|
Prof. Dr. Sinsi
|
İş Ve Sosyal Güvenlik Ders Notu 2009-İş Ve Sosyal Güvenlik Ders 2009 Not Bilgileri
İşverenin Borçları
1-Ücret ödeme borcu 5-Avans verme borcu
2-İşçi sağlığı ve güvenliği borcu 6-İşçinin buluşlarından ötürü ödeme yapma borcu
3-Eşit davranma borcu 7-İş nedeniyle zarar gören işçiye ait alet taşıt ve
4-Uygun işe uygun işçi çalıştırma borcu hayvanları tanzim borcu
(4 ÜNİTE)
İŞ İLİŞKİSİNİN ÜCRET YÖNÜNDEN DÜZENLENMESİ
Ücret:Bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan para ile ödenen tutardırÜcret işverenin iş sözleşmesinden doğan en temel borcudur
Ücretin Unsurları;
1-Bir İş Karşılığında Ödenmesi;Ücret bir iş karşılığında ödenirBir iş karşılığı olmaksızın ücret ödemesini gerektiren durumlar şunlardır; hafta tatili, ulusal bayram, genel tatiller, yıllık ücretli izin vb
2-İşveren Yada Üçüncü Kişiler Tarafından Ödenmesi;Ücret genelde işveren tarafından ödenirYüzde usulü ücret sisteminde ücret üçüncü kişiler tarafından ödenir
3-Para Olarak Ödenmesi;İşçinin yaptığı işin karşılığı olarak aldığı asıl ücret para olarak ödenmek zorundadırBunun dışında işçiye yapılan diğer ödemeler mal olarak da ödenebilir
Ücret Sistemleri Nelerdir?
1-Zamana Göre Ücret:Belirli bir zaman için belirli bir miktar paranın belirlenerek ödeneceği sistemdirEn eski ve en çok uygulanan sistemdir
2-Akort Ücret:Parça sayısı büyüklük uzunluk ağırlık gibi yapılan işin sonucunda hesaplanan ücrettirEn çok uygulama şekli parça başıdırTek başına veya başka sistemlerle kullanılabilir
3-Yüzde Usulü Ücret:Hesap pusulasında yüzde olarak belirlenen özellikle otel lokanta ve hizmet sektöründe kullanılan sistemdirTek başına kullanılamazAsgari ücretin altında olamaz
4-Kardan Pay Alma:İşletmenin elde ettiği kardan işçiye pay verilmesi şeklindedirİşçiyi işyerine bağlamak, işçinin verimi arttırmak ve işçiye aidiyet duygusunu hissettirmek için uygulanan ücret sistemidirÜcretin en geç bir ayda ödenmesi gereğiyle bu ücret sistemi tek başına uygulanamaz
5-Primli Ücret:Prim işçiye başarısından dolayı ödenen ek bir ücrettirBu ücret sistemi de tek başına kullanılamaz
6-Komisyon Ücret:İşçin in yaptığı işin miktarına göre makdu veya yüzde olarak ödenen ücret sistemidirBu sistem tek başına uygulanması durumunda işçiye ödenen ücret asgari ücretin altında kalırsa arasındaki fark işveren tarafından ödenir
7-Götürü Ücret:Yapılması gereken iş karşılığında belirlenen ücret götürü ücrettirYapılan işin sonucuna göre belirlenir
6
Ücretin Ödenmesi;Ödenme şekli TL olarak ödenmek zorundadırYabancı para olarak ödenecekse ödeme gününde borsa rayicine göre yine TL olarak ödenir
Ücret Ne Zaman Ödenir;En geç ayda bir ödenirToplu iş sözleşmesiyle haftalıkta ödenir
Ücret Nerede Ödenir;İşyerinde veya özel olarak açılan banka hesabından ödenir
Ücretin Belirlenmesi;Ücretin belirlenmesinde alt sınır asgari ücrettir
Asgari Ücret Nasıl Belirlenir;Asgari ücret Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından belirlenirAsgari ücret tespit komisyonu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının tespit edileceği üyelerden birinin başkanlığında toplanırKomisyon en az 10 üyenin katılımıyla toplanırAsgari ücret en geç 2 yılda bir belirlenirKomisyon kararları kesindir
Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun Üyeleri Kimlerdir?
