|
Prof. Dr. Sinsi
|
İş Ve Sosyal Güvenlik Ders Notu 2009-İş Ve Sosyal Güvenlik Ders 2009 Not Bilgileri
(7 ÜNİTE)
İŞ İLİŞKİSİNİN SON BULMAASI VE SONUÇLARI
İş Sözleşmesinin Sona Erme Sebepleri
a)Genel Sebepler
1-Sözleşmenin Hükümsüzlüğü;İş sözleşmesinde taraflardan birinin ehliyetsiz olması sözleşmede şekil eksikliği, kanuna, ahlaka, kamu düzenine aykırı olması, kişilik haklarına tecavüz eder mahiyette veya imkansız olması, sözleşmenin mutlak butlan ile batıl olması (geçersizlik) sonucunu doğururSözleşmenin tümünün değil bir kısmının geçersiz olması kısmi butlan olarak adlandırılırBaşka bir hükümsüzlük çeşidi ise iptal edilebilirliktirHata hile, ikrah veya gabin hallerinde sözleşme 1 yıl içinde iptal edilebilir
2-Ölüm;İşçinin ölümü halinde iş sözleşmesi sona ererİşverenin ölümü halinde ise sözleşme sona ermez haklar ve borçlar mirasçılara geçer, ancak sözleşme işverenin şahsı göz önüne alınarak yapıldıysa işverenin ölümüyle sözleşme sona erer
3-Tarafların Anlaşması;İşçi ile işveren aralarında anlaşmaları halinde sözleşmeyi istedikleri zaman feshedebilirler
4-Belirli Bir Sürenin Bitimi;Belirli süreli iş sözleşmelerinde belirli sürenin bitimiyle sözleşme sona ererBelirli süre dolduğu halde işveren işçiyi çalıştırıyor işçide çalışmaya devam ediyorsa sözleşme sükut (susma) ile uzatılmış olurBelirli süresi 1 yıl ve daha fazla olan sözleşmeler sükut ile en fazla 1 yıl, belirli süresi yıldan az olan sözleşmeler sözleşmenin süresi kadar uzatılabilirBelirli süreli iş sözleşmelerinin ardı ardına yapılması halinde ortaya çıkan sözleşmeye zincirleme iş sözleşmesi denirİlk yapıldığı tarihten itibaren belirsiz süreli iş sözleşmesinin sonuçlarını doğururEsaslı bir neden olmadıkça zincirleme iş sözleşmesi yapılmayacağı hükme bağlanmıştır
b)Süreli (Bildirimli) Fesih
Bildirimli fesih karşı tarafı zor duruma düşürmemek için önceden haber verilerek yapılan ve işçilerin iş yerindeki çalışma süreleri ile orantılı olarak iş sözleşmesi feshedildikten sonra belirli bir süre daha çalışmalarını öngören sona erme şeklidir
12
Bildirimli Fesih İçin Geçerli Sebepler;
İşveren İçin;
*İşçinin yeterliliği
*İşçinin davranışları
*İşletmenin, işin veya işyerinin gereklerinden kaynaklanan nedenlerle,
İşçi İçin; ise daha iyi bir iş bulmak gibi sebeplerle iş sözleşmesi tek taraflı olarak bildirimli fesih yoluyla feshedilebilir
İşverenin Bildirimli Fesih Yoluyla Sözleşmeyi Feshedebilmesi İçin;
-İşyerinde çalışan içi sayısı 30 ve daha fazla olmalıdır
-Sözleşmesi feshedilecek işçinin işyerindeki kıdemi en az 6 ay olmalıdır
Not:İşçinin davranışları ve yetersizliği sebebiyle sözleşme feshedilecekse öncelikle işçinin savunması alınmalıdır
İş Kanununa Göre Süreli (Bildirimli) Fesih İçin Geçerli Olmayan Sebepler
-Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında ya da işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak,
-İşyeri sendika temsilciliği yapmak,
-Kanundan veya sözleşmeden doğan haklarını talep için işveren aleyhine dava açmak ya da bu konuda başlatılmış sürece katılmak,
-Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, din, siyasi görüş ve benzeri sebepler
-Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra çalıştırılmamaları gereken sürelerde işe gelmemeleri
