|
Prof. Dr. Sinsi
|
İlk Müslüman Türk Devletleri,İlk Türk Arap İlişkileri
İlk Müslüman Türk Devletleri,İLK TÜRK ARAP İLİŞKİLERİ
İlk Müslüman Türk Devletleri,İLK TÜRK ARAP İLİŞKİLERİ 1 Hz Osman zamanında Kafkasya'ya yönelen İs*lâm orduları Hazar Türkleri tarafından durdurulmuştur
2 Maveraünnehir bölgesini alan Emeviler, Orta As*ya'ya girmek istediklerinde Türgişler tarafından engel*lenmiştir
3 Abbasiler iktidara geçtiklerinde Türgişler yıkılış sü*recine girmişti Uygurlar ise henüz yeni kurulmuş*tu Uy*gurlar Çin'e karşı durabilecek güçte değildi
TALAS SAVAŞI (751)
Nedenleri:
1 Çin'in, Batı Türkistanda egemenlik kurmak iste*mesi
2 Çin'e karşı koyacak durumda olmayan Batı Tür*kistan'daki Türklerin Abbasilerin, Horasan Valisi Ebu Müslim'den yardım istemesi
İslâm ordusu Çin ordusunu Talas savaşında yenil*giye uğrattı Karluk Türkleri bu savaşta Çin'e karşı etkili biçimde sa*vaştı
Sonuçları:
1 Arap-Türk savaşlari son erdi
2 Çin'in, Orta Asya'daki baskisi bitti Bu durum, Uy*gurlarin kuvvetlenmesine ve Bati Türkistandaki Türklerin rahatlamasini sagladi
3 Türkler arasinda Islâmiyet yavaş yavaş yayilmaya başladi Bu durum Türk ve Islâm tarihinde önemli bir dö*nüm nokta*si olmuştur
4 Çin'de gerçekleştirilen teknik buluşlardan kâgit, matbaa, pusula, barut gibi buluşlar, Türkler araciligiyla Arap ülkelerinde taninmaya başladi
KARAHANLILAR (840-1212)
1Karluk Yagma Çiğil adlı Türk toplulukları tarafın*dan kurul*muştur Bilinen ilk hükümdar Bilge Kül Kadir Han'dır
2Satuk Buğrahan zamanında devleti oluşturan topluluklar arasında, İslamiyet benimsenmeye başlamış*tır Talas Savaşından sonra ortaya çıkan bu durum ne*de*niyle, Karahanlılar ilk müslüman Türk devleti sayılmıştır
3Arapça ile karşılaşmalara rağmen, resmi dil ola*rak Türkçeyi kullanmışlardır Bundan sonraki Türk dev*let*leri Arapça ve Farsçayı resmi dil yapmışlardır Bu ne*denle Karahanlılar, resmi dili Türkçe olan ilk Türk devleti sa*yılmıştır
4Uygur alfabesi ile yazışmışlardır
5Türk edebiyat tarihinin iki önemli eseri olan Di*van-ı Lügat-üt Türk ve Kutadgu Bilig bu devlet za*manında yazılmıştır
6Devleti oluşturan boylar iç işlerinde serbest oldu*ğundan, devlet konfederatif bir özellik göstermiştir
7Gaznelilerle birleşerek Samanoğulları devletine son vermişler ve bu devletin topraklarını paylaşmışlardır
8Taht kavgaları nedeniyle devlet ikiye ayrıldı
9Doğu Karahanlılar'a Karahitaylar, Batı Karahanlı*lar'a Harzemşahlar son vermiştir
GAZNELİLER (963-1180)
1 Samanoğulları devletinin Gazne şehri valisi Alp*tekin tarafından kurulmuştur
2 Hükümdar Sebük Tekin zamanında Samanoğul*la*rından ayrılıp tamamen bağımsız olmuşlardır
3 Gazneli Mahmut zamanında en güçlü dönemle*rini yaşadılar Bu hükümdar Türk tarihinde ilk kez sul*tan ün*vanını kullanan hükümdar olmuştur
