlar Mısır'ı terk etmek zorunda kaldı(1801) Fransa'yı barışa zorlayan önemli bir sebeplerden birisi de, Akdeniz'de Rus ve Türk donanmalarının iş birliği yapmaları, İngiltere'nin Fransız savaş ve ticaret gemilerini taciz etmesiydi Fransa'nın Akdeniz ve Orta Doğu'daki ticarî menfaatlerinin zedelenmesi onları barışa zorlamaktaydı
1802'de imzalanan anlaşmayla Fransa bölgede yine ticaret yapma güvencesi almış ve kapitülâsyon hakkını elde etmiştir Bu olayı bahane ederek Akdeniz'e inen Rus donanması, Osmanlı donanmasıyla birlikte Fransa'nın elindeki bazı adaları ele geçirmiş idi Fakat halk, ebedî düşman olarak gördüğü Rusya ile iş birliği yapılmasına büyük tepki göstermiş ve bunun sonunda III Selim'e ve ıslahatlarına karşı cephe genişlemişti Üstelik Napolyon'un, Orta Doğu'da Araplara yönelik propagandasının da etkisiyle bölgede bazı isyanlar çıkmıştı Böylece Bulgaristan ve Sırbistan'da çıkan isyanlara bir de Suriye'de ve Hicaz'da çıkan isyanlar eklenmiş oluyordu Vehhabiler ayaklanarak, 1803-1804'te Mekke ve Medine'yi ele geçirmişlerdi Osmanlıların tekrar Fransa ile yakınlaşmaları, İngiliz ve Rusları harekete geçirmiş ve sonunda Rusya Eflak ve Boğdan'ı işgal etmişti Bu savaş sürerken Nizâm-ı Cedit'in Rumeli''ye de kaydırılmasından memnun olmayan isyancılar Şehzade Mustafa'nın tahrik ve teşvikiyle birleşerek İkinci Edirne Vaka’sı denilen büyük bir ayaklanma başlatmışlardı (1806) Neticede İstanbul'da patlak veren Kabakçı Mustafa İsyanı III Selim'in sonunu hazırladı Saraya giren isyancılar III Selim'i tahttan indirerek yerine IV Mustafa'yı tahta geçirdiler (29 Mayıs 1807) Nizâm-ı Cedid lağvedildi Fakat IIISelim'e bağlı olan Rusçuk bayraktarı Mustafa, yenilik taraftarlarıyla birleşerek, karşı darbede bulundu Amacı III Selim'i yeniden tahta çıkarmaktı IV Mustafa'nın, sabık padişahı öldürttüğünün öğrenilmesi üzerine, kardeşi IIMahmut başa geçirildi (28 Temmuz 1808)
Alemdar Mustafa Paşa sadareti üslenerek, III Selim'in başlattığı ıslahatları devam ettirmeye çalıştı Nizâm-ı Cedit'i,Sekbân-ı Cedit adı ile yeniden canlandırdı Ancak ulemayı ve yeniçerileri memnun edemeyen Alemdar Mustafa Paşa, 1809'da çıkan bir isyanda öldü - Alemdar Mustafa Paşa, IIISelim’in tahttan indirilip öldürülmesini kabul edememiş ve isyan etmiştir
- IVMustafa tahttan indirilmiş ve IIMahmut tahta geçmiştir
- Alemdar Mustafa Paşa, sadrazam olmuştur
- Alemdar Mustafa Paşa Nizam-ı Cedid Ocağı’nın yerine Sekban-ı Cedid Ocağı’nı kurmuştur
- Ayanlarla Sened-i İttifak imzalanmıştır (1808)
Not: Sened-i İttifak Osmanlı'da padişahın yetkilerini kısıtlayan ilk belgedir ve Osmanlı'da ilk demokratikleşme hareketidir Bu yönüyle Magna Carta'ya (1215) benzer
IIMAHMUT DÖNEMİ
IIMahmut dönemini genel olarak ikiye ayırabiliriz
Genel olarak IIMahmut zamanında yapılan ıslahatları sıralayacak olursak;
İdari Alanda Yapılan Islahatlar- Divan Teşkilatı kaldırılmış, yerine nazırlıklar kurulmuştur
- Tımar sistemi kaldırılmıştır
- Devlet memurlarına maaş bağlanmıştır
- Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme mecburiyeti getirilmiştir
- Memurlar, dahiliye ve hariciye diye ikiye ayrılmıştır
