|
Prof. Dr. Sinsi
|
Avrupa Birliği, Avrupa Birliği Tarihçesi, Avrupa Birliği Tarihi, Avrupa Birliği Bilgi
ONDOKUZUNCU YÜZYIL AVRUPASI
74) Kömür ve demir madenlerinin eşitsiz dağılımı,endüstrileşmenin temeli olmalarından dolayı iki farklı nitelikte Avrupa ortaya çıkarttı : Endüstriyel Avrupa ve Tarımsal Avrupa 
a) Endüstriyel Avrupa ; Galler ,İskoçya ve İngiltere'nin kömür bölgelerinden başlamış , Kuzey Fransa ,Belçika, Hollanda'nın güneyi,
Almanya'ya kadar (13000 km öteye) yayılmıştır Ruhr vadisi ,Saksonya ve Silezya en güçlü alanlardır
Rusya ise kendi endüstri kuşağını ,ukrayna kömür alanlarından , Moskova ve StPetersburg yakınlarına kadar kurmuştu
b) Tarımsal Avrupa ; Daha fazla nüfusa ve alana sahip olmuş ,Fransa ,Almanya ve Britanya'nın büyük bir kısmı dahil olmakla beraber ,İrlanda ,İskandinavya,İber ve İtalyan yarımadaları ile Finlandiya'dan Sicilya'ya kadar uzanan hattın doğusunda kalanları kapsamaktaydı
75) Endüstriyel kentlerde gelişen ticaretle beraber ,ücretlilerin iktidardan aldıkları pay artmış,bu paylar genelde bir anayasa metninde yer almıştır
Temsili hükümet noktasına ,önce orta sınıf (1832-1850 arası değişik aşamalarda ) ,sonra ücretliler ve son olarakta 1911'de kadınların "Genel oy" engellini aşmalarıyal gelinmiştir
76) ULAŞIM :Üretim değişiklikleri ,ulaşımda sağlanan iyileştirmelerle yakından ilgilidirÇünkü teknik gelişmeye rağmen , hacim genişlemesi ;hammaddelerin getirilmesine ve daha geniş pazarlara ,daha fazla mal gönderilmesine dayanıyordu
a) Gelişim iki aşamada oldu:1830-1840'a kadar düzeltilmiş su yolları ve kanallar İngiltere'de ,1870'e kadar da Almanya 'da kullanım bulduBu dönem birinci aşamadır
Buharlı motorların ve pistonların kullanımı ile ,güc ,güven ve zamanında teslim imkanlarını geliştiren "metal gemilerin dönemi " ile " hızlı ve yüksek oranda yük taşınmasını sağlayan trenlerin dönemi" ikinci aşamayı oluşturuyordu
b) Posta hizmetleri ,Daha 1700'lerin başında başlayan posta hizmetleri ,1840'larda "Penny Postası" ,standart ücret ile atılım yaptı Telgraf'ın kullanımı ve denizaltı kabloların döşenmesi ,stokta bekleyebilen mallar için bir dünya pazarı oluşturdu
77) Elektriğin Kullanımı ; 1830'larda üzerinde çeşitli araştırmaların başlandığı elektrik ,enerji olarak kullanım bulunca ,1870'lerden sonra yaygınlık kazanmaya başladı Düşen su gücünün ,elektriğe çevrilmesiyle Hidroelektrik santralleri kurulduSanayi de ,elektrokimya da ,elektro metalürji de daha sonra da 19ncı yy sonlarında aydınlatmada kullanılmaya başlandı
78 ) TARIM ; Bu dönemde göreceli olaylara rağmen ,"Tarım'da göze çarpan başlıca olgular" :
a) Amerika ve Rusya en büyük tahıl ihracatçısı ülkeler idi
b) Türklerin geri çekilmesi ile yayılan Avusturya -Macaristan ,Tuna ve Boğazlar da ticarete açılınca ,üçüncü büyük tahıl ihracatçısı oldu
c) Soğuk hava tertibatlı gemiler ,diğer kıt'alardan Avrupa'ya taze besinler taşıyordu