4 Gazneli Mahmut Batı Hindistan'a düzenlediği se*ferlerle İslamiyeti bu bölgeye tanıtmıştır
5 Gazneli Mesut zamanında Selçuklularla yaptıkları Dandanakan Savaşını kaybettiler (1040) Bu savaştan sonra Selçuklu egmenliğine girdiler
6 İdari ve askeri güç Türklerdi Türkler nüfus olarak azınlıkta idi Nüfus olarak Afganlılar ve İranlılar çoğun*lukta idi
7 Devletin resmi dili arapça ve farsçaydı
8 Gazne ordusunda merkezi gücü oluşturan Gu*lâmlar denilen askerler devşirme usulüyle yetiştiril*miştir Bunlar devletten maaş alırlardı
9 Sanatta İran ve Hint tesirlerinin altında kalmışlar*dır
10 Büyük Selçuklu devleti yıkılınca Afganlılar isyan ederek bu devlete son vermişlerdir
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1038-1157)
1 Selçuklu beyleri Oğuzlar Devletinden ayrılarak Samanoğullarına ait olan Cend şehrine yerleşti Sama*noğulları, Selçuklulara bağlı Oğuzlardan Karahanlı ve Gazne saldırıları karşısında yararlandı
2 Samanoğulları devleti yıkılınca, Selçuk Bey Mave*raünnehir bölgesinde etkinlik sağladı
3 Aslan Bey zamanında Selçuklular Horasan'ı al*maya çalıştılar Buna karşı çıkan Gazneli Mahmut, Aslan beyi tutukladı Bundan sonra Selçukların başına Tuğrul ve Çağrı kardeşler geçti
4 Tuğrul Beyin idaresinde Selçuklular gaznelileri Nesa ve Serahs Savaşlarında yenilgiye uğrattı Daha sonra Nişabur şehrini aldı (1038) Kendi adına hutbe okuttu Böylece bağımsızlığını ilan etti
5 Tuğrul bey, Dandanakan Savaşını kazandı (1040) ve Gaznelileri egemenlik altına aldı Böylece Sel*çuklular im*paratorluğa dönüştüler
6 Tuğrul bey, ihtiyaçlar üzerine yeni topraklar ka*zanmak amacıyla Doğu Anadolu'ya ve Kafkasya'ya akınlar başlattı Bu seferler sırasında Bizans ve Gürcü orduları Pasinler Savaşında yenilgiye uğratıldı (1048) Esir deni*len Gürcü kralı barış yapılarak serbest bırakıldı Pasinler Savaşı ilk Bizans-Selçuklu çatışmasıdır
7 Tuğrul Bey, giderek bölgede kuvvetlenince Ab*basi halifesi kendisinden yardım istedi Bunun nedeni Fatimilerin ve Büveyhilerin Abbasi halifesine saldırmala*rı*dır Tuğrul Bey, Büveyhi Devletine son vererek halifeyi korumasına aldı Bundan sonra Türkler İslam dünya*sında daha etkin olmaya başladılar
MALAZGİRT SAVAŞI (1071)
Alparslan zamanında Anadoluya yapılan seferler sürdü*rüldü Fatimilerden Suriye'yi almak için Suriye se*ferine başlandı Ancak Bizans kralı Romen Diyojen Sel*çuklu akınlarını durdurmak için Doğu Anadolu'ya güçlü bir or*duyla sefer düzenledi Alparslan Suriye sefe*rini ya*rıda kesti Yapılan Malazgirt Savaşını kazandı (1071) Bundan sonra Selçukluya bağlı komutanlar Anadoluyu yeni bir yurt yapmak için fetihler yaptılar Bunun sonu*cunda Anadolu'da ilk Türk beylikleri ku*ruldu Bu beyliklerin baş*lıcaları şunlardır: Saltuklular, Artuku*lar, Danişmentler ve Mengücekler
