Prof. Dr. Sinsi
|
Türk Tarihinde Önemli Tarikatler Ve Kuruculari
Şeyh Rûzbihan, Necmüddin'e anayurdu olan Harezm'e gidip, oradaki insanları irşad etmesi için tavsiyede bulundu Bu tavsiyeye uyan Necmüddin ailesi ile birlikte Harezm'e gidip yerleşerek orada bir hankâh te'sis edip, Kübreviyye (Zehebiyye) tarikatini kurmuştur Kısa bir zamanda tedris ve irşad halkası genişlemiştir Talebeleri arasında Attâr'ın şeyhi Mecdüddin el-Bağdadî de bulunuyordu 618 (1226) yılında vefat etmiştir
Necmüddin çok verimli bir müellif idi Sofîliği ilgilendiren çeşitli mes'eleler hakkında bir çok risaleler yazmıştır Eserlerinin ekserisini arapça olarak te'lif etmiştir Keşfü'z-Zünûn'da ona ait eserler şunlardır:
1 Usûlü'l-Aşere: Keşfü'z-Zünûn c I, s 114 Bu risale İsmail Hakkı Bursevî tarafından türkçe olarak şerh edilmiş ve 1256 (1840) yılında İstanbul'da basılmıştır
2 Risaletün fi's-Sülûk: 632 (1234-35) senesinde yazılmıştır Keşfü'z-Zünûn, c I, s 872
3 Risaletü't-Turuk: Keşfü'z-Zünûn, c I s 876
4 Tevali't-Te'nis Bimelâli İbni İdris: Keşfü'z-Zünûn, c I, s 503
5 Fevatihu'l-Cemal: Farsçadır, Keşfü'z-Zünûn, c 2, s 1292
6 Hidayetü'l-Talibîn: Keşfü'z-Zünûn, C 2, s 2031
7 Aynü'l-Hayât: Eserin birinci cildi Leningrad kütüphanesinde bulunmaktadır 10
Kübreviyye tarikatinin şubeleri:
Bahaiyye, Halvetiyye, Firdevsiyye, Nûriyye, Rükniyye, Hemedâniyye, Nûrbahşiyye, Berzenciyye 11
6-SÜHREVERDİYYE TARİKATİ
1 Cüneyd Bağdadî, 2 Ebû Ali Rudbarî, 3 Ebû Ali Katib, 4 Ebû Osman Mağribî, 5 Ebû Ali Kürkânî, 6 Ebû Ali Nessâc, 7 Ahmed Gazzâlî, 8 Necib es-Sühverdî, 9 Ömer bin Muhammed Şihabüddin es-Sühreverdî
ŞİHÂBÜDDİN SÜHREVERDÎ
Hazret-i Ebübekr evlâdındandır Tasavvufta intisabı amcası Ebû'n-Necib Sühreverdî'yedir 539 (1144) tarihinde doğmuştur
Fıkıh, hadis, tasavvuf ve diğer ilimlerde zamanının en ileri gelenleri arasında bulunuyordu
Pek çok eserler te'lif etmiştir Bu eserlerinin arasında en meşhuru "Avârifu'l-Mearif'dir
Asıl adı Ömer bin Muhammed olan Sühreverdî, bir rivayete göre 623 (1226), diğer bir rivayete göre de 632 (1234-35) tarihinde vefat etmiştir
Abdü'l-Kadir Gîlanî ile görüştüğü, Abdü'l-Kadir'in ona:
[size="2">"][/size][size="2">"][/size][size="2">"][/size]Sühreverdî'nin eserleri:
[size="2">1 Cezbü'l-Kulûb ila Muvasalati'l-Mahbûb: Halep'de 1328 (1910) yılında basılmıştır 31 sayfadır "][/size]2 Avarifü'l-Meârif: 63 babdır, 1294 (1877)'de Mısır'da İhyau'l-Ulûm kenarında olarak basılmıştır 14
Sühreverdiyye tarikatinin şubeleri:
Bedriyye, Zeyniyye, Bahâiyye, Kemaliyye, Ahmediyye, Necibiyye 15
7-EKBERİYYE TARİKATİ
1 Cüneyd Bağdadî, 2 Ebû Ali Rudbarî, 3 Ebû Ali Hüseyn bin Ahmed el-Kâtib, 4 Ebû Osman el-Mağribî, 5 Ebû Kasım Ali bin Abdi'l-Vahid el-Kürkânî, 6 Ebübekr bin Abdillah et-Tûsî, 7 Ebû'l-Fütûh, Mecdüddin Ahmed Gazzâlî, 8 Ebû'l-Fadl Muhammed Bağdadî, 9 Ebû'l-Berekât Ali Bağdadî, 10 Ebû Ya'zî el-Mağribî, 11 Ebû Saîd Mağribî, 12 Ebû Medyen Şuayb bin el-Mağribî, 13 Muhyiddin İbnü'l-Arabî
