1938'De Dersimde Ne Oldu 1938'De Dersimde Olan Olaylar 1938 Dersim İsyanı 1938 Dersim

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

1938'de Dersimde Ne Oldu 1938'de Dersimde Olan Olaylar 1938 Dersim İsyanı 1938 Dersim İsyanı Hakkında Bilgi 1938 Dersim İsyanı İle İlgili Bütün yönleriyle Dersim isyanı
1938'de Dersimde Ne Oldu 1938'de Dersimde Olan Olaylar 1938 Dersim İsyanı 1938 Dersim

GÜRKAN HACIR'IN AKŞAM GAZETESİ'NDEKİ YAZISI

Onur Öymen'in Dersim isyanına ilişkin, 'İsyanı ben mi bastırdım? Ben faşistsem bastıranlar neydi? Atatürk de mi faşistti' sözleri büyük yankı uyandırdı

Peki Atatürk'ü referans alan Öymen mi haklıydı yoksa kendisini istifaya davet eden Kemal Kılıçdaroğlu mu?
Dersim kavgasında kimin haklı olduğunu bulmadan önce Dersim isyanını ve Seyit Rıza'yı bir hatırlayalım

İsmet Paşa'nın 1935 yılında hazırladığı Dersim planında bakın neler yer alıyordu:

- Dersim ıslahına bir program halinde tevessül edeceğiz

Program hazırlık, silahtan tecrit ve icap ederse iskan safhalarını ihtiva edecektir

- Hazırlık ve silahsızlanma üç senede olacaktır

- Dersim vilayetini yeni usulde teşkil edeceğiz

Muvazzaf bir kolordu kumandanı, vali ve üniformalı muvazzaf zabitler kaza kaymakamları olacaktır

Kaza memurlarından hiçbiri yerli olmayacaktır

Ve bulundukça emekli zabitler memuriyetlerine tayin olunacaktır

- 1935 ve 1936 'da yolları, karakolları yapılacaktır

1937 ilkbaharına kadar hazır olursa mürettep ve seferber 2

fırka kuvvet valiliğin emrine 1937 ilkbaharında verilecektir

- Bundan sonra Dersim'e verilecek şeklin safhası başlayacaktır

Bütün bu tasavvurlar gizlidir

İşte Dersim'in temizlenme işinin yol haritası böylece çizilmiş oldu

Başbakan İsmet İnönü 1935'te Dersim ve çevresinde esaslı bir imar faaliyetine start verdi

Önce yollar ardından askeri karargah binaları ve ardından lojmanlar ve karakollar

İşte Dersimli aşiretlerin asıl itiraz ettikleri bu karakolların inşası oldu

Çünkü esaslı bir harekatın geldiğini sezmişlerdi

ATATÜRK'ÜN SÖZLERİ

Ama operasyonun işaret fişeğini Mustafa Kemal Atatürk 1936 yılındaki Meclis açılışındaki konuşmasında çaktı: 'Dahili iç işlerimizde mühim bir safha varsa o da Dersim meselesidir

Dahilde bulunan iş bu yarayı, bu korkunç çıbanı ortadan temizleyip koparmak ve kökünden kesmek işi her ne pahasına olursa olsun yapılmalı ve bu hususta en acil kararların alınması için hükümete tam ve geniş salahiyetler verilmelidir

'

Dersim'in ıslahı görevi bir korgenerale verilmişti

Korgeneral Abdullah Alpdoğan'a

Peki Alpdoğan kimdi? Kurtuluş savaşında iç isyanları bastırmakla görevli Sakallı Nurettin Paşa'nın damadıydı

Sakallı Nurettin Paşa'da Kurtuluş Savaşı sırasında Koçgiri isyanını oldukça kanlı bastıran paşaydı

Korgeneral Alpdoğan, 1937 başında Elazığ (Elaziz) bölgesine karargah kurdu

Aşiretlerle görüşmelere başladı

Yusufhan, Demenan, Haydaran, Şıh Hesenan, Kalan, Karakoçan, Kevan, Lolan, Keçelan, Kozan, Bahtiyar aşiretleriyle bir araya geldi

Bunlardan Abasan Aşireti Reisi Seyit Rıza ile de görüştü

Dersim'e yönelik yapılacak ıslahatın barış yoluyla yapılmasını aksi takdirde çok kan akacağını söyledi

