|
Prof. Dr. Sinsi
|
Avrupa Birliği, Avrupa Birliği Tarihçesi, Avrupa Birliği Tarihi, Avrupa Birliği Bilgi
Avrupa Birliği, Avrupa Birliği Tarihçesi, Avrupa Birliği Tarihi, Avrupa Birliği Bilgi
Avrupa Birliği, Avrupa Birliği Tarihçesi, Avrupa Birliği Tarihi, Avrupa Birliği Bilgi
1) Akdeniz çevresinde hayat : Asya halkalarının ya da nehir vadisi insanlarının yaşam tarzlarından farklı olduğu ,yeryüzü şekillerinin bu farklılığı doğurduğu göz önüne alınmalıdır Mesela ,Yunanistan ve İtalya'daki dağlar ,kara içiyle kıyı arasındaki iletişimi koparmış, insanların denize açık olmasının gerektirmiştir İklimin sadece yaz ve kış /kurak-soğuk oluşu hayvancılığı ön plana almıştır Sulak arazide ekimin emek maliyeti yüksek ,köle iş gücü ön sıradadırKolay tarımın yapıldığı alan az olduğundan ,getirisi az olan tahıllar yerine , zeytin ,üzüm ,incir gibi dayanıklı ve bakımı kolay ağaçlar dikilmektedir
2) MÖ 3000'lerde Güney Avrupa'da endüstriyel bazı gelişmeler görülmüştür Kuzey Avrupa'nın doğal şartları aynı gelişime izin vermemiştir Çünkü ; güney Avrupa 'ya, Asya ve Mısır 'dan ,bu bölgelerin GAvrupa'ya yakın oluşları nedeni ile göçmenler gelmiştir Kıyıdan kıyıya ,adadan adaya yolcu ve eşya taşıyan gemiler; maden çağının temel girişimlerinden biriydi
MÖ2500-2000 arasında Giritliler ,deniz nakliyatı sayesinde , maden işleme tekniklerini Orta Avrupa ve Britanya'dan alarak , Kuzey'e öğrettiler
3) Akdeniz'de suyu ve toprağı tutmak sorun iken, Mısır fazla yağıştan muzdariptiBu nedenle iki yerde de ,sulama sorununa yönelik büyük ölçekli tesisler inşaa edilmekteydi
Yine de bir çok bölge en yüksek verimde bile nüfusunu besleyememekte ,Akdeniz'in ve Karadeniz'in meskun olmayan kısımlarında koloniler kurulmakta ,enstansif tarım ve kolonilerden ithalatla bu sorunu aşmaya çalışmaktaydılar
4) Girit'in 1000 yıllık denizcilik serüveni (MÖ2500-1500) ,kuzeyli istilacılarla sona erdiBu işlevi üstlenen Fenikelililer ,Ege ticaretini tekne üstünlükleriyle ele geçirmişlerdiAvruap'dan maden ,hammadde sağlamakata ,bunları Afrika'dan aldıkları ;Altın ,Fildişi , Köle ve değerli taşlarla mübadele ediyorlardı
Gelişen ticaretin yanında ,Mezopatamya ve Mısır "kalıp yöntemleriyle" fakirlerinde alabildiği endüstri malları üretmişlerdi
5) Yunanlılar ,batıya ikibin yıllık göç halksının son zinciriydilerFenikelilerin egemenliklerine son verip ,ticaret alanlarını daralttılar
Sadece Mısır ticareti ile zenginliklerini sürdüren Fenikeliler , Karatca'nın düşüşü ile sahneden çekildiler
6) Kendilerinden öncekileri yokeden ya da boyunduruk altına alan Yunanlılar ,göçlerinde yarattığı karışıklıkla Ege çevresine ve adalara yayıldılar
Büyük ihtimalle göçebe ,hayvancılıkla ilgilenen ve demirden silahlar kullanan savaşçı bir topluluktu Göç ertesinde toprağa yerleşip hayvancılıkla uğraşmaları yanısıra ,artan nüfus baskısıyla kolonizasyona başvurdularAkdeniz'in doğusuna ,Karadeniz etrafına ,Sardunya ,Korsika,Nil Deltası'na ve Kıbrıs'a yerleştiler
7) Koloniler hem kendi ihtiyaçları için hem de ihracata ,hammade ve gıda üretmekteydiler Ana Site'den mamul mallar ,sermaye arzı
gemicilik hizmetleri ithal etmekteydiler
Anavatan'da kalan Yunanlılar , zeytinyağı ,şarap üretimine önem verirken ,ülkede ucuza mal edilemeyen ; tahıl ,balık ve diğer ürünlerin ithallerine yöneldiler
8) Kendisine geniş ölçüde yeterli olan ekonomi ,toprağa dayalıydıToprak bölünmüş ,küçük parçalar kiralanmıştıBüyük kısımlar köle emeği ile işleniyorduKöleler ; savaşlardan ya da borçlarının ödeyemeyen çifçilerden karşılanıyordu (Özgür Kölenin bir kaç kuşak sonra vatandaşlık hakkına sahip olabilmesinin nedeni)
9) Kıtlık zamanı borçlarını ödeyemeyen küçük toprak sahipleri isyanlar çıkarıyorduTiranların,isyanı bastırmaya yönelik reformları , borçları siliyor, yeniden toprak dağıtıyorduAncak zamanla her şey eski haline dönüyordu
10) Eski Yunan'da her ev kendi ihtiyacını üretiyorduEndüstri üç dalda gelişmişti ; Dokuma ,Çömlekçilik ve Madeni Eşya üretimi
Üretim zanaatkar'ların emrindeki atelye de ,özgür ya da köle işçilerle gerçekleştiriliyordu