-Hastalık veya kaza sebebiyle işçinin İK madde 25’de düzenlenmiş olan bildirim süresini 6 hafta geçinceye kadar olan süre içinde işe geçici olarak devam etmesidir
Toplu İşçi Çıkarma
İK’ya göre işyerinde çalışan işçi sayısı
*20 ile 100 işçi arasında ise en az 10 işçinin,
*101 ve 300 işçi arasında ise en az %10 oranında işçinin,
*301 ve daha fazla ise en az 30 işçinin işine süreli fesih ile ve bir aylık süre içinde son verilmesine toplu işçi çıkarma denir
Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini Bölge Müdürlüğüne bildirmesinden 30 gün sonra hüküm doğurur
Süreli Fesihte Bildirim Süreleri
Bildirim Süresi;İş sözleşmesi feshedildikten sonra işçilerin çalışmaları ve işvereninde işçileri çalıştırması gereken süredirBildirim süreleri işçinin işyerindeki çalışma süresine göre belirlenir
İş Kanunu 17 Maddesine Göre Bildirim Süreleri
*İşi 6 aydan az sürmüş olan işçi için bildirimin karşı tarafa yapılmasından itibaren 2 hafta
*İşi 6 aydan -1,5 yıla kadar sürmüş olan işçi için 4 hafta
*İşi 1,5 yıldan -3 yıla kadar sürmüş olan işçi için 6 hafta
*İşi 3 yıldan fazla sürmüş olan işçi için, 8 hafta sonra feshedilmiş sayılırBu süreler sözleşmelerle arttırılabilir
13
Süreli (Bildirimli) Fesih İle İlgili Diğer Düzenlemeler
Bildirim süreleri işçilerin kıdemlerine dahildir
İşveren bildirim süreleri içinde işçiye iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan günde en az 2 saat olmak üzere yeni iş arama izni vermek zorundadırİşveren bu süre içinde işçi çalıştırırsa alacağı ücrete ilave olarak çalıştırdığı sürenin ücretini %100 zamlı olarak ödemek zorundadır
İş sözleşmesi feshedilen işçi fesih bildiriminde sebep gösterilmediği ya da gösterilen sebebin geçerli olmadığı iddiasıyla fesih bildiriminin tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde İş Mahkemesine dava açabilirDava seri muhakeme usulü ile 2 ay içinde sonuçlandırılırKararın temyiz edilmesi halinde Yargıtay 1 ay içinde kesin karar verir
Feshin geçersizliğine karar verilirse işveren işçiyi 1 ay içinde işe başlatmak zorundadır
İşçi geçersizlik kararının tebliğinden itibaren 10 iş günü içinde işe başlamak için başvurmalıdırBaşvurmaz ise işveren tarafından yapılan fesih geçerli bir fesih haline gelir
Not:İşçinin başvurusuna rağmen işveren işçiyi işe başlatmaz ise işçiye en az 4 ay en çok 8 aylık ücret tutarında tazminat ödemekle yükümlüdürTutarı mahkeme veya özel hakem belirlerİşçinin mahkeme kararının kesinleşmesine kadar en çok 4 aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer hakları da kendisine ödenir
Usulsüz Süreli Fesih;Bildirim şartlarına uymadan yapılan fesih usulsüz bildirimli fesihtirUsulsüz süreli fesih yapan taraf karşı tarafa ihbar tazminatı ödeyecektir
İhbar Tazminatı;Bildirim süresi tutarındaki ücret ihbar tazminatıdır
Formül Bildirim Süresi x İşçinin Ücreti = İhbar Tazminatı
Örnek;Haftalık ücreti 80 TL olan kıdemi 6 yıl olan işçiye ödenecek ihbar tazminatı ne kadardır?Bildirim Süresi x İşçinin Ücreti = İhbar Tazminatı 80 x 8 = 640
Kötü Niyetli Süreli Fesih;Bildirim sürelerine ait ücretin 3 katıdırÖrneğin; işçi sendikaya üye olmasından dolayı işveren tarafından bildirimli süreli fesihte bulunması durumuna denir
Formül Bildirim Süresi x 3 x İşçinin Ücreti