'KÖPRÜLER' ATILDI

Ama aşiret reisleri kendi aralarında yaptıkları toplantıda direniş kararı aldı

1937'de 20 Martı 21 Mart'a bağlayan gece Harçik Köprüsü'nün ateşe verilmesiyle isyan başladı

Bu tarih aynı zamanda Kürtler için anlamlıydı

Çünkü 21 Mart Newroz'du

Yıkılan bu köprü aslında Dersim'in devletle arasındaki köprüyü de yıkıyordu

Kahnut bucağı ile irtibatı sağlayan telefon hattı kesildi

Ve askeri birlik basıldı

Tüm askerler öldürüldü

Bu devletin ıslahat planını bir anda kanlı bir operasyona dönüştüren adım olmuştu

KUMANDA GÖKÇEN'DE

Ünlü türküde de dediği gibi Tunceli dört dağ tarafından kuşatılmış bir kentti

Korgeneral Alpdoğan'ın kara birlikleriyle Tunceli'ye girmesi mümkün olmuyordu

İlk harekat başarısızlıkla sonuçlanınca Seyit Rıza ve yandaşları moral buldu

Korgeneral Alpdoğan hava saldırısı kararı aldı

Ankara'dan izin istendi, onay geldi

Yalnız hava taarruzunu düzenleyecek birliğin sorumluluğu Atatürk'ün manevi kızı Sabiha Gökçen'e verildi

Atatürk önce bu duruma itiraz etti

'Eğer bir aksilik olur da bu adamların eline geçersen sana çok fena muamele ederler

Sen gitme' dedi

Ama Gökçen kararlı bir biçimde gitmek istediğini, ne olursa olsun sağ olarak ellerine geçmeyeceğini söyledi

DERSİM'E BOMBA YAĞDI

Eskişehir Tayyare Alayı'na bağlı bölükten 3 uçakla beraber Dersim harekatına katıldı

3 Mayıs 1937'de hava harekatı başladı

Dersim'in üzerine bomba yağıyordu

Saldırı giderek inisiyatifi kaybeden askeri birliklerin toparlanmasını sağladı

Aşiretler büyük bozguna uğradılar

Seyit Rıza'nın da bulunduğu Laçinan Deresi ve çevresi yoğun olarak bombalandı

Rıza'nın çok sayıda adamı ve akrabası yaşamını kaybetti

Şimdi burada biraz duralım

Seyit Rıza'nın kendi başına hareket ettiğini zannetmeyin

Tabii ki o da İngilizlerle temas halindeydi

Yakın adamı ve danışmanı Veteriner Doktor Nuri Dersimi'yi İngilizlerle temas kurması için görevlendirmişti

Ama yurt dışına çıkışı hep gecikti

Ve Seyit Rıza iyice köşeye sıkıştığı bir anda 11 Eylül 1937 de yurt dışına kaçtı

İDAM SEHPASINA YÜRÜDÜ

SEYİT Rıza 5 Eylül 1937 günü Erzincan kırsalında yakalandı

10 Kasım günü (Yani Onur Öymen'in ünlü konuşmayı yaptığı günden tam 72 yıl önce) idama mahkum edildi

Ve tarihin garip bir cilvesi ise yine Öymen'in başına iş açan AKŞAM'daki mülakatını verdiği gün olan 15 Kasım 1937 günü idam edildi

İdam sehpasına kendi yürüdü ve çingeneyi bir tarafa iterek 'Evladı kerbalayıh

Bi hatayıh

Ayıptır, zulümdür, cinayettir', diyerek ilmeği boynuna geçirdi ve tabureyi tekmeledi

Peki bu kanlı operasyonun gerçek sorumlusu kimdi? Elbette Atatürk'tü

Dersim'in 'temizlenmesi' talimatını o vermişti

Başbakan İsmet İnönü ise bu operasyondan hemen sonra istifaya zorlandı

Kılıç Ali anılarında Atatürk'ün İsmet Paşa'yı başbakanlıktan nasıl uzaklaştırdığını anlatır

Ama önce geçmiş bir olaydan örnek vererekÖ
'Amacım Şeyh Sait olayında nasıl Fethi (Okyar) Bey'i partiden düşürdüysem, onu da Meclis'te kamuoyu önünde düşürmekti