d) Serflik kurumunun son kalıntıları ,Almanya'da 1806 yenilgisinin ertesinde kaldırıldı
e) Tarımda gübre kullanımı arttıYa "guano" ithal edildi ,ya da fabrikalarda "fosfatlı gübreler" üretildi
f) Rusya'da 1861'de Serfler, Baron'dan kurtarıldıAma toprak ,Serflerden kurtarılamadıYapılan reformlarla köylü toprak sahibi oldu
g) Demiryolu ,Fransız çifçileri kentlerle birleştirmişti
h) Diğer Avrupa ülkeleri de ticari tarıma geçtiler
79) Para ve Bankacılık Sistemi ; Ticari yapının temelini ,değerli metaller oluşturuyorduRezervlerinde altın bulunduran devlet bankaları ; Güçlü bir bankacılık anlayışı ve kontrollu banknot ihracı politikası izliyorduTakipçi özel bankaların da banknot çıkardıkları oluyordu
Yatırım bankacılığı ,en büyük işini almanya'da 1870 sonrası endüstrileşme sırasında yaptı
Altın sistemi ,19ncu yy yarısına kadar Kıt'a Avrupası'nda "gümüş" , Britanya da ise "Altın" ,paraların temelini oluşturyordu
Kaliforniya ve Avustralya altını'nın kıt'a ya gelişi ile Altın sistemine geçildi
Ancak biriken Altın Rezervleri ve üretim teknikleri ile taşımadaki ucuzlama ,üçüncü çeyrek asırda %50 artan fiyatları ,dördüncü çeyrek asırın başlarında %40 kadar düşürdü(1873-1896 buhranı)
80 ) Anonim şirketler ;19ncu yy'ın ilk yarısının sonunda ,yapılan hukuki düzenlemelerle hissedarların sorumlulukları tanımlandıBöylece pek çok kuruluş ,yatırım alışkanlığının doğmasıyla da büyük sermaye gerektiren işler için hisse satarak,para topladılarArtık mülkiyet kavramı değişmiş ,yönetimden ayrılmıştı
81) Son çeyrekteki depresyon ,Avrupa'da milliyetçiliği beslerken ,ulusal milliyetçiliği de özellikle Almanya 'da güçlendirmişti
Oysa krizin esas nedeni , ülkelerdeki yabancı mamuller değil ,kârlı bir sektör çıkınca sermayenin oraya doluşması ve aşırı üretim yapmaları ,fakat (altın'ın Avrupa'ya gelişiyle) artan malzeme ,emek ,kredi maliyeti yatırımlarının ; düşük kâr hadleri nedeniyle karşılanamayışı idi
82) 19ncu yy ticari yapısı ,bazen savaşlar bazen antlaşmalar ile kavuştuğu şekli ,IDünya Savaşı'na kadar korumuş ,aynı zamanda gelecek olan bu savaşın nedenlerinden bazılarını muhtevasına almıştıBu ilişkiler yapısı ,çıkacak savaşın taraflarınında kimler olabileceğinin ip uçlarını da barındırıyordu
a) 1860'da Fransa ve İngilte birbirlerine "En Fazla gözetilen " ülke statüsüyle , ticaret antlaşması imzalayarak ,gümrük indirimi sözü verdiler
b) Prusya 1834'de Zollverein ile 17 Alman devletçiğini etrafında toplayarak ,gümrük birliğine gitti
c) 1862'de Fransa ile ticaret anlaşması imzalayan Zollverein tarafları (aslında Prusya) ,kalan diğer devletçikleride birliğe katılmaya zorladıAvusturya ,Prusya'nın etkisinin zayıflatmaması için dahil edilmedi
d) 1870'lerin başından sonra Fransa'yı yenerek birliğini ve imparatorluğunu kuran Almanya ,Alsace -Lorraine bölgesindeki zengin cevher yataklarına kondu(Fransa'nın büyük kaybı)