Devletin en güçlü olduğu dönem Melikşah zama*nıdır Devletin egemenlik alanı Marmara bölgesinden Orta Asya'ya, Basra Körfezine ve Kafkasya'dan Suriye*'ye kadar genişlemiştir Melikşahtan sonra devlet zayıf*lamış*tır Bunun başlıca nedenleri şunlardır:
a Taht kavgaları
b Atabeylerin bağımsız beylikler kurmaları
c Batıni tarikatında olanların isyanları (Bu tarikat Şiiliğin bir kolu idi)
d Abbasi halifelerinin siyasi güç kazanmaya çalış*maları
e Türkmenlerin isyanları (Türkmenler, önemli gö*revlere atanmadıkları için isyan etmişlerdir)
Sultan Sencer yukarıdaki sorunlara rağmen otoriteyi yeniden sağladı Devleti yeniden kuvvetlendirdi Ancak, doğudan gelen Moğol kökenli Karahitaylarla yapılan Kat*van Savaşını kaybettiler (1141) Savaştan sonra Selçuk*lular yıkılış sürecine girdiler Sultan Sencerin bir Oğuz isyanında esir düşmesi ve ölmesin*den sonra dev*let yı*kılmıştır Bundan sonra İmparatorluk topraklarında aşağıdaki dev*letler ile atabeylikler ku*ruldu Horasan Selçukluları, Kırman Selçuklulrı (Güney İran'da), Irak Selçukluları, Anadolu Selçukluları, Zengiler Atabey*liği ve Böriler Atabeyliği, Tuğtekinler Atabeyliği, İl*denizoğullarıdır Bunların içinde en etkili olanı Ana*dolu Selçukluları ve Musul'daki Zengiler Atabeyliği*dir
BÜYÜK SELÇUKLULARDA YÖNETİM VE KÜLTÜR
1 Devletin bütün işleri Büyük Divan denilen ku*rulda görüşülürdü Son söz ve karar sultana aitti
2 İktidara gelmek, belirli esaslara ve seçim usulle*rine bağlanmamıştı Her şehzade iktidara gelme konu*sunda eşit haklara sahipti Bu nedenle taht kavgaları ya*şanmıştır Devlet zarar görmüştür
3 Melik ünvanı verilen şehzadeler vali olarak atanır*lardı Yanlarında Atabey denilen tecrübeli devlet adam*ları vardı Atabeyler şehzadelere yönetimle ilgili bilgi ka*zandırırlardı Ancak bunlar devletin merkezi otoritesi za*yıflayınca bağımsız beylikler kurmuşlardır
4 Hukukla ilgili sorunları çözmek için hükümdarın baş*kanlığında Divan-ı Mezalim denilen bir meclis ku*rulmuş*tur
Sivil halk arasındaki davalara kadılar bakmışlardır Askeri davalara ise Kad-ı Leşker denilen görevliler bak*mıştır
5 Ordu, Gulâmlar, İkta askerler ve Türkmenler deni*len sınıflara ayrılmıştır
Gulâmlar, küçük yaştaki çocukların temel askerlik eğitimden geçirilmesiyle oluşturulmuştur (Devşirme usulü) Bunlar devletten maaş alırlardı
İkta askerler toprakların geliriyle yetiştirilirdi
Türkmenler ise sınırlarda görev yapan akıncı birlik*lerdi
6Toprakların tümü devletin malı sayılmış ve has, ikta, vakıf ve mülk olmak üzere çeşitlere ayrılmıştı
7 Resmi dil Farsça idi Eğitim dili ise Arapçaydı