11) Dış ticaret deniz ağırlıklıydıDoğal engeller (fırtınalar) ve korsanlar ; yük gemilerinin ve seyahatlerin finansmanındaki temel riskler ve masraf (savunma-asker ,daha sağlam gemi ) kapılarıydı
Bunların yüksek olması ,tekne mülkiyetinin paylaşılması ile dağtılıyordu (Çok ortaklı şirket örnekleri ??? ) Bazen taraflardan biri sermayesini diğeri ise iş gücünü ortaya koyuyordu
12) Değişim aracı olarak ,birimi önceden saptanmış bakır ya da gümüş ağırlığı kullanılıyorduLidyalıların parayı icadından sonra , tapınakların ve site devletlerin standart sikkeleri kullanılmaya başlandı
Farklı nitelikteki paralar ,sarraflığın temelini attıMÖ5nci ve 4ncü yüzyıllardaki sarraflar ,bazen borç veren kişiler olarak gözükmeye başladılarBu kişiler bankacılık mesleğini icra ediyor,faizi karşılığında veya koruma amacıyla mevduat kabul ediyorlardı Bazen mevduat sahibinin arzusuyla ,başka bankalara para transferi de yaptıkları olmuştuİmalat veyahut gemicilik alanında yatırım yaptıkları da olmuştu
13) Yunan siteleri ekonomik olarak ayrık olmakla beraber ,dış tehditler karşısında birlikler oluşturmuşlardır
Makedonyalı Filip ve oğlu büyük İskender'in fetihleri ,Doğu Akdeniz de Helen kültürünü yaymıştırFethedilen ülkelere yerleşen Yunalılar ,kültürlerini ,tarım tekniklerini de götürmüşlerdir
İran (fethinden sonra ) hazinesi ile beslenen ekonomi , yatırımlara yönelimiş ,ticari finans kaynakları sağlamıştırbozulan yollar , Mezopotamya 'nın sulama kanaları tamir edilip ,yenileri inşaa edilmiş , posta hizmetleri kurulmuş , limanlara deniz fenerleri yapılmıştır
14) Yeni şehirlerğin kurulmasına ,dağıtılan yüksek maaşlar eklenince
, MÖ 3ncü yüzyılda hazine tükenmiş , krallar bütçe açıklarını kapatmak için enflasyona başvurmuşlardır
Romalılar geldiğinde ,Helen dünyası karşı duracak güce sahip değildiller artık
15) Mö 800 dolaylarında ,İtalya 'nın batı kıyısının ortasındaki çiftçiler olarak beliren Romalı'lar , İtalya'nın en verimli topraklarındalardı
"Latium" adı ile anılan halk, kuzeyde Estrük ,doğuda vahşi dağlılar,güney de çeşitli İtalyan klanları ,Sicilya da Yunan kolonileri , Akdeniz'in biraz ötesinde de Kartacalılar ile çevrilmişlerdi
16 ) Estrük ve Yunanlılar'a göre daha az gelişmiş olup ,kral ve yöneticiler sınıfı askerler (patrici) ,tarafından yönetilmekteydiler
Savaşçılar , barış zamanlarında yanlarındaki köleleriyle ve kiracılarıyla topraklarını yönetiyorlardı
17) MÖ 500'lerde Estrük yönetiminden kurtulan Roma'lılar , İtalyan topraklarında 250 yıl boyunca yayıldılarAslen çifçi kökenli olmaları nedeni ile silah ,ordu ve gemi talepleri için ; çalışan bir sınıfın gelişmine yol açtılar
Sicilyadaki Yunan kolonilerini yutup ,Pön savaşları ile (MÖ: 246-146) Kartaca'yı yıktıklarında ,Roma bir imparatorluk olmuştu En geniş sınırları ile Avrupa'nın üçte birine yayılmışlardı
18 ) Fetihlerin getirisi olan vergiler ve el konulan araziler ,Romalı soylulara ve askerlere verilmişti
Yol ,gemi yapımı ve vergilerin toplanması için finansörlere ihtiyaç duyulmuştur
Lonca'lar ortaya çıkmaya başlamış (MÖ200) ,ufak endüstriler gelişmeye başlamıştır
Gelen hammadeeler Yunalı zanaatkarlarca işlenmeye başlamıştı
19 )Kuzey Afrika büyük bir ihraç ambarına dönmüş , gelen tahılarla ; ülkede patriciler başta olmak üzere , çiftçileri düşen karlardan dolayı hayvancılığa yöneltmiştir
20) Bu dönemde tek tartı, para ve ölçü sistemi getirilmiş ,eyaletler arası ticaret kolaylaşmıştır
Roma hukuku saygınlık kazanmış,sosyal ve ticari kuralların belirlenmesinde faydalı olmuştur Akdeniz serbest bir ticaret alanına dönüşmüştür
21) Mısır ,fethedildikten sonra Roma İmparatoru'nun kişisel mülkü sayılmış ,gelirleri de imparatora ait olmuştur
MS 14'e kadar imparator augustus ,Mısır'da büyük yatırımlar yapmış ,su yollarının tamir ettimiş,ülke de verimliliği artırmıştır
Ancak aynı zamanda vergi ,tahıl ve rant cinsinden vergileri artırmıştırGittikçe artan bu vergiler 3ncü yyda Mısır'ı tüketmiş , İnsanlar vergisini ödeyemeyince topraklarının bırakıp kaçmışlardır Bunu önlemek için kaçanın ailesi ya da tüm köyü vergilerden sorumlu tutulmuş,yeterli olmayınca da ;İmparatorluk Karanamaesiyle ,köylüler zorunlu olarak toprağa bağlanmış,Serf'liğin temeli atılmıştır