'

İNÖNÜ'NÜN KOLTUĞU GİTTİ

İsmet Paşa 1937 Eylül'ünde istifa etti

Yani Şeyh Sait isyanında Başbakan Fethi Bey gitmişti, Seyit Rıza isyanında da bir diğer Başbakan İsmet Paşa'nın koltuğu gitti

Biz İnönü'nün istifasını Çankaya'daki ünlü kavgaya ve ekonominin iyi idare edilmemesine bağlarız

Ama tarih satır aralarında gizlidir

TOPLAM KAÇ KİŞİ ÖLDÜ

Dersim'de kaç kişi öldü

Elbette net sayı bilinmiyor

Ama kimi kaynaklara göre 55 binden fazla Tuncelili canından olmuştu

Ama burada dikkat edilmesi gereken ise öldürmelerin gerçekleşme şekliydi

Büyük hava bombardımanından sonra kara birlikleri Tunceli kırsalına girdiler ve köyleri tek tek gezdiler

Hiçbir yargılama olmadan keyfi bir biçimde çok sayıda Tuncelili kurşuna dizildi eziyete uğradı

Ağır işkenceler yapıldı

Elaziz'de kurulan mahkemelere iş bırakılmadı

Amaç gözdağı vermek ve belki de bölgeyi insansızlaştırmaktı

KAYPAKKAYA DERSİM'E DÖNDÜ

HAREKATIN ardından da 1938'de Dersim'den 'Zorunlu İskan Yasası' çıkartıldı

Binlerce Tuncelili ülkenin başka coğrafyalarına gönderildi

Bugün Türkiye'nin birçok yerinde aslen Tuncelili olan ama iki kuşaktır başka kentte yaşayan kişilere rastlarsınız

Hemen hepsi 1938 göçünün mağdurlarıdır

68 kuşağının öğrenci liderlerinden İbrahim Kaypakkaya da Tunceli göçmeni bir Aleviydi

Çorum'a yerleşmişlerdi

Ve Dersim isyanından yıllar sonra kurduğu örgütle sosyalist devrim hayaliyle Dersim kırsalına gitti

Yakalandı ve işkenceyle öldürüldü

Kurduğu örgütün devamı olan TKP-ML TİKKO en çok Tunceli'de taban buldu

PKK'nın etkin varlığına rağmen TİKKO Tunceli'de oldukça etkindir

Şimdi sonuca gelirsek, Öymen haklı mı? Evet haklı

Çünkü kimse kendini kandırmasın ve Alevi kardeşlerimiz üzülmesin ama harekat tamamen Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatı ve isteğiyle yapılmıştır

İnsanlık dışı uygulamalar yetki verdiği askerler tarafından -belki de sınırları aşarak- yapılmıştır

Yani Dersim harekatının sorumlusu Atatürk'tür

Peki, Kılıçdaroğlu haklı mı? Evet, o da haklı

Belki isyan olmuştu ama isyanın bastırılması ve Kürt ve Alevi nüfusa yapılanlar (Emir komuta zincirinin başında Atatürk olsa da) en büyük kıyımlardan biriydi

Tunceliler ve Aleviler ruhani kimliğiyle de olsa Seyit Rıza'yı unutmadılar ve hep sahiplendiler

Kemal Bey de alevi dedesi olmasının verdiği ağırlıkla ve Tuncelilikle bu sözlere sert tepki verdi

Asıl sorun sakın Kemalist doktirinle yüzleşmememizde olmasın

VE ZORUNLU GÖÇ

DERSİM 1938 Zorunlu İskan Kararı'nca Dersim'den gönderilenlerin sayısı muhtelif olmakla birlikte, 7 ila 12 bin arasında değişmektedir

İsyan döneminde Dersim'in nüfusu gözönüne alındığında bu ciddi bir rakamdır

Zira Üçüncü Ordu Kumandanı Halis Paşa'ya göre 1930'da Dersim'in nüfusu 60 - 70 bin civarındadır

Kaynakların çeşitliliği sayıları da değişken kılmaktadır

Öyle ki dönemin İçişler Bakanı Şükrü Kaya'ya göre sayı 150 bin, 1935 nüfus sayımına göre 93 bin olarak kayıtlara girer