MUHYİDDİN İBNÜ'L-ARABÎ
İbnü'l-Arabî Muvahhidler sultanı Ebû Yusuf Ya'kûb devrinde 560 (1165) senesinde İspanya'daki Mürsiye'de dünyaya gelmiştir Daha küçük yaşlarında ailesiyle birlikte İşbiliyye şehrine gitmiş, ilk tahsilini burada tamamlamıştır Kur'an-ı Kerim'i ezberlemiş, tefsir, hadis ve fıkıh okumuştur
İbnü'l-Arabî, meşhur Arap Tayy kabilesine mensûptu Yakın cedleri hakkında fazla bir şey bilinmiyorsa da, anne ve baba tarafından nüfuz ve itibar sahibi kimseler olduğu anlaşılmaktadır
Akrabaları arasında tasavvufî bilgilere sahip kimseler mevcuttu Kendisi de, ifadesine göre, tasavvufta, kutubluk mertebelerine varmış bir zat idi
Dayısı Ebû Müslim el-Havlânî de, kutubların büyüklerindendi 16
Diğer dayısı Yahya bin Yağân, Tilemsen şehrinin meliki bulunuyordu İbnü'l-Arabî'nin rivayetine göre Ebû Abdillah et-Tûsî adlı bir şeyhin te'siri ile, hükümdarlığı bırakıp, tasavvuf yoluna girmiştir 17
Yine kendi ifadesine göre, babası Ali bin Muhammed'in de, devletin ileri gelenleriyle, bilhassa filozof İbn Rüşd ile dostluğu vardı
İbnü'l-Arabî, bu tahsil sırasında bir aralık halvete çekilmiş her sahada ve bilhassa tasavvufi marifetler sahasında hiçbir şey bilmezken ve bu hususta hiçbir kitap da okumadan, mükaşefe tarikiyle bir çok şeylere muttali olarak halvetten çıkmıştır
İbnü'l-Arabî, Endülüs'de bir müddet daha kaldıktan sonra, seyahate çıkmış Şam, Bağdad ve Mekke'ye giderek orada bulunan tanınmış alim ve şeyhlerle görüşmüş, onlardan pek çok istifade ve istifaze etmiştir
Bir aralık Konya'ya gelip Selçuk meliki tarafından hürmet ve ikram görmüş, burada iken Sadrüddin Konevî'nin dul bulunan annesini de kendisine nikahlamıştır
Bundan sonra tekrar Şam'a dönmüş ve 637 (1239) tarihinde orada vefat etmiştir
Nefehat'ın beyanına göre, Bağdad ulemasından birisi Muhyiddin hakkında bir kitap te'lif etmiş ve bu kitapta musannefatının beş yüzden fazla olduğunu beyan etmiştir 18
[size="2">Şeyh Şihâbüddin Sühreverdî'ye Muhyiddin İbnü'l-Arabî hakkında sual sordukları vakit, "][/size][size="2">Molla Cami, Hoca Muhammed Parsa'nın "][/size]İbnü'l-Arabî'nin eserlerinin sayısı kendine de malum değildi Hayatında dostlarının isteği üzerine birkaç defa bunların fihristini yapmak istemiştir Bu fihristler birbirinden ayrı üç yazma halinde bugüne kadar gelmiştir 21
Muhyiddin İbnü'l-Arabî'nin eserlerinden bugün elde mevcut olanlarının bir kısmı şunlardır:
1 Fütûhat-ı Mekkiyye fi Esrâri'l-Mahkiyye ve'l Mülkiyye: Kendi el yazısı ile olan nüsha, Türk-İslam Eserleri Müzesi no 1845-1881'dedir Bu nüsha 31 cild halinde tertib edilmiştir
2 Füsûsu'l-Hikem: Türkçeye çevrilmiştir
3 Kitabü'l-İsra ilâ Makâmi'l-Esrâ
4 Muhadaratü'l-Ebrâr ve Müsameretü'l-Ahyâr
5 Kelamü'l-Abâdile
6 Tacü'r-Resail ve Minhacü'l-Vesâil
7 Mevakiu'n-Nücûm ve Metali' Ehilletü'l-Esrar ve'l-Ulûm
8 Rühu'l-Kuds fi Münasahati'n-Nefs
9 Et-Tenezzülatü'l-Mevsiliyye fi Esrari't-Taharat ve's-Salavat