Örnek;Haftalık ücreti 40 TL olan kıdemi 6 aydan az olan işçiye ödenecek kötü niyet tazminatı ne kadardır?Bildirim Süresi x 3 x İşçinin Ücreti 40 x 3 x 2 = 240
Derhal Bildirimsiz Fesih
İş sözleşmesini taraflardan birinin derhal feshetmesi durumudur Sebepleri;
İşçi Yönünden Haklı Sebepler (md 24) İşveren Yönünden Haklı Sebepler (md 25)
24/1 – Sağlık Sebepleri
24/2–Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri
24/3 – Zorlayıcı Sebepler 25/1 – Sağlık Sebepleri
25/2–Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri
25/3 – Zorlayıcı Sebepler
25/4 – Gözaltına alınma veya Tutuklanma Halinde Devamsızlık
İşçi Yönünden Haklı Sebepler;İş Kanunu’nun 24 Maddesinde düzenlenen sebeplerdir
24-1 Sağlık Sebepleri;İşçinin sağlığı tehlike içinde olursa, sürekli olarak doğrudan ve yakından buluşup görüştüğü işveren yada başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa işçi sözleşmesini bildirimsiz olarak feshedebilir
14
24-2 Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri;İş sözleşmesi sırasında sözleşmenin esaslı unsurlarının yanlış vasıflarla gerçeğe uygun olmayan beyanlarla gerçekleşen durumlardırİşçinin şahsına veya yakınlarına yapılan sözlü veya fiziksel şiddet ve taciz olayları durumunda sözleşme derhal fesh edilebilirİşveren tarafından ödenmesi gereken ücretin 50günü geçmesi halinde halen ödenmemiş olması durumunda da sözleşme derhal fesh edilir
24-3 Zorlayıcı Sebepler;Deprem sel yangın gibi durumlarda işçi sözleşmesi derhal fesh edilebilirBöyle bir durumda işçiye 1 haftalık süre için yarım günlük ücret ödenir
25-1 Sağlık Sebepleri;İşçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından içkiye düşkünlüğünden doğacak hastalık ve sakatlıklardan 3 gün üst üste gelmese veya 1 at içinde 5 iş gününden fazla devamsızlığı durumunda derhal İş Kanunu’nu 17 Maddesinde (doğum gebelik) 6 haftayı aşması durumunda veya hastalın tedavi edilemeyecek duruma gelmesi işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca belirlenmesi halinde işveren iş sözleşmesini derhal feshedebilir
Not:Bu sebeplerden dolayı her işçiye kıdem tazminatı ödenmek zorundadır
25-2 Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri;İşverenin şahsına veya yakınlarına yönelik yapılan tehdit taciz korkutma gibi durumlardan dolayı iş sözleşmesini derhal feshedebilirİşyerinde yapılan hırsızlık meslek sırlarını ortaya çıkarma başka işçilere sataşma uyuşturucu madde kullanma gibi durumlarda yine sözleşme derhal feshedilebilirİşçinin işyerinde 7 günden fazla cezalandırılan ve bu hapis cezası ertelenemeyen suç durumlarında derhal fesh edilebilirİzin almaksızın ve haklı bir sebebi olmaksızın ardı ardına 2 iş günü 1 ay içersinde herhangi bir tatil gününden sonraki iç günü yahut 1 ayda 3 iş günü devam etmemesi durumunda sözleşme derhal feshedilebilir
Not:İşyerinde iş makamlarına verilen zarardan dolayı 30 günlük ücret ile ödenemeyecek durumlarda işveren işçinin iş sözleşmesini derhal feshedebilir
25-3 Zorlayıcı Sebepler;İşyerinde işçiyi bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde işveren işçinin sözleşmesini derhal feshede-bilirŞiddetli kar nedeniyle işe gelmemesi gibiBir haftalık süre içinde işçiye yarım günlük ücret ödenir