Resmi belgelerde de kimi sayılar verilmektedir

Örneğin; Bakanlar Kurulu'nun 6 Ağustos 1938 tarihli kararıyla, bin 246 haneden 5 bin kişi, 15 şehrin 50 kazasına bağlı 922 köye gönderilmiştir

Göç kafileleri 1938 Ağustos ayı itibariyle batıya gönderilmeye başlandılar

Bazı kaynaklara göre bu işlem 31 Ağustos tarihi itibariyle tamamlanacaktı

Kim kaynaklar bu süreci 6-16 Eylül tarihleri içinde verir

Dönemin İçişleri Bakanı Kaya'nın Dersim Raporu'nda planlanan, 'Batı illerine toplu sürgünün hayata geçiriliş safhası' bu döneme denk gelmektedir

Bu dönemdeki belgelerin doğruluğu konusunda çelişkiler vardır

Zira bir belgeye göre 'Zorunlu göç edecek Dersimliler, kara vagonlar üzerinde gönderilir' denilirken bir başka belgede de 'Sevkıyat kara ve deniz yoluyla olur

Tren ve vapur kullanılmaz' denilmektedir

Kimi belgelere göre, 264 haneden bin 816 kişi 37 deniz ve kara seferiyle 10 ayrı ilçeye gönderilir

'Dersim 1938 Zorunlu İskan Kararı' tamamıyla dönemin Bakanlar Kurulu'nun denetimindedir

Haliyle sürgündeki Dersimliler'in yaşam hakkı da

Yaklaşık 9 yıl süren 'Zorunlu İkamet' İkinci Dünya Savaşı'nın ardından 1947'de sona erer ve Dersimliler'e eve dönüş yolu açılır

KAYNAKLAR: Atatürk'ün yaveri Cevat Abbas Gürer / Cepheden Meclis'e Büyük Önderle 24 Yıl - Turgut Gürer
Dersim 1938 ve Zorunlu İskan
/ Hüseyin Aygün
İsmet paşa'nın Kürt raporu / Saygı öztürk
Kürt Dosyası / Uğur Mumcu
Kürdistan Tarihinde Dersim
/ Dr

Nuri Dersimi
İbo / Turhan Feyizoğlu
Kürtler ve Kürt Direnişleri / Sinan Hakan
Kürdistan'da Aşiretçilik ve Milliyetçilik
/ Hasan Uşak