10 Kitabü'l-Esfar
11 El-İsfar an Netaici'l-Esfar
12 Divan
13 Tercemanü'l-Eşvak
14 Kitabu Hidayeti'l-Abdal
15 Kitabu Taci't-Terâcim fi İşarati'l-İlm ve Lataifi'l-Fehm
16 Kitabü'ş-Şevâhid
17 Kitabu İşarati'l-Kur'an fi Âlaimi'l-İnsan
18 Kitabü'l-Ba'
19 Nisabü'l-Hirak
20 Fazlu Şehâdeti't-Tevhîd ve Vasfu Tevhîdi'l-Mükinîn
21 Cevâbü's-Sual
22 Kitabü'l-Celal vehüve Kitabü'l-Ezel 22
8-ŞÂZELİYYE TARİKATI
1 Cüneyd Bağdadî, 2 Ebûbekr Câfer bin Yûnus Şeyh Şıblî Bağdadî, 3 Abdurrahman Medenî, 4 Abdüsselam bin Meşiş Mağribî, 5 Ebû Hasan Ali eş-Şâzelî el-Mağribî bin Abdillah bin Abdi'l-Cebbar
EBÛ'L-HASAN EL-MAĞRİBÎ EŞ-ŞÂZELÎ
İsmi, Ali bin Abdillah, künyesi Ebû'l-Hasan'dır 553 (1158) tarihinde Afrika'da Septe civarında Kâin Gammâra bölgesi köylerinden birinde doğmuştur Çocukluğu ve gençliği orada geçmiş tahsilini de o bölgede tamamlamıştır
Şazel köyüne nisbetle meşhur olan Ebû'l-Hasan, tahsilini ikmal ettikten sonra va'z u nasihat ve ders okutarak herkesin teveccühünü ve takdirini kazanmıştır
Sonraları seyahate çıkıp pekçok memleketler dolaşıp, zamanının ulema ve meşayihi ile görüşmüştür Nihayet İskenderiye'ye gelerek orada yerleşmiştir
[size="2">Bir müddet İskenderiye'de kaldıktan sonra, Mısır'a gidip orada "][/size]654 (1256) tarihinde Ramazan ayında hacca giderken Mekke yakınlannda bir sahrada vefat etmiş ve oraya gömülmüştür Onun güzel sözlerinden bazıları şunlardır:
[size="2">"][/size][size="2">"][/size]Şazeliyye tarikatinin şubeleri:
Desûkiyye, Ahmediyye, Vefâiyye, Ruzûkiyye, Hanefiyye, Cezûliyye, Gaziyye, İseviyye, Nâsıriyye, İlmiyye, Mustariyye, Afîfiyye 24
9-MEVLEVÎYYE TARİKATI
1 Cüneyd Bağdadî, 2 Şeyh Ebû'ş-şıblî, 3 Şeyh Muhammed Züccâc, 4 Ebûbekr en-Nessac, 5 Ahmed Gazzâlî, 6 Şeyh Ahmed el-Hatibî, 7 Bahâuddin Veled, 8 Burhanüddin et-Tirmizî, 9 Celâlüddin Rûmî
MEVLÂNÂ CELÂLEDDİN RUMÎ
Mevlana Muhammed, mutasavvıf bir şair ve Mevlevî tarikatinin kurucusudur 6 Rebiü'levvel 604 (30 Eylül 1207) tarihinde Belh şehrinde doğmuş(25) ve 5 Cemaziye'l-ahir 672 (17 Aralık 1273)'de Konya'da vefat etmiştir
[size="2">Hayatı için en muteber kaynak, oğlu Sultan Veled'in yazdığı "][/size][size="2">Celalüddin'in babası Bahauddin Veled bin Hüseyn bin Hatıbî, "][/size]Bahauddin Veled'in Bağdad'da, Ömer Sühreverdî tarafından karşılandığı, halifenin verdiği hediyeleri reddettiği ve Medrese-i Mustansıriyye'de konakladığı söylenir
[size="2">Bahauddin Veled Hicaz'dan Şam yolu ile Anadolu'ya geçmiş ise de, hangi şehre gittiği bilinmemektedir Zira "][/size]Bahauddin, Konya'da büyük bir şöhret kazanmıştır Emirler ve hatta bizzat Alauddin Keykûbat, onun va'azlarına devam ederdi Nihayet Konya'da iki sene kaldıktan sonra vefat etmiştir (18 Rebiü'l-ahir 628)
Hazret-i Mevlana, babasının vefatından sonra tedrise başlamış ve kısa zamanda takdir toplamıştır Her tarafta onun dersine devam edebilme iştiyakıyla yanıp tutuşan insanlar çoğalmıştır
|