22) Çin'le yapılan ticari münasebetlerde ,genel olarak yüksek maliyetler nedeni ile yükte hafif pahada ağır olan mallar tercih edilmiştirİnşaat endüstrisi büyük gelişim göstermiş ,standart ölçülere kavuşmuşturFakat Romalaıların ,ticari hayata katkıları genel olarak fazla olmamıştır
23) Geniş sınırların korunma zorluğu ,ordunun Romalı niceliğini kaybetmesi ile 200'lerde Roma çekilmeye başlamıştır3ncü yyda imparatorluk ikiye ayrıldı410 'da Vizigotların Roma'yı talan etmesi çöküşü hızlandırdı
24) Ülke ekonomisi kuraklık ,veba,istilaların ardından artan vergiler ,ticareti baltalamış,para değerinin düşürülmesi ile enflasyon baş göstermiş ticareti geriletmiştir
Şehirlerden sağlanan vergilerin azalması ,zorunlu bedelsiz iş gücünü talep etmiştir Artık ufak toprak sahipleri ,kanun gücüyle ,ırsi olarak topraklarına bağlanmışlardırSürekli gelir kaynağı olan toprak tekrar gözde olmuştur
25) 313 yılında Hristiyanlığın resmen kabulü ile devlet otoritesi yıkıldıkça ,din ;maddi ve ruhani otoritesini arttırmıştır 5nci ve 7nci yüzyıllar arası ,gelen göçebeler ( Hunların etkisiyle) boş topraklara yerleşmişler ,kilisenin gücünü arttırmışlardır
ORTAÇAĞ:
26) Britanya'ya gelen göçmenler olmuş (Ang'ler ,Sakson'lar ,Jüt'ler), Elbe ,Gaskonya körfezi ,kuzey denizi arası büyük bir yoğunlaşmaya tanık olmuştur
Alt sınıf ve köylüler tarafından beslenen savaşçı sınıf aristokrasisine dayalı Germen Kültürü , benzer yapıdaki Güney Avrupa ve Roma kültürü ile kaynaşmış , köylüler artık toprağa ya da kişiye bağlanmışlardır
27) 700'lerden sonra ,Araplar Akdeniz'in güneyini ve Güney Avrupa ' da İber yarımdadasını fethetmişlerdi Vikingler ,İzlanda'dan Rusya' ya inmişler ,Slavlar huzursuz bir toplum olmuş ,850-950 arası ekonomik gelişmeleri durmuştu
Bu göç hareketleri 11nci ve 14ncü yüzyıl arasında durulmakla beraber sürmüştür Nüfus artışı sonucu ,ticaret hacmi ve fiyatlar artmış , yerel ihtiyaçların üretimi karşılanmış ,bankacılık ve ticaret daha karmaşık bir örgütlenme yapısına girmişti
1150-1350 arası ekonomik girişimin genişleme ve olgunlaşma dönemi olmuşturDönem sonunda ortaya çıkan ; açlık ,veba ve doğulu istliacılar (Osmanlılar) ile ,doğuya yöneliş dönemi kapanmıştır
Fiyatların durağanlığı ile ücret ve vergilerin artışı ,ticareti daha az karlı alana itmiş , devletler ya da kentler arası savaşların, gelişim sürecini tersine çevirdiği de olmuştur
28) Toprak ve iklimsel yapı;nüfus yapısına ve endüstrisine doğrudan etki etmiştirBu nedenle ,Kuzey Avrupa'da yapısal nedenlerle ,Güney Avrupa'dan farklı bir gelişim göstermiş ,üretim kişisel tüketimi karşılamak yanında ,güney için hammadde kaynağı olmuştur
Kuzey de yağmurun ol oluşu nedeni ile , sulama ve enstansif tarım teknikleri gelişememiş ,tarım ihtiyaca cevap vermediği zamanlarda göçler yapılmıştır Savaşmak,yağmalamak daha cazip , kârlı ve şerefli görülmüş ,topraktan bağımsız bir hayat tarzı sürdürülmüştür
29) Uygarlığın daha yüksek olduğu ,Güney 'de ; kilise ,baron ya da kont için çalışan köylüler ve tüm bunları denetlemeye çalışan krallar , genel görünümü oluşturmuştur
Roma İmparatorluğunun kiliseyi tanımasından sonra , kiliseye yapılan toprak bağışları ,bina yapımı ,rahiplerin beslenmesi,eğitim ve yardım gibi hizmetler ; "Krallıklardan,Soylulardan ve halktan büyük bir mülkiyetin kiliseye aktarımını gerçekleştirmiştirSonuç olarak ;kilisenin geliri artmıştır
30) Ekonomik düzenleme ve üretimin paylaşılması için :"Tanrı'nın evi üç kısımdır ; Bazıları çalışır ,Bazıları savaşır ve Bazıları dua eder" kilise tarafından ve "Beş Hepsi" ;" Hepsine hükmediyorum,Hepsini yargılıyorum,Hepsi için savaşıyorum,Hepsi için dua ediyorum,Hepsi için çalışıyorum" fikri soylular tarafından savunuluyordu
31) Papalık , alınan vergiler ve diğer gelirleri ile 1000 yılından sonra daha da güçlenmiş ,bu arada yükümlülüklerini de arttırmıştırArtık kilise , "bir yönetici,bir toprak sahibi,bir rant toplayıcı ,tüccar ,bankacı ve ipotekçi ile Ahlak Muhafızı ,yasa yapıcı ,vicdan zorlayıcı vasıflarına kavuşmuştu