09-10-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	1938'De Dersimde Ne Oldu 1938'De Dersimde Olan Olaylar 1938 Dersim İsyanı 1938 Dersim 1938'de Dersimde Ne Oldu 1938'de Dersimde Olan Olaylar 1938 Dersim İsyanı 1938 Dersim İsyanı Hakkında Bilgi 1938 Dersim İsyanı İle İlgili Bütün yönleriyle Dersim isyanı 1938'de Dersimde Ne Oldu 1938'de Dersimde Olan Olaylar 1938 Dersim İsyanı 1938 Dersim GÜRKAN HACIR'IN AKŞAM GAZETESİ'NDEKİ YAZISI Onur Öymen'in Dersim isyanına ilişkin, 'İsyanı ben mi bastırdım? Ben faşistsem bastıranlar neydi? Atatürk de mi faşistti' sözleri büyük yankı uyandırdı Peki Atatürk'ü referans alan Öymen mi haklıydı yoksa kendisini istifaya davet eden Kemal Kılıçdaroğlu mu? Dersim kavgasında kimin haklı olduğunu bulmadan önce Dersim isyanını ve Seyit Rıza'yı bir hatırlayalım İsmet Paşa'nın 1935 yılında hazırladığı Dersim planında bakın neler yer alıyordu: - Dersim ıslahına bir program halinde tevessül edeceğiz Program hazırlık, silahtan tecrit ve icap ederse iskan safhalarını ihtiva edecektir - Hazırlık ve silahsızlanma üç senede olacaktır - Dersim vilayetini yeni usulde teşkil edeceğiz Muvazzaf bir kolordu kumandanı, vali ve üniformalı muvazzaf zabitler kaza kaymakamları olacaktır Kaza memurlarından hiçbiri yerli olmayacaktır Ve bulundukça emekli zabitler memuriyetlerine tayin olunacaktır - 1935 ve 1936 'da yolları, karakolları yapılacaktır 1937 ilkbaharına kadar hazır olursa mürettep ve seferber 2fırka kuvvet valiliğin emrine 1937 ilkbaharında verilecektir - Bundan sonra Dersim'e verilecek şeklin safhası başlayacaktır Bütün bu tasavvurlar gizlidir İşte Dersim'in temizlenme işinin yol haritası böylece çizilmiş oldu Başbakan İsmet İnönü 1935'te Dersim ve çevresinde esaslı bir imar faaliyetine start verdi Önce yollar ardından askeri karargah binaları ve ardından lojmanlar ve karakollar İşte Dersimli aşiretlerin asıl itiraz ettikleri bu karakolların inşası oldu Çünkü esaslı bir harekatın geldiğini sezmişlerdi ATATÜRK'ÜN SÖZLERİ Ama operasyonun işaret fişeğini Mustafa Kemal Atatürk 1936 yılındaki Meclis açılışındaki konuşmasında çaktı: 'Dahili iç işlerimizde mühim bir safha varsa o da Dersim meselesidir Dahilde bulunan iş bu yarayı, bu korkunç çıbanı ortadan temizleyip koparmak ve kökünden kesmek işi her ne pahasına olursa olsun yapılmalı ve bu hususta en acil kararların alınması için hükümete tam ve geniş salahiyetler verilmelidir' Dersim'in ıslahı görevi bir korgenerale verilmişti Korgeneral Abdullah Alpdoğan'a Peki Alpdoğan kimdi? Kurtuluş savaşında iç isyanları bastırmakla görevli Sakallı Nurettin Paşa'nın damadıydı Sakallı Nurettin Paşa'da Kurtuluş Savaşı sırasında Koçgiri isyanını oldukça kanlı bastıran paşaydı Korgeneral Alpdoğan, 1937 başında Elazığ (Elaziz) bölgesine karargah kurdu Aşiretlerle görüşmelere başladı Yusufhan, Demenan, Haydaran, Şıh Hesenan, Kalan, Karakoçan, Kevan, Lolan, Keçelan, Kozan, Bahtiyar aşiretleriyle bir araya geldi Bunlardan Abasan Aşireti Reisi Seyit Rıza ile de görüştü Dersim'e yönelik yapılacak ıslahatın barış yoluyla yapılmasını aksi takdirde çok kan akacağını söyledi 'KÖPRÜLER' ATILDI Ama aşiret reisleri kendi aralarında yaptıkları toplantıda direniş kararı aldı 1937'de 20 Martı 21 Mart'a bağlayan gece Harçik Köprüsü'nün ateşe verilmesiyle isyan başladı Bu tarih aynı zamanda Kürtler için anlamlıydı Çünkü 21 Mart Newroz'du Yıkılan bu köprü aslında Dersim'in devletle arasındaki köprüyü de yıkıyordu Kahnut bucağı ile irtibatı sağlayan telefon hattı kesildi