83) Dış ticaret ve Ödemeler Dengesi : Gerçekte Avrupa ülkelerinin dış ticareti ,Kıt'a içi ticaret ve bunun deniz aşırı uzantıları biçimindeydi ( hala benzer yapının izleri var)Kıt'a da endüstri bölgeleriyle ,denizaşırı dominyon ve eski kolonilerle yapılan ticaret biçimindeydi
Ödemeler dengesi ise ,ithalattan fazla ihracat yapılarak kuruluyordu
84) Ticarette yeni düşünceler ;19ncu yy'ın başında dünya çapındaki uluslararası ticaret 2 milyar dolar civarında iken ,sonunda 40 milyar dolara ulaştı
a) Dış ticaretin artışı ,Avrupa devletlerini birbirine daha fazla bağımlı kıldıÇünkü,Kıt'a içi kaynaklıydı ve iktisadi yapıların farklılaşması , her ürünün üreticisinide farklı yapmıştı
b) Yüzyılın üç çeyreğinde ,ticaret önceki yüzyıla oranla daha fazla kapitalist ve rekabetçiydi
"Rekabet" ,"ilerleme" ile eş anlamlı kullanılıyorduDoğanın yapısında vardı ;Evrim teorisi de destekliyordu bu düşünceyi
c) Yeni gelişen endüstrilerin k'ar'ı ,müteşebbisleri çekiyor, kâr düşüncesinde ,rekabet başlıyorduBazı kârlı sahaların ,kamu yaraına olmak üzere devlet tarafından işletilmelerine rağmen ,ikinci çeyreğin sonlarında ,Uzakdoğu'nun kapılarını (biraz zorla) açılmış olması,rekabetin sürmesini ve gelişmesini teşvik etti
d) Ancak yüzyılın ikinci yarısından sonra ,büyük sermaye ihtiyaçlı yatırımların ortaya çıkışı(kömür,tekstil ,çelik) ,ortada bir kaç anonim şirketi ön plana çıkardı
Önceki acı fiyat savaşları ve tecrübeleri ,bu firmalar arasında "rekabeti sınırlamaya" ,kâr'ı paylaşmaya itti
Refah zamanlarının fazileti "rekabet" ,kötü zamanlarda sorgulanmaya başlandı: amaç değil ,araçtıİşbirliği zihniyeti güçlendi, ticaretin önündeki "serbest" sıfatı da hatalı olabilirdiRekabet koşulları düzenlendi ya da sınırlandı
e) Almanya'da bankalar ,kredi verdikleri şirketlerin yönetim kurullarında bir temsilci bulunduruyorlardıİyi zamanlarda ucuz krediyi teşviği ,kötü zamanlarda "birleşmeye zorlayan güc" halini almıştı
Böylece Almanya diğer ülkelerin aksine ,mevzuatta gerekli değişiklikleri yaparak ,"Karteler" yasallaştıAlmanya'nın bu tutumu ; Bismarck'ın , "Kan ve demirden bir ülke kurulması " isteğini yansıtıyordu
85) 1914 öncesi ;1870'den sonra coğrafi bir kavram olmaktan kurutlan Almanya ,birliğini kısa süre önce kurmuş olan İtalya , biraz da aile içinde iyi bir yer tutmak için ,saldırgan ve kararlı politikalar izliyorlardı
Fransa ise uluslar arası dengeden çok,kendisini yenilemeyle uğraşıyordu
Avusturya -Macaristan ise ,kuzeyde engellendiğinden (Prusya)
, kendisine güneyde Rusların karşısında ,Balkanlarda nüfuz bölgeleri arıyordu
Buhran korumacılığı geri getirmiş , milliyetçilik akımlarınıda güçlendirmişti
86) IDünya Savaşı ,ekonomiden çok siyasal nedenlerle başladıEmperyalizm ve Kapitalizm'e sığındırlan nedenler aslında ,Çin nüfuz bölgeleriyle ,Afrika sömürgelerinin oldukça dostane dağıtıldığı düşünülürse ,büyük oranda geçerliliklerini kaybetmektedir