İslâm dünyasının ilk büyük üniversitesi sayılan Ni*zamiye Medresesi Alparslanın emri ve Vezir Nizamül mülkün çabalarıyla yapılmıştır Bu dönemde ünlü mate*matikçi Ömer Hayyam ile tasavvuf adamı Ahmet Yesevi yetişmiştir Ahmet Yesevi Divan-ı Hikmet adlı tasavvuf nitelikli yapıtı yazmış ve Göçebe Oğuz boylarına İslami*yeti tanıtmıştır
YAKIN DOĞUDA VE ASYADA KURULAN DİĞER TÜRK - İSLAM DEVLETLERİ
TULUNOĞULLARI (868-905)
1 Abbasilerin merkezi otoritesinin zayıflaması üze*rine, Tulunoğlu Ahmet bey kendi devletini kurdu Bu devlet Mısır'da kurulan ilk Türk islâm devletidir
2 Tarım, bayındırlık, ticaret ve mimari alanda önemli çalışmalar gerçekleştirildi Bu çalışmalarla Mısır'daki sosyal yaşayışı ve ekonomik yaşayışı ileri sevi*yeye ulaştı Abbasilerin saldırısıyla Tulunoğlu devleti yıkıl*mış*tır
İHŞİDOĞULLARI (964-969)
1 Abbasilerin Mısır'daki Türk kökenli valilerinden Mehmet Bey tarafından kuruldu Bu devlet Türklerin Mı*sır'da kurduğu ikinci devlettir
2 Devletin egemenlik alanı Hicaz'ı ve Suriye'yi de kapsamıştır Bu sırada Tunus'ta kurulan Fatimiler İhşitleri yıkarak, Abbasi devletine son vermeyi amaç*ladı*lar Fa*timilerin güçlü saldırıları sonucu yıkıldılar
EYYUBİLER (1171-1750)
1 Haçlı saldırısına uğrayan Fatimi devletine, yardım için gönderilen ordunun komutanı olan Selahattin Ey*yubi, Fatimi devletini yıkarak kendi devletini kurmuştur
2 Selahattin Eyyubi 1 Haçlı Seferinde kurulmuş olan Kudüs Haçlı Krallığını, Hittin savaşında yendi ve bu devleti yıktı (1187) Bunun üzerine III Haçlı seferi yapıldı Selahattin Eyyubi III Haçlı seferinde Kudüsü ba*şarıyla savundu
3 Devletin egemenlik alanı Hicaz'ı ve Güneydoğu Anadolu'yu kapsamıştır
4 Selahattin Eyyubiden sonra başarılı hükümdarlar iktidarda görülmedi Devlet iç isyanlar ve haçlı saldırıla*rıyla zayıfladı Memluklu adı verilen askerlerin isyanları sonucu Eyyubi devleti yıkılmıştır
Eyyubiler devlet ve askerlik alanında Büyük Selçuklu*ları ve Abbasiler'i örnek almışlardır
MEMLUKLAR (Kölemenler) (1250-1517)
1 Eyyubi ordusunda devşirme usulü ile yetiştirilen Memluklu adi verilen askerlerin komutanlarindan Aybey, Eyyubi devletine son vererek Memluklu devletini kurdu
2 Aybey, Misir'a yönelik olan 7 Haçli Ordusunu Mansura Savaşinda yenilgiye ugratti
3 Sultan Kutuz zamaninda, Arabistan'i ve Akdeniz kiyilarini almayi amaçlayan Mogol ordularini (Ilhanlilari) Suriye'de Ayncalut savaşinda yenilgiye ugratti (1260) Böylece Misir, Arabistan ve Akdeniz kiyilari Mogol isti*la*sindan korundu Memluklular Mogol istilasini durduran tek dev*let oldu
4 Sultan Baybas, Abbasilerin yikilişiyla sona eren Abbasi halifeligini yeniden kurdu
5 Memluklularin egemenlik alani Hicazi, GD Ana*doluyu, ve Çukurova'yi kapsamiştir
6 Hükümdarlik, hanedanlik anlayaşina göre sürdü*rülmüştür Buna ragmen çok yetenekli komutanlar da ik*tidara gelebilmiştir Bu durum çok sayida hükümdar de*gişimine neden oldugu gibi başarili kişilerin de hükümdar olabilmesini saglamiştir