32) 1100'lerde eyaletler arası ticaret hacmi daralmış,ancak uzun mesafe malların ithali sürmüştürBu ticareti ;Suriyeliler ,Araplar,Yunanlılar,Ermeniler ,Yahudiler,İskendiriyeliler Doğu Akdeniz 'den yeni gelişen İtalyan kentlerine doğru yapıyorlardıTicaretin ,İtalyan kentleri arasında yarattığı bu rekabet ortamından ve haçlı seferlerindeki nakliye kazançlarıyla Venedik ,büyük bir liman şehri olarak çıktı
33) Savaşılan toprakların kazançları büyük bir hızla Avrupa'ya geçiyordu
34) Toprak işletmeleri,Baron'un kendisine ayırdığı (Resérve) ile özgür köylü ve serflere kiraladığı (Domain) topraklar halindeydi Kilise'de benzer yönteme başvurmuşturÖzgür köylüden ürününnün bir kısmını kira olarak almakta iken ,serf'e efendinin angarya işlerini yapma mükellefiyeti 'de eklenmişti
35) 13 yyda,büyük kentlerin ortaya çıkmaya başlamasıyla,kentlerin mamul ve ürün talebini karşılayan üçüncü bir sınıf;"Kent Tüccarları" doğdu Kendine yetemeyen kentler ,uzak bölgelerden tahıl ve hammadde ithal ediyorlardıYollar üzerindeki büyük toprak sahipleri de ,aldıkları geçiş hakları sayesinde yeni gelirlere kondularYeni gelirler "Serflik Kurumunun" önem yitirmesini sağladılar
36) 12nci ve 13ncü yylar da ,GAvrupa'dakine benzer kent gelişmleri Batı Avrupa'da Atlantik kıyılarında da görülmeye başladıBüyük kentlere mamul ve hammadde akışı gerçekleşmiş,endüstriyel ve ticari gelişimler ,kırsal kesimlerle kentler arasında daha sağlam ilişkiler kurulmasına yardım etmiştir
Ancak peşisıra gelen felaketler,alçak ülke insanlarını Britanya'ya ve Almanya'ya göçe zorlamıştırKalanlarda, Hollanda örneği gibi ,yeni toprak kazanımlarına sermaye ayırmışlardır
37) 1235 Merton yasası ,Britanya'da Lordlar ve Özgür kiracılar arasında toprak paylaşımında yenilikler getirmiştir :Lord ,kiracılarından kalan boş arazileri kullanabilecekti Çiftçiler daha etkin bir hasat ve hayvancılık için otlaklar alıp,arazilerinin etrafını çitlemişlerdirSınır tartışmalarında ise toprağı ortak kullanarak sona erdirdiler
Kilise de bu dönemde topraklarını "uzmanlaşmaya dayalı" üretim için bölümlere ayırmaya başlamıştır
38) 15nci yydaki felaketler ;(Kara Veba ,Gül savaşları) toprak gelirini azaltmış ,manastırlar tüm topraklarını kiralamışlardıAncak artan ücretler ve manastırlar gelirlerine ,Papa'nın ve Kralların el koyması ,zaten kendi giderlerini karşılayamayan pek çok manastırı , Reformlar öncesinde iflasa sürüklemişti
39) Ortaçağ'ın son döneminde ,işlenmemiş batı topraklarına doğudan nitelikli insanlar davet edilmiştiralman göçleri,Orta Avrupa tarihini etkilmiş,nüfusu seyrek bölgeler kalabalıklaşmış, daha iyi ve olgunlaşmış tarım ,geniş bir alanda ticareti güçlendirmiştirYerli halkların ve Baronların gelirleri ,yeni tekniklerle artmış ,14ncü yy'a kadar bu yayılım sürmüştür
40) Gelir artışının göçlerin durgunlaşmasıyla düşmesi ,üretim artışının fiyatları düşürmesi ,genişleme sırasında borcu artan pek çok Baron'un da faiz ödemeleri nedeni ile batmasına sebep olmuştur
Sürtüşmeler ,siyasal dengesizlikler kilise ve kurumlarını da etkilemiştirKilise ve Aristokrasi hem nüfuzunu ,hem de topraklarını kaybetmeye başlamıştır
Yerlerine Kent Tüccarlarından ve eski küçük toprak sahipleri talip olmuşlardır" Burjuva sınıfının başlangıcını"yapmışlardır
41) Bu dönem de rüzgar ve su gücü daha fazla kullanım alanı bulmuş ,ancak üretim genelde öz tüketime yönelik kalmıştır
42) Güvensizlik bu dönemin ticaretini pek çok yerde baltalamıştırGüvenin değişken nitelikli oluşu,mali ihtiyaçlarla desteklenmiş ,hükümdar riskleri ,ticari rekabetler ,açılıp kapanan pazarların kaprisi bu olumsuzlukların bir kaçıdır
43) Ancak tüccarlar işlerine yine de devam etmişler,uzun bir sürede geniş bir alana yayılmışlardı Mübadeleyi ve satışları da belli dönemlerde yoğunlaştırmışlar ,bazı rizikolara karşı sigortalar geliştirmişler ya da riskleri azaltmışlardır
Kıt kaynakların işlenmesi için sermayelerini ortaya koymuşlar ,daha verimli bir ticaret mekanizması için kredi kurumları geliştirmişlerdir
Fuarların kuruluşu tüccarı ,din,dil ,ırk farkı gözetmeden yapılan ticaretini güçlendirmiştirÇünkü alıcı ve satıcıların ödeme yükleri azalmış ,ticari kentlerde mevduat bankalarının oluşumu ile müşteri çekleri ,uzun mesafeli malların ticaretinde de güvenli oluşu nedeni ile kambiyo senetleri kullanılmaya başlamıştır