- Memurların yargılanması için Dar-ı Şura-yı Bab-ı Ali adında bir mahkeme kurulmuştur
- Müsadere sistemi kaldırılmış, mülkiyet hakkı tanınmıştır
- Osmanlı'da ilk kez posta teşkilatı kurulmuştur
- Askeri işleri düzenlemek amacıyla Askeri Şura oluşturulmuştur
- İlk kez askeri amaçlı nüfus sayımı yapılmıştır
- Taşra Teşkilatı eyalet, liva ve kazalar olarak düzenlenmiştir İller, merkeze bağlanmıştır
- Mahalle ve köylere muhtarlar atanmış, ayanların etkisi kırılmaya çalışılmıştır
Askeri Alanda Yapılan Islahatlar- Alemdar Mustafa Paşa, Nizam-ı Cedid Ocağı’nın yerine Sekban-ı Cedid Ocağı’nı kurmuştur
- IIMahmut, Sekban-ı Cedid Ocağı’nı kaldırmış, yerine Avrupa tarzında Eşkinci Ocağı’nı kurmuştur
- IIMahmut, halkın desteği ile Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmıştır (1826) Bu olaya Vaka-i Hayriye denir Böylece:
Islahatların önündeki en büyük engel kalkmıştır
Halkta yeniçerilere karşı düşmanlık başlamıştır
Yeniçeri mezarları tahrip edilmiştir
Mehter yasaklanmıştır
Padişah yönetime egemen olmuştur
Yeniçeri Ocağı’nın yerine Avrupa tarzında Asakir-i Mansure-i Muhammediyye adı ile yeni bir ordu oluşturmuştur
Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar- Özel sektör teşvik edilmiştir
- Yerli malı kullanılması teşvik edilmiştir
- Müslüman tüccarlara gümrük kolaylığı sağlanmıştır
- Balta Limanı antlaşması ile İngiltere ve Fransa’ya büyük ekonomik tavizler verilmiştir
Eğitim - Kültür Alanında Yapılan Islahatlar- İlköğretim zorunlu hale getirilmiştir
- Avrupa tarzında eğitim verecek okullar açılmıştır (Mekteb-i Tıbbiye, Mekteb-i Adliye vb)
- Avrupa’ya ilk kez öğrenciler gönderilmiştir
- Takvim-i Vakayi adlı ilk resmi gazete çıkarılmıştır
- Avrupa tarzı müzikler serbest bırakılmıştır
- İlk kez karantina sistemi uygulanmıştır
- Padişah, resmini devlet dairelerine astırmıştır
- IIMahmut yurdu tanımak için yurt gezilerine çıkmıştır
IIMAHMUT DÖNEMİ (1808-1839)
SIRP İSYANI (1804)
Sebepleri:
1)- Fransız İhtilalinin Milliyetçilik, bağımsızlık ve hürriyet gibi fikirlerinin Sırplar üzerinde etkili olması
2)- Savaşların Sırbistan toprakları üzerinde geçmesi ve bu savaşlar sırasında Sırbistan'ın sık sık
el değiştirmesi
3)- Sırbistan'daki Yeniçerilerin olumsuz davranışları
4)- Rusya’nın kışkırtması
İsyan:
Bu sebeplerden dolayı 1804'de KARA YORGİ liderliğinde Sırplar ayaklandı
NOT: Osmanlı Devletinde "Milliyetçilik" akımı neticesinde ayaklanan ilk topluluk SIRPLAR'dır
Sırplarla İlgili Antlaşmalar:
1)- 1806-1812 Osmanlı Rus Savaşı sonucunda Ruslarla imzalanan BÜKREŞ ANTLAŞMASI'nda Sırplara bazı haklar verildi
2)- 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Ruslarla imzalanan EDİRNE ANTLAŞMASI'nda Sırplara özerklik verildi
3)- 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda imzalanan Ayestefanos ve BERLİN ANTLAŞMASI'nda Sırbistan bağımsızlığına kavuştu
1806-1812 OSMANLI-RUS SAVAŞI:
Sebepler:
1)- Rusların Sırp isyanını desteklemesi ve Balkan Milletlerini kışkırtması
2)- Rusya'nın Eflak-Boğdan'ı işgal etmesi
Savaş:
* Rusların Eflak-Boğdan'ı işgal etmesi karşısında Fransa'nın etkisiyle Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş ilan etti Osmanlı-Fransız yakınlaşması karşısında İngiltere Rusya'nın yanında yer aldı