Asıl nedeni ; Almanya'nın Avrupa'nın ortasında hakim bir pozisyonda askeri ve ekonomik konuma yükselmesi ile diğer devletlerle olan ilişkilerinin değişmenine dayanmaktadır
Avrupa dışında ve okyanuslarda da birinci sınıf bir güç olma kararlılığının ,almanya ve müttefikleri ile buna karşı çıkan ulusların uzlaşmaz çelişkilerin altında aramak daha doğru gibidir
Savaş öncesi de bir çok olay olmuş ve bunlar diplomasi ile halledilmiştiAlmanya dışında ve içinde "Sosyal Demokrat Partinin" ,Reichstag'dan savaş kredilerini onaylamayarak ,savaşa engel olabileceği düşünülüyordu
Ayrıca savaşın pek uzun sürmeyeceğine dair olan inanç ,uzun süre finanse edilemeyeceğini belirten iyimserlerde az değildi
87) Oysa Almanlar ,"Yıldırım Harekatı" ile önce Belçika üzerinden Fransa'yı ,Avusturyalılarında Sırpları bir kaç ayda halledip ,doğu cephesine yönelip Rusları yılbaşından önce yenerek savaşı bitirmeyi hesaplıyorlardı
88) Savaş ,yeni sorunlar doğurdu ;Tüketilen mühimmata olan ihtiyaç artışı ve yetersiz kalan yiyecek stoku ,endüstriyel hammadde talebi ,işgücü sorunu ve diğer mali sorunlar ki ;hükümetler kendi üretmediklerini ,özel üreticilerden talep etme durumundaydılar
Hiç bir ülke her yönden kendi kendine yeterli değildiİthal edilmesi gereken mallar ve bunların ödenmesi büyük bir sorundu
89) Savaşanlardan hiç biri, iç cephedeki üretim ve finans problemleri ile başedecek ,ekonomik seferberlik için gerekli planlara
sahip değildi
Almanya bu eksikliğini gideren ilk ülke olduFakat 1916 'da Amerika'nın savaşa katılması hem ekonomik hem de askeri olarak ,İngiltere ve müttefiklerinde büyük bir rahatlama sağladıOrdu komuta merkezlerinin birleşmesi ile almanya'nın yenilgisi kesinleşmişti
90) Savaş sonrası nüfus artışı durmuş,iktisadi , siyasi ve entellektüel insan gücü kaybı etkilerini ortaya koymaya başlamıştıMaddi tahrifat da çok yüksekti ancak telafi edilmişti1924'de savaş öncesi koşullara dönme başlamıştı
91)Avrupa'nın ekonomik yapısında ,ihtiyaçlardan ve pazar kayıplarından kaynaklanan değişimler söz konusuydu
Savaşta ihtiyaç duyulan hammade ve mamul kaynakları ,yeni pazarlardan sağlanıyordu
Uluslararası taşımacılıkta yapısal değişiklikte idi, Savaş sonrası eski işlerine dönmek isteyenler yerlerinde başkalarını buldular
92) Savaş sonrasında Avrupa Ülkeleri ,eski ekonomik temellerine dönmek istedilerAncak bütçe açıkları ; borçlanma ve kağıt para basımı ile telafi edilmeye çalışıldı Sonuçta ,denk bütçe ve altın standartı politikaları terk edildi
93) a) Savaşın başında müttefiklerine borç veren İngiltere ,daha sonra borçlanmaya girmiştiŞimdi bir borç ağı vardı aralarında
Müttefik ülkeler ,Almanya'dan alacakları tazminatla ödemeyi düşünüyorlardıOysa Almanya 'da ekonomi iflas etmiş ,yeniden toparlanabilmesi için ,büyük miktarda paraya ihtiyacı vardı
Tek alacaklı Amerika ise ,alacaklarını ,Alman borçlarından ayrı tutuyor, daha kısa vade de ödenmesini istiyordu