44) Roma İmparatorluğunun batışından sonra ,zaten az olan altın iddihara ve kilise süslerine gitmesi ,gümüş'ü standart değer haline getirmişti
Savaç zamanları daha az gümüş içerikli parlar basılmış,değerli maden arzının artışıyla ihraçları yasaklanmış ya da denetlenmiştir
45) Ancak temel olarak "Kazanç Ruhu" denetlenememiştir
Ortaçağın olagelen felaketleri ,zenaat veriminin ve sermaye arzına oranla talebinin düşük ;siyasal ,ekonomik ve dinsel olarak kontrol edilen sermayenin birikim haddinin yavaş oluşu nedeni ile "Kapitalizm"in gelişmi engellenmiştir
46) Pek çok Avrupa ülkesinin merkezinin olmaması ,insanlarında ulusal bilincinin eksikliği ,dikkatleri kent ya da köyler de toplamıştır " Orta Çağ Avrupalısı,kendisiyle aynı dili konuşsa,aynı kültürü paylaşsa bile on mil ötede yaşayanı yabancı addetmiştir"
Kentler ,baronlar,kontlar sadece ortak amaç veya düşmanlar çevresinde toplanmışlardır
Ancak savaş, açlık,veba gibi doğallaşan felaketlerden sonra insangücü kaybını telafi için göçmen zanaatkarları ,tüccarları şehrilerine ya da topraklarına kabul etmişlerdir
YENİ ÇAĞ
47) 1450-1750 arasında Avrupa nüfus miktarı önemli oranda artmıştırToprak hala birinci sıradaki istihdam alanıdırBunun yanında endüstri devrimine kaynaklık edecek sermaye ve bilgi birikimi oluşmaya başlamıştırŞehirlerin ve başkentlerin artan nüfusu ,daha fazla gıda ve hammadde ihitiyacı ile gölgelenmiştirDaha çok mal'a , tüccara ,çeşite talep olmuş ,tüccarlar daha geniş alanlara yayılmışlardır
48) Dokumacılık,maden çıkarımı ve kullanımında ilerlemeler olmuş,kömür kullanım alanı bulmuşturÜlkeler, gemi yapımı ve kereste imalatını teşvik etmekte ,uzun yol tüccarlarına kolaylıklar sağlamaktaydılar
49) Rönesans ,fiziki dünya'ya olan ilgiyi arttırmış ,bilimsel fizik araştırmalarının yolu açılmıştır
"Bilgi " ; üretimin bir parçası ve çok sayıda çıkarın temel kaynaklarından biri olarak ,teknik gelişmelerle değer kazanmıştır
50) Rönesans'ın arttırdığı pahallı zevkler ,bunları karşılayacak maharetli zenaatkarlara olan ihtiyacı artırmıştır
51) Reformlarise daha dar bir alanda etkili olup ; Krallıklar ,kilise mallarına el koymuş ,mülkiyetlerine katmışlar ya da satmışlardır
Bu el değiştirme sonucu ,Eski manastırların yerini ,sağlam üretimi verimi işletmeler almıştır
52) Protestan-Katolik mezheplerinin çekişmeleri ,Avrupa'da büyük bir kargaşaya ve gayri iradi göçlere neden olduKilisenin otorite gücü darbeler aldı
Prostestanlar ; Kilise otoritesi yerine kişisel vicdanın rehber olmasının istiyorlardıBöylece dinin ekonomik ve toplumsal emirler bütünü yerine ,kişisel karaktere ve insana ( Hümanizma akımı) ağırlık verilmiş olduArtık"çalışma" Tanrı'ya ibadetin temeli olarak değerlendiriliyordu
53) 16ncı ve 17nci yylarda geniş ve yeni fırsatların çıkışı ,gerekli sermaye birikimin yapılmış olması ,deniz aşırı fırsatlar karşısında uyum, coğrafyanın getirdiği imkanlarla ; İngiltere ,Kuzey Fransa , Hollanda büyük atılımlar sağlamışlardır
54) Reformlar, ülkelerin ekonomik ve toplumsal siyasetlerini az etkilemiş ,vergi destekli olarak ihitiyaç sahiplerine birazcık daha kamu ihtimamı göstermiştirlerdir
55) 16ncı ve 18nci yy'lar arası devletler "Merkantil Sistem " siyasetini gütmüşlerdir Ülke çıkarının temelini ;topraktan yapılan üretim değil , imalat ve ticaret ile kır endüstrilerinin yerini de kent endüstrileri almıştır
56) Geniş alanlara yayılan " Hükümdar Otoritesi" altındaki ulusal devletler ve birliğini kurmaya çalışan ülkeler ,Avrupa'nın siyasi dokusunu oluşturmuştur
Hükümdarlar halkın mutlak efendisi olmuşlar ve daha fazla talepte bulunmuşlardırLüks harcamalar,siyasi veya dinsel savaşlar devletlerin masraflarını da arttırmıştır
Bu nedenle ülkeler ,kendi ekonomilerine teşvikler verip, bağımlığı azaltmaya çalışmışlardırDevletin ekonomiye müdahalesi ( statism-étaisme ) politikası ;devletin ,ekonominin buhranlı zamanlarında hazırlıklı olması için uygulanmıştır
Ticareti kolaylaştırmak için ; standart tartı ve ölçü birimleri ihdas edilmiştir
57 ) Kişisel ya da hanedan ihtiraslarına dayalı savaşların maliyetleri, savaş tekniklerinin gelişmesi ve orduların boyutlarının büyümesi ile artmıştır