Ve askeri birlik basıldı Tüm askerler öldürüldü Bu devletin ıslahat planını bir anda kanlı bir operasyona dönüştüren adım olmuştu KUMANDA GÖKÇEN'DE Ünlü türküde de dediği gibi Tunceli dört dağ tarafından kuşatılmış bir kentti Korgeneral Alpdoğan'ın kara birlikleriyle Tunceli'ye girmesi mümkün olmuyordu İlk harekat başarısızlıkla sonuçlanınca Seyit Rıza ve yandaşları moral buldu Korgeneral Alpdoğan hava saldırısı kararı aldı Ankara'dan izin istendi, onay geldi Yalnız hava taarruzunu düzenleyecek birliğin sorumluluğu Atatürk'ün manevi kızı Sabiha Gökçen'e verildi Atatürk önce bu duruma itiraz etti 'Eğer bir aksilik olur da bu adamların eline geçersen sana çok fena muamele ederler Sen gitme' dedi Ama Gökçen kararlı bir biçimde gitmek istediğini, ne olursa olsun sağ olarak ellerine geçmeyeceğini söyledi DERSİM'E BOMBA YAĞDI Eskişehir Tayyare Alayı'na bağlı bölükten 3 uçakla beraber Dersim harekatına katıldı 3 Mayıs 1937'de hava harekatı başladı Dersim'in üzerine bomba yağıyordu Saldırı giderek inisiyatifi kaybeden askeri birliklerin toparlanmasını sağladı Aşiretler büyük bozguna uğradılar Seyit Rıza'nın da bulunduğu Laçinan Deresi ve çevresi yoğun olarak bombalandı Rıza'nın çok sayıda adamı ve akrabası yaşamını kaybetti Şimdi burada biraz duralım Seyit Rıza'nın kendi başına hareket ettiğini zannetmeyin Tabii ki o da İngilizlerle temas halindeydi Yakın adamı ve danışmanı Veteriner Doktor Nuri Dersimi'yi İngilizlerle temas kurması için görevlendirmişti Ama yurt dışına çıkışı hep gecikti Ve Seyit Rıza iyice köşeye sıkıştığı bir anda 11 Eylül 1937 de yurt dışına kaçtı İDAM SEHPASINA YÜRÜDÜ SEYİT Rıza 5 Eylül 1937 günü Erzincan kırsalında yakalandı 10 Kasım günü (Yani Onur Öymen'in ünlü konuşmayı yaptığı günden tam 72 yıl önce) idama mahkum edildi Ve tarihin garip bir cilvesi ise yine Öymen'in başına iş açan AKŞAM'daki mülakatını verdiği gün olan 15 Kasım 1937 günü idam edildi İdam sehpasına kendi yürüdü ve çingeneyi bir tarafa iterek 'Evladı kerbalayıh Bi hatayıh Ayıptır, zulümdür, cinayettir', diyerek ilmeği boynuna geçirdi ve tabureyi tekmeledi Peki bu kanlı operasyonun gerçek sorumlusu kimdi? Elbette Atatürk'tü Dersim'in 'temizlenmesi' talimatını o vermişti Başbakan İsmet İnönü ise bu operasyondan hemen sonra istifaya zorlandı Kılıç Ali anılarında Atatürk'ün İsmet Paşa'yı başbakanlıktan nasıl uzaklaştırdığını anlatır Ama önce geçmiş bir olaydan örnek vererekÖ 'Amacım Şeyh Sait olayında nasıl Fethi (Okyar) Bey'i partiden düşürdüysem, onu da Meclis'te kamuoyu önünde düşürmekti' İNÖNÜ'NÜN KOLTUĞU GİTTİ İsmet Paşa 1937 Eylül'ünde istifa etti Yani Şeyh Sait isyanında Başbakan Fethi Bey gitmişti, Seyit Rıza isyanında da bir diğer Başbakan İsmet Paşa'nın koltuğu gitti Biz İnönü'nün istifasını Çankaya'daki ünlü kavgaya ve ekonominin iyi idare edilmemesine bağlarız Ama tarih satır aralarında gizlidir TOPLAM KAÇ KİŞİ ÖLDÜ Dersim'de kaç kişi öldü Elbette net sayı bilinmiyor Ama kimi kaynaklara göre 55 binden fazla Tuncelili canından olmuştu Ama burada dikkat edilmesi gereken ise öldürmelerin gerçekleşme şekliydi Büyük hava bombardımanından sonra kara birlikleri Tunceli kırsalına girdiler ve köyleri tek tek gezdiler Hiçbir yargılama olmadan keyfi bir biçimde çok sayıda Tuncelili kurşuna dizildi eziyete uğradı Ağır işkenceler yapıldı Elaziz'de kurulan mahkemelere iş bırakılmadı Amaç gözdağı vermek ve belki de bölgeyi insansızlaştırmaktı KAYPAKKAYA DERSİM'E DÖNDÜ HAREKATIN ardından da 1938'de Dersim'den 'Zorunlu İskan