b) Hiç bir ülkennin ekonmisi ,ödemelere izin verecek düzeyde değildiAlmanya 'dan para alma ümidini kaybeden Fransa ,Ruhr bölgesini işgal ettiAmerika ise alacakları için ithalat fazlasına razı olmak zorunda kaldı
94) 1924 İlkbaharında "Dawes komitesi" ,Alman borçları için raporunu sunduTemelde benimsenen raporla ,Almanya'nın borçları uzun vadeye dağıtıldı
95) Rasyonizasyon etkisindeki Almanya ,gelen kredilerin de yardımı ile 1924 'den sonra hızla toparlanmaya başladıYabancı yatırımcılar , yüksek kâr nedenyile ,Almanya 'ya kredi açmaya hevesliydiler
Daha sonra planın iyi işleyip borçların ödenmeye başlanması üzerine ,1930'da daimi borç ödemesini ,ticari bir plana oturtacak "Young Planı" yapıldı
96) Dünya altın stokunun önemli bir kısmının ,Amerika'nın elinde olması nedeniyle ve halkın kağıt paraya alışmış olması dolayısı ile 1923-1928 yıları arasında ,Altın sistemine dönme çabaları başarı kazanamadı
97) İyimserliğin hakim olmasıyla beraber,Almanya Cemiyet-i Akvam 'a kabul edildi(1926)
Dinya ,herkesin sorumluluğunda trajik bir hata yapmıştı Şimdi bedel ödenmiş , şimdi toparlanılıyordu
Bir daha böyle bir şey'e izin verilmeyecekti (?)
98) 1927'de Cenova'da bir "Dünya Ekonomik Konferansı" ,savaş sonrası ticaret engellerinin kaldırılması için toplandı7000 millik bir gümrük duvarı tartışıldı
"Avrupa Birleşik Devletler" ,"Avrupa Ekonomik Topluluğu" ,en azından "Geçici bir tarife barışı" konular arasındaydı
99) Üretim ve satışların doygunluğa erişmeye başladığı ;28-29 yılları arasında yiyecek ,hammadde fiyatlarındaki düşüşle kendini gösterdi Hızlı bir stoklama ve Rusya'nın 28 yılı rekor ürün hasatı ile yaptığı ihracat ,fiyatların düzeyini aşağıya çekti
Düşmeler; birincil mal üreten ülkelere ve Almanya'ya sermaye akımlarının dizginlediği döneme denk geldi
Endüstride hız kaybı,dünya çapındaki menkul kıymetler piyasasının çökmesiyle farkedildiAmerika'da başlayan bu genişlemenin yıkımı ; önce Avrupa'da pek çok banka ve sanayicinin batması ile ,sonrada Wall Street'de satış paniği ile kendini gösterdi
100) 1929-1939 arası; Hükümetlerin sorunu ulusal düzeydeki çözümlerle ele almaları ;29-32 yılları arasında kesintisiz olarak; üretim,ticaret,istihdam hacminde daralmalarla kendini gösterdi
101) ABD 1933'de tek başına harekete karar verdi :Gümrük duvarlarını yükseltti,sağlam bir uluslararası ekonomik sistem amacıyla,altının fiyatını yükseltti Sermaye ve altın Amerika'ya yöneldi (1939 'da Amerikan altın stoğu,16 milyar dolar iken bunun 10 milyar doları yabancı menşeili idi)
102) Almanya'da buhran Nazi'leri iş başına getirdi(Azınlık hükümeti olarak)35'e kadar sosyal amaçlar ve kamu harcamaları ile sakladıkları niyetlerini ,bu yılda ülkenin ekonomik yapısını sağlamlaştırıp güçlendirince ortaya koydular" Hazılrıklı olma ekonomisi" ile savaş ekonomisine geçtilerVe hazır hissedince de savaşı çıkardılar