* İngilizler Ruslara destek için donanmalarını İstanbul'a gönderdiler İstanbul'a sadece denizden yapacakları bir saldırıyla başarılı olamayacaklarını anlayarak geri döndüler Bu defa Mısır'a saldıran İngilizleri Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa püskürttü
* Fransa 1807'de Rusya ile "Tilsit Antlaşmasını" imzalayarak, dostluk kurdu Yalnız kalan Osmanlı Devleti İngiltere’ye yaklaştı İngiltere ile " Çanakkale (Kale-i Sultaniye)" antlaşmasını imzaladı
* Bu arada Ruslar Osmanlı topraklarında ilerliyordu
* Avrupa'da siyasi ortam yeniden değişti Fransa ile Rusya'nın arası yeniden açıldı Rusya'ya silahlarını çeviren Fransa bu defa Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldı Fransa'ya güvenemeyen Osmanlı Devleti Rusya ile BÜKREŞ ANTLAŞMASINI imzalayarak savaşı sona erdirdi
Sonuç:
Ruslarla BÜKREŞ ANTLAŞMASI imzalandı(1812)
1)- İki devlet arasında Tuna nehri sınır olacak
2)- Ruslar Beserabya hariç işgal ettiği yerleri geri verecek
3)- Sırplara bazı haklar verilecekti
YUNAN İSYANI
Sebepleri:
1)- Fransız ihtilalinin milliyetçilik, bağımsızlık gibi fikirlerinin etkisi
2)- Rusya'nın ve Avrupa Devletleri'nin kışkırtması
3)- 1804 de kurulan Etnik-i Eterya Cemiyeti'nin çalışmaları
İSYAN:
1821'de Mora'da başlayan isyan kısa sürede büyüdü Osmanlı hükümeti Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'dan yardım istedi MAli Paşa yardım karşılığında IIMahmut'tan Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesini istedi Osmanlı ve Mısır donanması isyanı bastırdı ve NAVARİN limanına çekildi Ancak Yunan isyanının bastırılması Batılıların işine gelmedi İngiltere, Fransa, Rusya ve Avusturya Osmanlı devleti'ne ültimatom vererek Yunanistan'a bağımsızlık verilmesini istediler Bu istek reddedilince Osmanlı ve Mısır donanmasını NAVARİN de yaktılar Rusya Osmanlı'ya savaş ilan etti
NOT: Navarin olayı Osmanlı Donanmasının yaşadığı 4 felaketten biridir Birincisi 1571 İnebahtı, İkincisi 1770 Çeşme, Üçüncüsü 1827 Navarin, Dördüncüsü 1853 Sinop’tur
1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI
SEBEPLERİ:
1)- Ruslar'ın sıcak denizlere inmek istemesi
2)- Osmanlının Rusya'dan Navarin'de yakılan donanmanın zararını talep etmesi
3)- Osmanlı'nın Yunanlılar ve azınlıklarla ilgili Avrupa Devletlerinin ve Rusya'nın isteklerini reddetmesi
SAVAŞ:
Bu sebeplerden Rusya’nın saldırısıyla savaş başladı Ancak Osmanlı Devleti böyle bir savaşa hazır değildi
ÇÜNKÜ:
1)- Donanması Navarin'de yakılmıştı
2)- 1826'da Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE ordusu yeni kurulmuştu
3)- Yunan ayaklanmasından dolayı bütün Avrupa Osmanlının karşısındaydı
SONUÇ:
Rusların ilerleyerek doğuda Erzurum'a, batıda Edirne'ye kadar gelmeleri üzerine Osmanlı devleti barış istedi Rusya’yla EDİRNE ANTLAŞMASI imzalandı(1829)
Maddeleri:
1)- Eflak-Boğdan ve Sırbistan’a özerklik verildi
2)- Yunanistan bağımsız olacaktı
3)- Rus ticaret gemileri boğazlardan geçebilecekti
4)- Prut nehri sınır olacaktı
5)- Osmanlı Devleti savaş tazminatı verecekti