Yasası' çıkartıldı Binlerce Tuncelili ülkenin başka coğrafyalarına gönderildi Bugün Türkiye'nin birçok yerinde aslen Tuncelili olan ama iki kuşaktır başka kentte yaşayan kişilere rastlarsınız Hemen hepsi 1938 göçünün mağdurlarıdır 68 kuşağının öğrenci liderlerinden İbrahim Kaypakkaya da Tunceli göçmeni bir Aleviydi Çorum'a yerleşmişlerdi Ve Dersim isyanından yıllar sonra kurduğu örgütle sosyalist devrim hayaliyle Dersim kırsalına gitti Yakalandı ve işkenceyle öldürüldü Kurduğu örgütün devamı olan TKP-ML TİKKO en çok Tunceli'de taban buldu PKK'nın etkin varlığına rağmen TİKKO Tunceli'de oldukça etkindir Şimdi sonuca gelirsek, Öymen haklı mı? Evet haklı Çünkü kimse kendini kandırmasın ve Alevi kardeşlerimiz üzülmesin ama harekat tamamen Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatı ve isteğiyle yapılmıştır İnsanlık dışı uygulamalar yetki verdiği askerler tarafından -belki de sınırları aşarak- yapılmıştır Yani Dersim harekatının sorumlusu Atatürk'tür Peki, Kılıçdaroğlu haklı mı? Evet, o da haklı Belki isyan olmuştu ama isyanın bastırılması ve Kürt ve Alevi nüfusa yapılanlar (Emir komuta zincirinin başında Atatürk olsa da) en büyük kıyımlardan biriydi Tunceliler ve Aleviler ruhani kimliğiyle de olsa Seyit Rıza'yı unutmadılar ve hep sahiplendiler Kemal Bey de alevi dedesi olmasının verdiği ağırlıkla ve Tuncelilikle bu sözlere sert tepki verdi Asıl sorun sakın Kemalist doktirinle yüzleşmememizde olmasın VE ZORUNLU GÖÇ DERSİM 1938 Zorunlu İskan Kararı'nca Dersim'den gönderilenlerin sayısı muhtelif olmakla birlikte, 7 ila 12 bin arasında değişmektedir İsyan döneminde Dersim'in nüfusu gözönüne alındığında bu ciddi bir rakamdır Zira Üçüncü Ordu Kumandanı Halis Paşa'ya göre 1930'da Dersim'in nüfusu 60 - 70 bin civarındadır Kaynakların çeşitliliği sayıları da değişken kılmaktadır Öyle ki dönemin İçişler Bakanı Şükrü Kaya'ya göre sayı 150 bin, 1935 nüfus sayımına göre 93 bin olarak kayıtlara girer Resmi belgelerde de kimi sayılar verilmektedir Örneğin; Bakanlar Kurulu'nun 6 Ağustos 1938 tarihli kararıyla, bin 246 haneden 5 bin kişi, 15 şehrin 50 kazasına bağlı 922 köye gönderilmiştir Göç kafileleri 1938 Ağustos ayı itibariyle batıya gönderilmeye başlandılar Bazı kaynaklara göre bu işlem 31 Ağustos tarihi itibariyle tamamlanacaktı Kim kaynaklar bu süreci 6-16 Eylül tarihleri içinde verir Dönemin İçişleri Bakanı Kaya'nın Dersim Raporu'nda planlanan, 'Batı illerine toplu sürgünün hayata geçiriliş safhası' bu döneme denk gelmektedir Bu dönemdeki belgelerin doğruluğu konusunda çelişkiler vardır Zira bir belgeye göre 'Zorunlu göç edecek Dersimliler, kara vagonlar üzerinde gönderilir' denilirken bir başka belgede de 'Sevkıyat kara ve deniz yoluyla olur Tren ve vapur kullanılmaz' denilmektedir Kimi belgelere göre, 264 haneden bin 816 kişi 37 deniz ve kara seferiyle 10 ayrı ilçeye gönderilir 'Dersim 1938 Zorunlu İskan Kararı' tamamıyla dönemin Bakanlar Kurulu'nun denetimindedir Haliyle sürgündeki Dersimliler'in yaşam hakkı da Yaklaşık 9 yıl süren 'Zorunlu İkamet' İkinci Dünya Savaşı'nın ardından 1947'de sona erer ve Dersimliler'e eve dönüş yolu açılır KAYNAKLAR: Atatürk'ün yaveri Cevat Abbas Gürer / Cepheden Meclis'e Büyük Önderle 24 Yıl - Turgut Gürer Dersim 1938 ve Zorunlu İskan / Hüseyin Aygün İsmet paşa'nın Kürt raporu / Saygı öztürk Kürt Dosyası / Uğur Mumcu Kürdistan Tarihinde Dersim / Dr Nuri Dersimi İbo / Turhan Feyizoğlu Kürtler ve Kürt Direnişleri / Sinan Hakan Kürdistan'da Aşiretçilik ve Milliyetçilik / Hasan Uşak