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı
İşçi Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı
Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik İstatistikler Daire Başkanı veya yardımcısı
Hazine Müsteşarlığı Temsilcisi
Devlet Planlama Teşkilatından konu ile ilgili dairenin başkanı veya yetkili görevli
Bünyesinde en çok işçi bulunduran en üst işçi teşekkülünden değişik iş kolları için seçecekleri beş temsilcisi
Bünyesinde en çok işvereni bulunduran en üst işveren teşekkülünden değişik iş koları için seçecekleri beş temsilcisi
Ücret Hesap Pusulası Nedir?
İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösteren imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermelidirBuna ücret hesap pusulası denir
Not:Ücret alacaklıları için zaman aşımı süresi 5 yıldırGününde ödenmeyen ücretler için mevduatta en yüksek faiz uygulanır
Ücretin Korunması
Ücretin Haczedilmemesi, Devir ve Temlik Edilememesi;İşçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez veya başkasına devir ve temlik edilemez
Ücretin İmtiyazlı Alacak Olması;İşveren için aciz vesikası alınması veya iflası gibi sebeplerle işyerinin ödeme gücünün düştüğü hallerde işçilerin ücret alacakları öncelikli alacaktırBöyle bir durumda işçilerin son üç aylık ücret alacaklarına karşılık amacıyla işçilik ve sigorta fonu kapsamında ücret garanti fonu oluştururÜcret garanti fonu işverence ödenen işsizlik sigortası prim ödemelerinin yıllık toplamının %1’i dir
İşçilerin Kanuni İpotek Hakkı;Medeni Kanun’a göre yapı işlerinde çalışan işçilerin ücret alacakları için inşa ettikleri gayrimenkuller üzerinde kanuni ipotek hakkı bulunmaktadır
Ücretten İndirim Yapılamaması;İşçi ücretlerinden hiçbir suretle indirim yapılamaz
Bazı Kamu İşlerinde Çalışanlarının Ücretlerinin Korunması;Genel katma bütçeli idarelerle,mahalli idareler kamu iktisadi teşebbüsleri, özel kanuna veya özel kanunla verilmiş yetkiye dayanarak kurulan banka ve kuruluşlar; müteahhit aracılığıyla yaptıkları her türlü bakım ve onarım işlerinde müteahhit ve taşeronlarca ücretlerinin ödenip ödenmediği kontrol edilirHer hak ediş dönemi için işçilerin üç aylık ücret alacakları korunur
Çalışmadığı Halde İşçiye Ücret Ödenmesi;1)İşverenin temerrüdü 2)İşçinin işi yapmasının imkansız hala gelmesi 3)Zorlayıcı sebepler
Not:Ücrette sözleşmede gösterilen sebeplerden dolayı bir ayda en fazla 2 günlük ücret kesilebilirKesinti ÇSGBakanlığı’na bildirilirBanka hesabına 1 ay içersinde yatırılır
7
(5 ÜNİTE)
İŞ İLİŞKİSİNİN ZAMAN BAKIMINDAN DÜZENLENMESİ
Haftalık ve Günlük Çalışma Süreleri:İş kanunumuza göre haftalık çalışma süresi 45 saattirBu süre işyerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanırHaftada 5 gün çalışanların günlük çalışma süresi; 45:5=9 saat 6 gün çalışanların ise; 45:6=7,5 saat olacaktır
Denkleştirme Modeli:Tarafların yazılı anlaşması ile haftalık çalışma süresi işyerinde çalışılan günlere günde 11 saati aşmamak üzere farklı şekillerde dağıtılabilirBuna denkleştirme denirDenkleştirme süresi 2 aydırToplu iş sözleşmeleri ile 4 aya kadar artırılabilir
Dönemsel Çalışma Süresi:Kara, deniz ve demiryollarında hareket halinde olan taşıtlarda yapılan işlerde denkleştirme altı aya kadar yapılabilirGünlük çalışma süresi 11 saat gece çalışma süresi 7,5 saat profesyonel ve ağır vasıtalı ehliyet sahiplerinin araç kullanmaları ise günlük 9 saati geçemez
Telafi Çalışma Süresi:İşyerinde işin zorunlu nedenlerle durması ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer sebeplerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi yada işçiye kendi isteğiyle izin verilmesi halinde telafi çalışması yaptırılabilirİşveren 2 ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilirBu çalışmalar fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma sayılmazTelafi çalışması günde 3 saatten fazla olamazTatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz
Kısa Çalışma Süresi:Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerinde haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte biri oranında azalması yada işyerinde faaliyetin tamamen yada kısmen durdurulmasıdırİşveren bu durumu gerçekleri ile birlikte Türk İş Kurumu’na varsa taraf sendikaya yazı ile bildirilirTalebin uygunluğunun tespiti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na aittirKısa çalışma süresi zorlayıcı sebeplerin devamını ve 3 ayı aşamazKısa çalışma süresince işçilere çalışmadıkları süre için işsizlik sigortasından kısa çalışma ödeneği verilir
Çalışma Süresinden Sayılan Durumlar
*Madenlerde, taş ocaklarında yada her ne şekilde olursa olsun yer altında veya su altında çalışacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için geçen süreler
*İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler
*İşçinin işinde her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla birlikte çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler
*İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işverenin evinde, bürosunda, işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler
*Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilen süreler(Günde 1,5 saat emzirme izni verilmiştir)
8
*Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması veya onarım ve tadilatı gibi işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri sırasında yolda geçen süreler(sosyal amaçlı servisler dahil değildir)
Ara Dinlenme:4 saat ve daha az çalışılan işlerde 15 dakika, 4 saatten fazla ise 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) 30 dakika, 7,5 saatten fazla ise 1 saat ara dinlenme süresi vardırAra dinlenmeler günlük çalışma süresinden sayılmaz
Gece Çalışması:Çalışma hayatında “en geç saat 20:00 da başlayarak en erken sabah saat 06:00 a kadar geçen ve en fazla 11 saat süren dönem” gece dönemidirGece çalışması 7,5 saati geçemezİşveren tarafından işçiler 2 yılda bir sağlık kontrolünden geçirilirPosta değişmelerinde işçi 11 saat dinlenmek zorundadırSağlık raporunun 1 nüshasını işveren bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadırSanayiye ait işlerde çocuk ve genç işçilerin gece çalışması yasaktır
Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri:İşyerinde yapılan işin işçinin çalışma koşullarına uygun olarak devam ettirilebilmesi için çalışma süresinden önce veya sonra bazı hazırlıkların ve temizlik işleminin yapılması gerekirBu işlerde işyerinde çalışan işçiler çalıştırılabileceği gibi dışarıdan işçi alınarak da bu işler yaptırılabilir
Not:Hazırlama tamamlama ve temizleme işyeri yönetmeliğine göre en çok 2 saat daha çalıştırılabilirYarım saate kadar dinlenme süresi vermek zorundadırÖdenecek ücret ise normal saat ücretinin %50 fazlasıdır
Fazla Çalışma:Kanunda belirtilen nedenlere ve şartlara bağlı olarak yapılan ve haftalık 45 saati aşan çalışmalardır
Fazla Çalışma Süresi:Haftalık çalışma süresi 45 saatten az olan işçinin 45 saate kadar çalışma süresidir
Fazla Çalışma Sebepleri
Genel Sebeplerle Fazla Çalışma:Ülkenin genel yararı veya işin niteliği veya üretimin arttırılması gibi sebeplerle yapılan fazla çalışmadırGenel sebeplerle fazla çalışma yapmak işçinin yazılı onayına bağlıdır1 yılda 270 saatten fazla olamaz
Zorunlu Sebeplerle Fazla Çalışma:Bir arıza sırasında ya da bir arızanın mümkün görüldüğü hallerde yahut makineler veya araç gereç için hemen yapılması gereken acil işlerde zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması halinde yapılan fazla çalışmadırÜretim amacı yoktur, arızanın giderilmesi için yapılırSüre sınırı yoktur, arıza giderilene dek çalışma sürer ancak 24 saatte 8 saat dinlenme süresi verilmelidir