NOT: Osmanlı Devletinde bağımsızlığını elde eden ilk azınlık YUNANİSTAN'dır Osmanlının Yunan isyanı ve Rus savaşıyla uğraşmasını fırsat bilen Fransa 1830' da CEZAYİR i işgal etti
MISIR VALİSİ MEHMET ALİ PAŞA'NIN İSYANI (Denize düşen yılana sarılır)
SEBEPLERİ:
1)- Yunan isyanının bastırılmasında II Mahmut'a yardım eden Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya vaat edilen yerlerin verilmemesi
2)- Mehmet Ali Paşa'nın Navarin olayından sonra padişahtan izin almadan ordu ve donanmasını geri çekmesi
3)- 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşında yardım istenildiği halde Mehmet Ali Paşa'nın yardım göndermemesi
İSYAN:
IIMahmut Mehmet Ali Paşa'yı görevden almak için hazırlanırken Mehmet Ali Paşa'nın oğlu İbrahim Paşa, üzerine gönderilen padişah kuvvetlerini yenerek Konya'ya ilerledi Bu zor durum karşısında padişah yabancı devletlerden yardım istedi İngiltere ve Fransa bu isteğe kayıtsız kaldılar IIMahmut son çare olarak (denize düşen yılana sarılır diyerek) Rusya'dan yardım istedi Bir Rus donanması İstanbul boğazını geçerek Büyükdere önlerine demirlediOsmanlı Rus yakınlaşması İngiltere ve Fransa'yı telaşlandırdı Hemen devreye girerek Mehmet Ali Paşa ya baskı yaptılar Bunun üzerine Mehmet Ali Paşa ile IIMahmut arasında KÜTAHYA ANTLAŞMASI imzalandı(14 Mayıs 1833)
1)- Mehmet Ali Paşa'ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valiliği de verilecek
2)- Oğlu İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana Muhassıllığı (O bölgenin vergilerini toplama hakkı) verilecek
NOT: Bu antlaşma Mısır sorununu geçici olarak çözmüş fakat iki tarafta bu anlaşmadan memnun olmamıştır Kütahya antlaşmasına rağmen kendisini güvende hissetmeyen IIMahmut Rusya’yla HÜNKAR İSKELESİ antlaşmasını imzalamıştır(1833)
HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI (8 Temmuz 1833)
1)-Osmanlı bir saldırıya uğrarsa Ruslar asker ve donanma gönderecek, ancak masrafları Osmanlı ödeyecek
2)-Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı boğazları kapatacak (İngiltere ve Fransa'ya karşı)
3)-Bu antlaşma 8 yıl sürecek
ÖNEMİ:
1)-Rusya bu antlaşmayla boğazlar üzerinde büyük avantaj sağlayıp,Karadeniz’deki güvenliğini artırmış oldu
2)-Bu antlaşmayla BOĞAZLAR MESELESİ ortaya çıkmıştır
3)-Bu antlaşma Osmanlının boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını TEK BAŞINA kullandığı son antlaşmadır
NOT: Osmanlı Devleti Mısır ve Boğazlar meselesinde İngiltere'nin desteğini kazanmak için İngiltere ile 1838 BALTA LİMANI Antlaşmasını imzalamıştırBu antlaşma ile İngiltere’ye çok geniş ekonomik haklar verilmiş, Osmanlı ülkesinde tekel sistemi ve iç gümrük yönetimi kaldırılmış böylece Osmanlı ekonomisinin çöküşü hızlanmıştır
ÇIKLAMA: Kütahya antlaşması fazla uzun sürmedi 1839'da Mehmet Ali Paşa bağımsızlığını ilan etti Oğlu İbrahim Paşa üzerine gönderilen Osmanlı kuvvetlerini NİZİP'te yendiİngiltere ve Fransa Hünkar İskelesi antlaşmasına dayanarak Rusya’nın boğazlara egemen olmasından çekindiklerinden hemen devreye girerek MISIR konusunda Londra'da uluslararası bir konferans düzenlendi
NOT: Nizip yenilgisi haberi İstanbul'a gelmeden II Mahmut ölmüş, yerine Abdülmecit padişah olmuştur
|