Oysa,feodal döneme ait gelir ve vergi sistemleri, bu masrafları karşılayamamaktaydı
58) Yeni uygulamalara geçilmiş ,yeni vergiler veya yeni borçlar ,tüccarlardan ya da tefecilerden alınmış ,kimi zamanlarda borç ödemeleri rededilmiş ya da zorla erteletilmiştir
Bu gelişmelerle ,ticari orta sınıfta yönetimi etkileyebilecek kadar güçlenmiştir
Artık bazı kişiler ya da gruplar ,aşağıdan yukarıya doğru bazı düşünceleri empoze etmekte,takip edilen ulusal siyasette daha fazla tüccar isteği yer almaktadırHalkın ise siyasal etkisi çok azdı
59) Batı Avrupa Devletleri ,keşifler sonucu elde edilen topraklardaki kolonizasyonlardan yapılan ihracat ve ithalat akımı ile imparatorluk halinde dönüştüler
60) İstanbul'un fethedilişi ile Helen Kültürünün mirasçıları , Avrupa'ya teknik bilgi ve beceri ile felsefelerini de getirmişlerdiStatik bir hayat içindeki Avrupalılara yeni kapılar açmışlardıMaden üretimi artmış,ateşli silahlar talebini cevaplayabilecek düzeye gelmişti
Tekstil endüstrisi de nasibini almış , rüzgar ve su gücünü kullanıyorduMatbaa ; yeni fikirlerin , tekniklerin ve "eskilerin bilgilerinin" daha geniş bir alana nüfuz etmesini sağlamıştı
61) Genişleme ihtiyacı içine giren Avrupa , Kuzey'in coğrafi koşuları ,Güney'de ve Doğu'da fetihçi (kendilerine göre istilacı) güçlerin varlığıyla , Batı' da Atlantik okyanusunun varlığı nedeniyle ,başka çıkış yolları arayışına girdi
Denizcilikteki gelişmeler ve savunma gücünün artışı,girişimcileri cesaretlendiriyorduUzak denizin ötesindeki zenginliğe ulaşma dürtüsü güçlendi
62) Portekiz kralının teşviki ve desteğiyle ,Uzak Doğu ile yeni ticaret yollarının bulunması için Afrika güneyinden bir geçitle Hindistan'a ve Çin'e ulaşan yollar aranmaya başlandı1560'dan sonra "Ümit Burnu " nun "keşfi,gündeme bu yolun eskisinden daha kârlı olup olmadığını getirdi
63) Portekiz Kralının rüyalarını süsleyen ; Müslümanları kutsal topraklardan atmaya yönelik olarak "Prester John" adlı efsanevi kralın güçleriyle birleşerek, Müslümanlara güneyden ve geriden saldırma arzusu bu teşvikerin bir diğer sebebiydi
Daha büyük ordu ve donanma kurma çabaları ,bir yandan da Avrupa'da üstünlük kavgasını körüklüyordu
64) İspanya sarayının desteklediği Kolomb ise bu yolu Batı'da arıyordu bunda yeni bilgilerin oluşturduğu ,daha kolay ve ucuz bir yolun varolduğuna dair inançla ,unutulmamış olan Viking keşiflerinin de etkisi vardı
65 ) Keşiflerin Avrupa'ya olan ekonomik etkilerini kısaca açıklarsak ;
a) Bilinen ve yeni mallların arzı ,büyük çapta arttı
b) Avrupa malları,üzellikle mamuller daha geniş pazarlara yayıldı
c) Büyük sayıda Avrupalı ,Yeni Dünya'ya göç ettiEmeklerine Afrikalı köle emeği kattılar
d) Ticaret ve iskan yeni yatırım alanları oluşturdu
e) Okyanus taşımacılığı ve kıtalar arası seyahat ,kâr sağladıGemi inşaası ve işletilmesi için büyük sermayeler harcandıKolonilerin hammaddelerini işlemek ,işletmeler için yeni alanlar açtı
f) Anavatan'da veya denizaşırı ülkelerde,hükümetlerin ya da ticaret şirketlerinin yönetsel makamları ,alt düzeylerden geliri yüksek ve saygın yerlere geldiler
g) Asya malları,vergisiz ve büyük montanlarda taşınabilir hale geldi
h) Yeni "değerli maden akımı" fiyatlar düzeyini ve mamul başına ödenen birim miktarını yükseltmiş ;bolluk-kıtlık ve savaş nedenli dalgalanmaların yanında devalüasyon daha sık görülür olmuştur
66) Siyasi olarakta büyük imparatorlukların ve geniş donanmaların ortaya çıkışı,güç kavgalarını sıklaştırmıştırÜstünlük kavgaları ve yeni sömürge arayışları bitmemiştir
İspanya ve Portekiz ; gelen değerli madenleri ,silahlanmaya ve kuzeyden mamul ithaline ayırdıklarından ,gelişememişlerdir
Bir süre sonra da ,ekonomideki yerlerini kuzeydeki Atalntik kıyısı ülkelere terketmişlerdir
67) Afrika'nın tanınması ,Asya'nın kolay ulaşılır hale gelmesi ; önemlerini azaltmış ,dikkatlerin çoğunu Yeni Dünya'ya yöneltmiştir
68) Kullanımı artan hammaddelerin fiyatlarının artışları ve devalüasyonlar , 1600'lü yıllarda fiyatlarda önceki yüzyıla oranla ortalama 2,5 kat artışa neden olmuştur
çözüm bulamayan çiftçiler ,tüccarları istifçilikle -tüccarlarda ,çiftçileri pazara mal sürmemekle itham etmişlerdiAncak bir Fransız hukukçu ;bunu "altın bolluğuna" bağlayarak bugünkü "miktar teorisinin" temelini atmıştır