7 Resmi dil Arapça idi Buna ragmen sarayda Türkçe kouşulurdu Bunun nedeni devlet teşkilatinda Türklerin bulunmasidir Yavuz Sultan Selim Memluklulari Mercidabik (1516) ve Ridaniye (1517)
savaşlarinda yenil*giye ugratti ve yikti HARZEMŞAHLAR (1157-1231)
1 Harzem yöresi, Aral Gölü ile Hazar denizi ara*sında kalan yerdir Burada yaşayanlara Harzemşahlar denilmiştir
2 Harzemi yöneten Atsız adlı Türk beyi, Büyük Sel*çukluların zayıflamasından yararlanarak bağımsızlık ha*reketini başattı
3 Sultan Sencerin Oğuzlara esir düşmesinden sonra Atsız bağımsızlığını ilan etti
4 Harzemliler zamanında İran'ı, Horasan'ı ve Afga*nistan'ı alarak Cengiz İmparatorluğuna sınır oldular
5 Harzemliler Cengiz Han'ın gönderdiği dostluk ker*vanını casuslukla suçlayarak imha edince, Moğol-Har*zem savaşlari başladi Cengiz Han'in başlattigi sa*vaş*larla Harzemliler yikiliş sürecine girdi
6 Mogol istilasi sonucu Harzem yöneticiler bir kisim halkla birlikte Kafkasya'ya ve Dogu Anadolu'ya çekilmek zorunda kaldi Anadolu Selçuklu hükümdari I Alaeddin Keykubat, Harzemlilere Mogollara karşi bir ittifak kurul*masini önerdi Harzemliler bunu reddede*rek Dogu Ana*dolu'yu almaya çaliştilar Bu durum Yassi Çemen Sa*vaşina neden oldu Harzemliler Yassi Çimen Savaşinda yenildi (1230) Bundan sonra Mogollar Harzem yönetici*lerini öldürdü ve Harzemliler tarihten silindi
MOGOL IMPARATORLUGU
1 Cengiz Han tarafindan 1206 yilinda kurulmuştur Başkent Ötüken bölgesindeki Karakurum şehridir
2 Cengiz Han, başlattigi saldirilarla Harzemlileri yi*kiliş sürecine soktu Bunu izleyen dönemde Mogol or*du*lari Ortadogu'daki Müslümanlarin yaşadigi şehirleri yag*maladilar
3 Mogol Imparatorlugu fetihlerle geniş*lemiştir Egemenlik alani Çin denizinden başla*yarak Batida Dogu Avrupa'ya kuzeyde Sibirya'ya güneyde Tibet'e ve Kore*'ye kadar genişledi Mogollar Anadolu'yu ve Irak'i da egemenliklerine aldilar
4 Mogol imparatorlugu içerisinde Orta Asya'daki Türk topluluklari da yer almiştir
5 Devletin idari yapilanmasinda Uygur Türkleri etkili çalişmalarda bulunmuştur
6 Resmi yazişmalarda Uygur alfabesini kullanmiş*lardir
7 Cengiz Hanin ölümünden sonra Imparatorluk par*çalanmiş ve yeni devletler ortaya çikmiştir Bu devletler:
1 Çin Mogol Imparatorlugu (Kubilay Hanligi): Mogolistanda kuruldu
2 Çagatay Hanligi: Bati Türkistan'a ve Afganistan'a egemen oldu
3 Ilhanli Devleti: Cengiz Hanin torunu Hülagü han tarafindan Iran'da kuruldu Bu devlet Abbasi devletine son verdi Kösedag Savaşiyla Anadolu Selçuklu Devle*tini yikiliş sürecine soktu