Olağanüstü Sebeplerle Fazla Çalışma:Seferberlik gibi olağanüstü hallerde bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini sağlayan işyerlerinde yapılan fazla çalışmadırFazla çalışma kararını Bakanlar Kurulu verirSüre sınırı yoktur, ancak 24 saatte 8 saat dinlenme süresi verilmelidir
Genel, Zorunlu, Olağanüstü Sebeplerle Fazla Çalışma İçin Verilecek Ücret
Fazla çalışma için normal saat ücreti + %50’si
Fazla süreli çalışma için normal saat ücreti + %25’i
9
Fazla Çalışma Yasakları;
Fazla Çalışma Yapılmayacak İşler:Günde en çok 7,5 saat veya daha az çalışmayı gerektiren işler, gece sayılan dönemde yapılan işler, yer altında ve su altında yapılan işlerdir
Fazla Çalışma Yaptırılmayacak İşçiler:18 yaşını doldurmamış işçiler, hamile, yeni doğum yapmış, çocuk emziren kadın işçiler kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçiler ve fazla çalışma yapmaya sağlığının elverişli olmadığını sağlık kurulu raporuyla belgeleyen işçiler
İşçiye Verilen Tatil ve İzinler
1-Hafta Tatili;1924 yılında çıkarılan Hafta Tatili Kanunu’na göre “On bin veya daha fazla nüfusu bulunan şehirlerdeki fabrika, imalathane, tezgah, dükkan, mağaza, sınai ve ticari bilumum müesseselerin haftada bir gün tatil edilmeleri mecburidir”
Hafta Tatili Ücretine Hak Kazanmak İçin Ne Gerekir?
a)İş kanunu kapsamı içinde olmak
b)Hafta tatilinden önceki iş günlerinde çalışmış olmak
Hafta Tatili Ücreti Ne Kadardır?
İşçinin tatil günü ücreti, çalıştığı günlerde hak ettiği gibi bir günlük ücrettirÜcretin hesabında yalnızca çıplak ücret esas alınır, prim sosyal yardımlar vb dikkate alınmazZorlayıcı sebeplerden dolayı çalışılamayan günler için işçilere bir hafta süreyle ödenen yarım ücret hafta tatili içinde ödenecektirYüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde hafta tatili ücreti işveren tarafından ödenir
2-Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri;Ulusal Bayram;29 Ekim Cumhuriyet Bayramı
Genel Tatiller;23 Nisan, 19 Mayıs, 30 Ağustos, Ramazan Bayramı (3,5 gün), Kurban Bayramı (4,5 gün), Yılbaşı Günü (1 Ocak)
*Resmi ve özel bütün işyerlerinin 29 Ekim’de kapatılması zorunludur
*Diğer genel tatil günlerinde sadece resmi daire ve kuruluşlar tatil edilirler
*Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işyerlerinde çalışıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesiyle tespit edilirSözleşmelerde hüküm bulunmaması halinde çalışılması için işçinin onayı gerekir
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri İçin İşçiye Ne Kadar Ücret Ödenir?
Bir iş karşılığında olmaksızın o güne ait ücret tam olarak ödenirİşçi tatil yapmayarak çalışırsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücret ödenecektir
-Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde ücret işveren tarafından ödenir
-Ücret hesabında yalnızca çıplak ücret esas alınır
-Ulusal bayram veya genel tatillerle hafta tatilinin üst üste gelmesi halinde yalnızca bir tatil ücreti ödenir
3-Yıllık Ücretli İzin;İşçinin yıllık ücretli izin hakkından yararlanabilmesi için işyerinde deneme süresi dahil en az bir yıl çalışmış olması gerekirSüreksiz işlerde, mevsimlik ve kampanya işlerinde yıllık ücretli izin hükümleri uygulanmaz
Çalışma Süreleri;
*1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dahil) olanlara 14 gün,
*5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 gün,
*15 yıl ve daha fazla olanlara 26 gündür
18 ve daha küçük yaştaki işçilerle, 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere 20 günden az yıllık ücretli izin verilemez
10
(6 ÜNİTE)