25-4 İşçinin Gözaltına Alınması ve Tutuklanması;İşçinin göz altına alınması veya tutuklan-ması halinde devamsızlığının bildirim sürelerini aşmasından sonra işveren işçinin iş sözleşme-sini derhal feshedebilir
Derhal Bildirimsiz Fesih Hakkını Kullanma Süresi;İK madde 24/2 ve 25/2’ye dayanarak sözleşmenin feshedilebilmesi için taraflar; iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu öbür tarafın öğrendiği günden başlayarak 6 iş günü ve her halde fiilin olmasından itibaren 1 yıl geçtikten sonra bu hakkı kullanamayacaklardırBurada hak düşürücü süre söz konusudur
İş Sözleşmesinin Son Bulma Sonuçları
İş sözleşmesinin sona ermesi halinde işçiye kıdem tazminatı ödenir ve çalışma belgesi verilir
15
Kıdem Tazminatı;İşçinin iş sözleşmesinin sona eriş biçimine bağlı olarak işçinin çalıştığı süre dikkate alınarak ücret tutarına göre işveren tarafından ödenen paraya kıdem tazminatı denir
Kıdem Tazminatının Koşulları;
1-İş Kanunlarının Kapsamında Olmak;İşçinin kıdem tazminatından hak kazanabilmesi için İş Kanunlarının kapsamı içinde olması gerekirSüresiz işlerde çalışanlar kıdem tazminatı hakkından yararlanamazlar
2-İş Sözleşmesinin Belirli Şekillerde Sona Ermesi;İşveren tarafından sağlık sebepleri veya zorlayıcı sebeplere dayanılarak (m25/1 ve m25/3) işçinin iş sözleşmesi feshedilirse, İşçi tarafından m24/1, m24/2, m24/3 dayanarak sözleşme feshedilirse, İşveren tarafından m 17’ye dayanılarak bildirimli fesih yoluyla sözleşme feshedilirse, Erken işçiler muvazzaf askerlik hizmeti sebebiyle iş sözleşmesini feshederse, İşçinin ölmesi halinde, İşçinin bağlı bulunduğu kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık emeklilik malullük aylığı veya toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesini feshetmesi halleri 1475 sayılı İş Kanunu’nda düzenlenmiş kıdem tazminatına hak kazandıran sona erme şekilleridir
3-Belirli Bir Süre Çalışmış Olmak;İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için işyerinde en az 1 yıl çalışmış olması gerekirBu bir yıllık sürenin hesabında fiili çalışma süresi değil takvim yılı dikkate alınacaktır
Not:Erkek işçilerin askerde geçirdiği süreler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz Değişik kamu kuruluşlarında çalışmış olan işçilerin kıdem tazminatı son çalıştığı kamu kuruluşu işverenince ödenir
(*)Hangi Hallerde Kıdem Tazminatı Ödenmez
*İşçinin iş sözleşmesi ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller nedeniyle feshedilmiş ise,
*İşçi bildirimli fesih ile sözleşmeyi sona erdirir ise,
*İşçi kanun dışı greve katıldığı için iş sözleşmesi feshedilmiş ise,
*Belirli bir süre iş sözleşmesi süre bittiği için sona ermiş ise, işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
İşçiye her yıllık çalışması için 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenirBir yıldan artan süreler içinde aynı oran üzerinden ödeme yapılır30 günlük süre toplu iş sözleşmeleri yada iş sözleşmeleri ile arttırılabilir
Formül Kıdem Tazminatı = Çalışma Süresi (yıl olarak) x Günlük Ücret x 30
Günlük ücretin hesabında; çıplak ücret + sosyal yardımlar (sürekli olarak yapılan yardımlar) dikkate alınır