4 Altinordu Hanligi: Sibiryadan başlayarak Kara*denizin kuzeyindeki topraklara kadar uzanan cografyaya egemen oldu Timur'un saldirilariyla parçalandi Bu dev*letin yikil*ma*siyla Kirim hanligi, Kazan hanligi, Sibirya hanligi, Nogay hanligi ve Tarhan hanligi kurul*muştur Kirim hanligi Fatih zamaninda Osmanli devle*tine bag*lanmiştir
TIMUR IMPARATORLUGU (1370-1506)
1 Çağatay devletine komutan olarak hizmet veren*Timur, bu devletin Türkistan'da halka baskı yapması üzerine isyan çıkardı Moğol devletine son vererek kendi devletini kurdu
2 Devletin egemenlik alanı Batı Türkistan'ı, Afganis*tan'ı, İran'ı, Batı Hindistan'ı ve Anadolu'yu kap*sadı
3 Timur başlattığı saldırılarla Altınordu devletini yı*kı*lış sürecine soktu ve Ankara savaşıyla Osmanlıyı ege*menliğine aldı
4 Timur başkent Semerkant'ı bilim kültür merkezi haline getirdi
5 Timur, Çin'e yapacağı sefere hazırlık sırasında öldü Timur'dan sonra devlet yıkılmıştır
BABÜR DEVLETİ (1526-1858)
1 Timur'un torunlarından Babür Şah tarafından Ku*zey Hindistan'daki Agra şehrinde kurulmuştur
2 İlk dönemlerde Hinduizm'e ve Budizm'e inanan in*sanlara hoşgörü ile yaklaşmışlar ve böylece Hintlilere egemenliklerini kabul ettirmişlerdir
3 Hükümdar Evrengizip İslamiyetin dışındaki din*lere karşı tutucu davrandı ve bu dinlere ait tapınakları yıktırdı Bunun üzerine iç isyanlar çıktı ve devlet zayıf*ladı Bu sı*rada Safeviler, Batıda saldırılar başlattılar
4 Coğrafi keşifleri izleyen süreçte Fransızlar ve İn*gilizler'i Hindistan kıyılarına egemen oldular
5 İngilizler son Babür hükümdarını esir ederek Ba*bür devletine son verdiler ve Hindistan'ı sömürge yaptı*lar
6 Dünya sanat tarihinin önemli eserlerinden Taç Mahal, bu devlet zamanında yapılmıştır
KARAKOYUNLU DEVLETİ (1380-1469)
1 İran'daki İlhanlı devletinin zayıflamasından yarar*lanan Van olaylarındaki göçebe Oğuz boyları tarafından kurulmuştur
2 Akkoyunlular Azerbaycana kadar sınırlarını geniş*lettiler Bir süre Timur egemenliğinde kaldılar
3 Akkoyunlular tarafından yıkılmıştır
AKKOYUNLU DEVLETİ (1378-1502)
1 İlhanlı devletinin yıkılmasından sonra Malatya ve Diyarbakır dolaylarında yaşayan Oğuz kökenli aşiretler tarafından kurulmuştur
2 Halk göçebe topluluklardan oluşmuştur
3 En etkili oldukları dönem Uzun Hasan zamanıdır Timur'un Anadolu seferini desteklemişlerdir
4 Doğu Anadolu'dan Azerbeycan'a kadar uzanan yerlere egemen oldular
5 İç Anadoludan toprak almak için Karamanlılarla ittifak yaptılar Ayrıca Osmanlıya karşı Pontus Rum dev*letini desteklediler Bu olaylar Otlukbeli Savaşına ne*den oldu (1473) Osmanlılar Otlukbeli savaşını kazandı Bundan sonra devlet iç çatışmalarla yıkıldı Yerine Sa*fevi devleti ku*ruldu
gazne bugün hangi sınırlardadır, sosyal ilk türk devletleri çalışması, sosyal ilk müslüman türk devletleri çalış, iranda ilk müslüman valisi, ilk müslüman türk dev
|