İŞ İLİŞKİSİNİN KİŞİLER BAKIMINDAN DÜZENLENMESİ
İş İlişkisi Özel Olarak Düzenlenenler;Çocuklar gençler, kadınlar, özürlüler terör mağdurları ve eski hükümlüler çalışma yaşamında özel olarak korunmaktadırlarBu alanda, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Borçlar Kanunu, Basın İş Kanunu, Deniz İş Kanunu’nda düzenlemeler yer almakta fakat en geniş kapsamlı düzenlemeler İş Kanunu’nda bulunmaktadır
Not:Çocuklara yönelik zorunlu eğitim uygulamaları 19 yy da İngiltere’de başlamıştır
İş İlişkisinin Çocuk ve Genç İşçiler Yönünden Düzenlenmesi;
Çocuk İşçi;15 yaşını doldurmamış işçilerdir(14 yaşını doldurmuş 15 yaşını doldurmamış)
Genç İşçi;15 yaşını doldurmuş 18 yaşını doldurmamış işçilerdir
Not:İş Kanunu’na göre; en az çalıştırma yaşı 15’tirUmumi Hıfzıssıhha Kanunu’na göre en az çalıştırma yaşı 12’dir
Çocuk ve Genç İşçilerin Hangi İşlerde Çalıştırılmaları Yasakları
1-Yer ve su altında çalıştırma yasağı
2-Sanayiye ait işlerde gece çalıştırma yasağı
3-Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırma yasağı
Not:Çocuk ve genç işçiler için 18 yaşını doldurana kadar her 6 ayda bir doktor kontrolünden geçirilerek sağlık raporu alınması gerekir
Not:18 ve daha küçük yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi hizmet sürelerine bakılmaksızın 20 günden az olamazÇocuklara karşı işlenmiş suçlardan ya da yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan işveren ya da işveren vekilleri çocuk ve genç işçi çalıştıramaz
Çocuk İşçilere Yönelik Düzenlemeler;İş Kanunu’na göre okula devam eden çocukların eğitim döneminde çalışma saatleri günde en çok 2 saat haftada 10 saatTemel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma süresi günde 7 saat haftada 35 saatten fazla olamaz
Genç İşçilere Yönelik Düzenlemeler;15 yaşını tamamlamış olan genç işçilerin çalışma süreleri günde 8 saat haftada 40 saate kadar çalıştırılabilir
İş İlişkisi Kadınlar Yönünden Nasıl Düzenlenir?
1-Ücret Yönünden:Eşitlik prensibi geçerlidirEğer bu prensibe aykırılık oluşturulursa 4 ay tutarında tazminat alır
2-İşin Düzenlenmesi Yönünden Korunma:Yer altında ve su altında, gece postalarında, ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamazlar
3-İş Sözleşmesinin Feshi:1475 sayılı İş Kanunu’na göre kadın işçi evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde kendi arzusu ile iş sözleşmesini feshederse kıdem tazminatına hak kazanabilecektir
Analık Durumu Olan Kadın İşçilere Yönelik Özel Düzenlemeler
Gebe Kadın İşçilerin Korunması;Düzenli olarak doktor kontrolü için ücretli izin verilirBu izinler çalışılmış gün gibi sayılır
11
Doktor raporu ile gerekli görülürse gebe kadın işçi sağlığına uygun hafif işlerde çalıştırılabilir
Doğumun muhtemel görüldüğü tarihten önce 8 hafta ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre çalıştırılmamaları esastırEğer sağlık durumu uygun ise ve kadın işçi isterse doğumdan önce 3 haftaya kadar işyerinde çalıştırılabilirArtan süre doğumdan sonraki süreye eklenirÇocuğun ölü doğması ya da doğumdan sonra hemen ölmesi bu süreleri kısaltmaz
Emzikli Kadın İşçilerin Korunması;Doğum yapan kadın işçi eğer isterse kendisine 16 haftalık sürenin tamamlanmasından sonra 6 aya ücretsiz izin verilirBir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilirBu süre çalışma süresinden sayılırBu hükümlere uymayan işverene veya işveren vekiline 500 TL para cezası verilir
İş İlişkisinin Özürlüler Eski Hükümlüler Yönünden Düzenlenmesi
İşyerinde 50 veya daha fazla işçi çalıştıran işverenler özürlü, eski hükümlü işçi çalıştırmakla yükümlüdürKamu işyerlerinde eski hükümlü %2 özürlü %4 özel sektörde ise %3 eski hükümlü %1 terör mağduru %2 dirYer altında ve su altında sürdürülen işlerde özürlü işçi çalıştırılamaz
|