Örnek;İşçi 3 yıl çalışmış askere gitmiş ve askerde 1 yılın sonunda terhis olmuşturİşçi eski işine çalışmaya başlamış ve 2 yıl daha çalışmıştırDaha sonra sözleşmesi İK’nın 24-2 ye dayanarak sona ermiştirSözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren günlük ücreti 10 TL dirBu işçiye kaç TL kıdem tazminatı ödenecektir
Kıdem Tazminatı = Çalışma Süresi (yıl olarak) x Günlük Ücret x 30
5 x 10 x 30 = 1500
Kıdem Tazminatı Tavanı;Kıdem tazminatının yıllık miktarı Devlet Memurları Kanunu’na tabi en yüksek devlet memuruna (başbakanlık müsteşarı) Emekli Sandığınca bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemezKıdem tazminatından doğan sorumlu-luğu işveren şahıslara ve sigorta şirketlerine sigorta ettiremez
16
Çalışma Belgesinin Verilmesi;İşçinin işinin çeşidini ve süresini gösteren belgedirİşveren işten ayrılan işçiye bu belgeyi vermek zorundadırAlacağının kalmadığını gösteren belge ise ibra belgesidirAlacağının kaldığını düşünüyorsa bu belgeye itiraz hakkı söz konusudur
(8 ÜNİTE)
SENDİKALARIN KURULMASI VE YÖNETİLMESİ
Sendikaların Kurulması;İşçilerin ve işverenlerin çalışma ilişkilerinde ortak ekonomik, sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için meydana getirdikleri tüzel kişiliğe sahip kuruluşlara sendika adı verilir
Sendikaları Türleri;
1-İşçi Sendikaları;İşçi sendikaları iş kolu esasına göre işyerinde çalışan işçiler tarafından ve Türkiye çapında faaliyette bulunmak üzere kurulurlarBir iş kolunda birden çok sendika kurulabilir
2-İşveren Sendikası;İşverenler tarafından iş kolu esasına göre Türkiye çapında faaliyette bulunmak üzere kurulurlarBir iş kolunda birden çok sendika kurulabilir
3-Kamu Görevlileri Sendikaları;2001 tarihli Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu hukuki dayanağına göre kamu görevlilerine hizmet koluna göre sendikalaşma hakkı verilmiştirKamu görevlileri sendikalarına grev hakkı tanınmamıştır
Not;İş kolunun saptanması Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yapılırTespit ile ilgili karar Resmi Gazete’de yayınlanır15 gün içinde taraflarca iş mahkemesine itiraz edilebilir
Not;Değişik iş kollarından en az 5 sendikanın bir araya gelerek oluşturduğu üst kuruluşa konfederasyon denir
Sendika Kurucularında Aranılan Nitelikler;
1-İşçi sendikaları kurucularının işçi, işveren sendikası kurucularının işveren niteliğine sahip olmaları,
2-Türk vatandaşı olmak,
3-Medeni hakları kullanmaya ehil olmak,
4-Sendikaların kurulacağı iş kolunda fiilen çalışır olmak,
5-Kamu hizmetlerinden mahrum edilmemiş bulunmak,
6-Türkçe okur-yazar olmak
7-18 yaşını doldurmuş olmak
8-Yüz kızartıcı dolandırıcılık, hırsızlık gibi suçlardan hüküm giymemiş kilerden oluşmak zorundadırEn az 7 kişinin bir araya gelmesiyle kurulurlar
Sendikaların Kuruluşu;Sendikaların ve konfederasyonların kurulması isteğe bağlıdırHer hangi bir makamdan izin veya onay alınmazTüzel kişiliği kazanabilmesi için tüzük sendika merkezinin bulunduğu ilin valiliğine kuruculardan istenilecek belgelerin verilmesiyle gerçekleşir
Valiliğe Verilecek Belgeler;
*Kurucuların nüfus cüzdan suretleri
*İkametgah belgeleri, sabıka kayıtları
*Meslek ve sanat özgeçmişleri
*Sendikaların iş kolunda fiilen çalışır olduğunu kanıtlayan belge
*İlk genel kurula kadar kuruluşu sevk ve idare edecek olan ile bunların eşleri ve çocuklarına ait noter tasdikli mal beyanı
17
|