69) Hükümetler çeşitli kısıtlayıcı -zorlayıcı önlemler almışlardır
İngiltere 'de ücretler ,yaşam maliyetine göre düzenlenmişti
Fransa'da ise "devletçilik" Colbert ile zirvesine ulaşmıştır(1661-1683) Ancak vergi sisteminin eskiliği ,etkisini zayıflatmaktadır
İngiltere 'de yüksek fiyatlar, büyük toprak sahiplerinin gelirlerini düşürmüş, küçük toprak sahiplerini serf düzeyine indirgemişti
Fransa'da ise vergi yükünü orta ve fakir sınıfın üstüne yüklenmesi ,iş hayatının aşağılık bir uğraş olarak görülmesi ,burjuvalığın kaba olmakla eş anlamlı kullanılması ,yükselmek isteyenleri kiliseye ve orduya itmiştir
1789 FRANSIZ DEVRİMİ
70 ) a)Yapısal engellere rağmen,ilkeleri ve çalışmaları ile Colbert ,Fransız endüstrisinin gelişimi için gerekli zemini hazırlamıştı:
bir dizi ekonomik kararlarla ve teşvik ,koruma ,düzenleme,kumpanya kurma politikaları ,Fransa'yı Avrupa çapında beğenilen ürünlerin üreticisi haline getirmişti
1713'den sonra Kuzey Amerika'da kolonilerin kurulması,barışın "çıkarlar açısından " önemli olduğunu düşündürtmüştür
b) Ülke çapında her alandaki yapılanmalar ve ilerlemeler üretime yansımış,teknik gelişmelerle "ağır sanayi" de gelişmeye başlamıştırÜlkenin beş büyük eyaletinin (devrime kadar) hala yabancı sayılması nedeni ile ,gümrük duvarları ancak azaltılmış ve yeni yolların açılımı ile ticaretin gelişii sağlanmıştır
c) Geleneksel düşman İngiltere ile yapılan yedi yıl şavaşları (1763) da bitmiştirFransa Hindistan'dan çekilmiş,Kanada'yı İngilizlere bırakmıştırSavaşın ağır maliyetleri ,vergileri arttırmıştır
Vergi yükünü çeken orta sınıf ve bazı düşünürler ;Devletin ekonomideki denetiminin azaltılmasına yönelik taleplerde bulunmuşlardır
Statik bir ekonomide ,düzeni savunmasıyla "Colbertizm " ,çökmeye başlamıştır1778'den itibaren ekonomi on yıl süreyle yükselişini kaybetmiştirFiyat düşmeleri çiftçileri ve şarap üreticilerini mahvederken ,kiralara bağımlı toprak baronları ve vergi geliri azalan devlet zor duruma düşmüştür
d) Amerikan devrimini destekleyerek ,İngiltere'yi yenmek eğilim halini almıştırAmerika için değerli olan bu destek,Fransa'da kamu borcunu %30 attırmış,sonuçları yıkıcı olmuştur
Fiyatlar düşmüş,depresyon tarımdan,endsütri dallarına ve ticarethanelere yayılmıştır
Tüccarlara yüksek vergiler binmiş ,kâr hadleri düşmüş,tüccarlar hükümeti " Amerikan Macerası" nedeniyle borca batmakla suçlamış; "Eğer o para halkın refahı için harcansaydı,neler olacağını sorgulamışlardır"
e) 1786 'da Fransız -İngiiz ticaret sözleşmesi tarifeleri indirince , imalatçılar "Sert İngiliz Rekabeti" karşısında korumasız kaldılar
f) Ücretlerin düşmesinden sonra 1788'de ulusal hasılanın üçte biri olan tarımda "kötü hasat" ,gıda maddelerinin fiyatlarını yükseltmiş,endüstriyel ürünlere ayrılan gelir payının düşmesi ,bir çok zanaatkarın refah düzeyini düşürüp ,ücretleri daha da geriletmiştir
g) Kötü örgütlenmiş (Paris hariç) ,dağıtım sistemi ,yolların da kötü oluşu nedeniyle, Güney Fransa üreticilerinin ,tahıllarını İtalya'ya ve İspnya'ya satmayı tercih etmeleri sonucu açlık baş gösterdi
h) 1788-1789 kışının sert geçişi,yakacak fiyatlarını arttırmış , endüstriyel ürünlerin satışı daha da azalmıştı
ı) Ulusal iflas , XVInci Loui'yi Etat-Généaux'yu ,maliyeyi toplamak için reform toplantısına çağırmak zorunda bıraktıancak sonuçta ,toplantı ihtilale dönüştü
71) İNGİLTERE
a) 16ncı yy'ın sonlarında örme makinası icadı ile endüstrileşme evrimine başlayan İngiltere'de ,tüccarların statüsü yükselmişti
Askeri harcamalara (nisbi olarak ) daha az pay ayrılması ,sermayeyi yatırımlara yöneltmiştirÜretim artışı ve fiyat düşülerine rağmen ücretler istikrarlı bir zemine kavuşmuş ,halk ucuz endüstri maları satın almaya başlamıştır
b) 1707'de coğrafyasının verdiği rahatlıkla birleşmesini tamamlayan İngiltere , eyaletler arası gümrük vergilerini düşürmüş ,iç ticareti ivmelendirmiştir
c) Kolonilerle ,Ruslarla ,Hindistan şa, Avrupa Liman Şehirleriyle,Orta Avrupa 'da kurulan kumpanyaların ticaretiyle ; Ucuz Amerikan mallarının buralara satmış , pek çok ülkenin ticaretini baltalamıştır