103) 68 ay süren savaştan Avrupa ,40 milyon insanını kaybetmiş olarak çıktı
104) Toparlanma için uzlaşma isteyenler olduFransa-Almanya eksenli ve Amerika-İngiltere bağlantılı "Birleşik Avrupa " fikirleri bildirildi(Chuchill, Zurich-1946)
105) Avrupa'nın Batı Yakasındaki endişeleri Berlin'in ikiye ayrılması ve "Demir Perde"nin sahneye çekilmesi ile arttıBatı Avrupalı ülkeler birbirlerine yanaşarak ,askeri bir tehdit karşısında birbirine doğrudan yardım sözü veren ,"5'li topluluğu" kuruldu(İngiltere,Fransa ve Benelüks ülkeleri)
106 ) Amerika ,Avrupa düşerse güvenliğininde tehlikeye maruz kalacağını,Sovyet sisteminin özünü ve karşıtlığını kavrayınca anladı(Bazı eski Alman generallerinde çabası ile) Tek başına kalınamazdı , bu nedenle ulusal kaynakların bir kısmını Avrupa'nın yeniden yapılanmasına ayırmaya karar verdi
107) Mart 1947'de bildirilen doktirin ;Marshall yardımının öncüsü , NATO' nun habercisi,Soğuk Savaş ilanı ,"Hür insanları desteklemek" kavramı ile de sadece askeri değil ama aynı zamanda iktisadi gerekliliğini gösteren işaret oldu
108) ABD 1948'e kadar Avrupa'ya 45 milyar dolar hibe ,68 milyar dolar da kredi şeklinde yardım yapmıştı1948'de ise Avrupa'nın 8 milyar dolara daha ihtiyacı vardı
ABD 1948-52 yılları arasında 135 milyar dolar harcadı
109)Amerikan çıkarlarını tartışan kongre ;Planın okyanus ötesinden kontrolu yerine ,"Avrupa'nın önereceği programda payına düşen görevi yapması " fikrini benimsedi(Amerika ,önceki gibi kendi kıt'asına geri dönmek istiyordu ama stratejik nedenlerle bu sefer geri dönemedi ve dünya çapında bir güç olmak zorunda kaldı)
110) Marshall yardımının ilk iki yılında Batı Avrupa %25'lik üretim artışıyla ,1938 seviyesini geçti51 yılında da süren artış ,52'de verimsizleşti
111) 1950 yılında Kore savaşının yarattığı uluslararası gerilim ;Batı Avrupa'nın savunmasında Amerikan'ın da yer alması şeklideki isteklere dönüştü
1951'de Federal Almanya ilan edildiKilit ekonomilerin birleştirilmesi fikri nedenyile Fransa ulusal meclisi " Avrupa Savunma Topluluğu " anlaşmasını ret edince ,FAlmanya ,Batı Avrupa birliği oluşumuna yöneldi( 1952)
112) Sembolik anlamda olmak üzere Sanayi gücünün simgesi olan ,Kömür ve Çelikte'ki gümrük duvarlarını yıkmak için ; "Avrupa Kömür-Çelik Topluluğu " (CECA) kuruldu
113) 1955'de FAlmanya, NATO'ya girince ,Sovyetler "Varşova Paktını" cevap olarak kurdular
114) 1957 'de Roma Antlaşmasıyla, "Altılar" ,"Avrupa Ekonomik Topluluğu"nu (Fransa ,Falmanya,İtalya,Belçika,Lüksemburg ve Hollanda) kurdular
______________________________
______________________________
KAYNAKLAR :
1) Avrupa İktisat Tarihi (Cilt 1-2)- Herbert Heaton (Teori yay1985)
2) Büyük Güçlerin Yükselişleri ve Çöküşleri -Paul Kennedy (İş Bankası yay1991)
3) 20ncı yytarihi (Cilt 1-2) -Arkın kitabevi-1970
4) Üçüncü Dalga -Alvin Tofler-Altın kitaplar yay-1981
5) 2020 Yılında Dünya -Hamish Mc Rae -Doruk yay-1997
|