d) Alman göçmenlerinin teknikleriyle ,daha da kârlılaşan endüstri,rekabet içinde daha fazla kâr ve dayanma gücü arayan girişimcilerce ,atelyelere taşındı
Sürekli ücretlilerin oluşması ,çıkar çatışmalarını da beraberinde getirdiİşçiler loncadakine benzer bir şekilde (1660'dan sonraları) örgütleniyorlardı(1711'de Normandiya cam imalathanesinde çalışanlar ,grev yaparak %66 ücret artışı ve kapalı işyeri talep etmişlerdi) Yasa dışı sayılan hatta ölümle cezalandırılan bu tür hareketler ,uzun yılar sert önlemlerle karşılaştılar
e) Geniş yatırım alanlarına yönelik büyük sermaye ihtiyacı ; Limited Kolektif ,Aile şirketleri gibi sermayesi hisselere ayrılmış kuruluşlarca gerçekleştiriliyordu
f) 1698-1713 arası ;Fransa ile olan savaş ; faizleri ve vergileri yükseltmiş ,kârları düşürmüştüBöylece küçük toprak parçaları , daha çok siyasetle ilgilenen büyük toprak sahiplerine geçti
g) Matbaa'nın icadıyla ,1700'lere kadar kırsal sorunlar ve pratikler üzerine yüzlerce kitap ve broşür yayımlanmıştıBunlardan 1714'de tarımın iyileştirilmesine yönelik " Jethro Tull " 'un yaptığı araştırma ve incelemeler ,bazı olumsuz fikirlerine rağmen ,getirdiği icatlarla tarımda verimin artışını sağladı : 1730'larda "rotasyon" la tarım hem verimi artırdı ,hem de hayvan yemi sağladıBu sayede 1760-1790 arasında hayvan ırklarının ıslahı sağlandı
Savaşta artan tarım gelirleri,tarımda sermaye yoğunluğunu artırdı
h) Sonuç olarak ,1650-1800 döneminde ,İngiltere'de güçler ,endüstri devrimine hazırlanmış,gerekli sermaye ,iş gücü,teknik bilgi ve beceri toplanmıştı
72) 1700-1800 Endüstriyel Gelişmeler ;
18nci yy teknik endüstriyel gelişiminin temelini ,17yy'da hatta 16ncı yylın ikinci yarısından itibaren atmaya başlamıştıAraştırıcı kafalar iktisat ,savaş ve din gibi dürtülerin etkisiyle daha önceden gelen birikimleri tamamlamış,Endüstri Devrimini bunlarla sonuçlandırmıştı
a) Hayvan ,su ,rüzgar gücü daha çok kullanılıyor,kömürün endüstriyel kullanımı artıyorduBuhar gücü ise kapıyı tıklatıyordu
b) Sonrakilerle kıyaslandığında çok cılız kalan bu gelişmeler,daha çok loncaların ,statik bir ekonomide tam istihdam endişelerinden dolayı muhalefete alınıyordu
c) Manş kıyısında nüfusun artışı,iç ve dış ticaretlere de yansımış ,deniz aşırı ticaret hacminin artışıyla daha ucuz ve kombine üretim tekniklerini kulllanmak zorunlu hale gelmişti
d) 1624'de İngiltere'de çıkan tekel yasası (Statue of Monopolies),patent haklarını tekel yasalarından muaf tutunca,tekrar önem kazandıKârlardan ve sermayeden alınan vergiler azaltıldı
e) Tekniğe olan popüler ilgi ;bilimsel araştırmalarla ilgili derneklerin kuruluşunu ve kanıtlanan başarılara ödül verilmesini sağladı
İlk balon'un havalanışı ;denizaltı ,atsız araba ve yelkensiz gemi fikirlerini doğal hale getirdi
f) Üretimdeki sorunlar ve ihtiyaçlar bilim adamlarını bu yönlere kanalize ediyordu(İplik bükme makinesi ,ağartmada klorin kullanılması,Davy lambası ,gibi)
g) 1776'da Watt'ın buhar gücünü kullanıma açması ile ağır işlerdeki güc ihtiyacının karşılanması,kumaş yıkama ve sıkma makinelerine uyarlanması ,tahıl ve maden öğütücülerinde kullanım alanları kazandırdı
h) "Uçan Mekik" ,kumaş dokumada büyük bir atılım yaptı(1730)İhtiyaç duyulan bükülmüş ip yetersizliği sorunu da 40 yıl sonra çözüldü
ı) 1790'da ilk torna tezgahı kullanıma girdiArtık buhar kazanları ve top namluları üretimi mükemmelleşti
73) 100 yıllık Barış dönemi : Fransız devrimi ve ardından Napolyon yönetimindeki Fransız orduları,Avrupa'yı kasıp kavurmuş,yeni oluşumlara zemin hazırlamıştıAncak 1815'de Fransa'nın yenilgisi , Avrupa'da IDünya Savaşına kadar üstünlük kavgasına son vermiştiYapılan savaşlar ise ufak çıkarların veya birliklerini kurmaya çalışan ülkelerin savaşlarıydıDaha çok Fransız devriminin politik nitelikli sonuçlarındandı
Bütün ülkeler ,açık denizlerdeki tartışılmaz üstünlüğü olan Britanya'nın liderliğini kabul ediyorlardıÇünkü deniz aşırı ülkelerin pazarlarına ve hammaddelerine ihtiyaçları vardıBritanya aynı zamanda Avrupa'da endüstrileşmenin başını çekiyorduAskeri güce (nispi olarak) yapılan harcamalar düşmüştü Bu ise yatırımlar için daha fazla sermaye demekti
|