Madencilik Terimleri Sözlüğü Madencilik Terimleri Sözlükleri Madencilik Terimleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-09-2012

BACA 1) Kömür ocaklarında kömürün kazılarak çıkarıldığı yer veya kara tumba metodu ile çalışılan panolarda sürülen kılavuz ve başyukarılar

2) Cevher içinde açılan boşluk

3) Kazanlarda fırınlarda sobalarda ve ocaklarda zararlı gazların yanması sonucu meydana gelen gazları dışarı atmak ve lüzumlu çekişi sağlamak için yapılan sistem

BACACI RANDIMANI —> Ayak randımanı

BAGER 1) Örtü tabakasını veya madeni kazıyarak yüklemek için kullanılan elektrik mazot veya bezinle çalışan çarklı (döner kepçeli) zincirli kepçeli vb

tipleri olan paletler veya yürüme takımı üzerine monte edilmiş ağır iş makinası

2) Ekskavatör

—> Dreglayn Döner kepçeli ekskavatör Kepçeli bager Aktarıcı kazıcı anma kapasitesi

BAĞ Normal olarak iki yan direk ve bir boyunduruktan ibaret ağaç veya madeni tahkimat ünitesi

Kullanılan malzemeye göre bağın tavan kısmı yarım daire sepet kulpu çok döşeli (—> Poligon tahkimatı) olduğu gibi tamamı daire dikdörtgen ve çokgen şeklinde de yapılır

Bağ yapmakla görevli işçilere bağcı denir

—> Galeri tahkimatı

BAĞIMSIZ SERBEST ZAMAN —> Şebeke planlaması

BAĞLAMA KİLİ Kaolinit türü killerin alt grubu olup “ Ball Clay” olarak da bilinir

Bağlama killeri kaolenlerden daha ince tane yapısına sahiptirler ve daha fazla empürite içerirler

Özellikle karbonat miktarı fazladır

Bağlama killerinin içindeki empüritelerin çokluğu ve çeşitliliği özellikle ısı ile renk değişimi özelliğini kazandırır

Bunların su absorbe ve plastik özellikleri daha fazladır

Kullanım alanlarına göre; a) Seramik sanayiinde kullanılanlar b) Yapay aşındırıcılar emaye gibi diğer sanayi dallarında kullanılanlar olarak sınıflandırılır

Bu tür killerin kullanım spesifikasyonlarını belirleyen en önemli özellik ise içindeki empüritelerdir —> Kil

BAĞLANTI KANCASI Çatal raptiye

BAĞLANTI PABUCU 1) Madeni bağların itme-ye karşı birlikte çalışmalarını bağların eşit aralıklarla bağlanmalarını ve fırçaların yerinde durmalarını sağlamaya yarayan iki ucu tırnak şeklinde bükülmüş madeni parça

2) Tahkimat laması

BAĞLI POLİGON —> Poligon

BAĞ PABUCU Madeni bağ parçalarını birbirine bağlayan ve bağın bir bütün olarak çalışmasını sağlayan özel imal edilmiş parça

BAĞTAMİR HALKASI Bozulan bağların veya kırılan direklerin değiştirilmesinde kullanılan sürenleri tutan (ray ağaç vb

) ve yan direğe takılarak kullanılan özel halka

—> Tahkimat takviyesi

BAKA PİSTON Yıkama kasası

—> Jig

BAKIR Kimyasal simgesi Cu rengi ve çizgisi bakır kırmızısı sertliği 23 özgül ağırlığı 893 gr/cm3 ergime derecesi 1080°C olan ince levha ve tel hâline sokulabilen ısıyı iyi geçiren iletkenliği yüksek kullanım sahası çok geniş metal

Bakırın kristal yapısı kübiktir

Alevi yeşile boyar asitlerde kolay çözünür

Nabit bakır olarak tabiatta ender rastlanır; sülfitli ve oksitli bakır cevherlerinden zenginleştirme ve izabe yoluyla metalik bakır elde edilir

En önemli bakır cevherleri: kalkopirit (CuFeS2) kovelin (CuS) bornit (Cu5FeS4) kuprit (Cu2O) kalkosit (Cu2S) krizokol (CuSiO32H2O) malakit [ Cu Co3

Cu (OH)2] ve azurit [ 2 Cu CO3 Cu (OH)2 ]

BAKIR ALAŞIMLARI Bakıra; çinko kalay gümüş nikel gibi metallerin katılması sonucu elde edilen ürünler (—> Alaşım)

Bakıra başka elementlerin katılması eletrik ve ısı iletkenliklerini düşürür ama *****ik özellikleri arttırır erimede kalıplama kolaylıkları sağlar (saf bakıra nazaran daha düşük erime noktası ve daha iyi döküm) ve özellikle tuzlu ortamlarda aşındırmaya karşı daha iyi dayanıklılık kazandırır

Bakır alaşımlarını iki ana grupta toplamak mümkündür

1) Bakırın döküm alaşımları ve 2) Bakırın işlenmiş alaşımları

a) Pirinçler (kızıl pirinçler sarı pirinçler silis pirinci) (—> Pirinç) b) Bronzlar veya tunçlar (silis bronzları kalay bronzları nikel-kalay bronzları alüminyum bronzları) c) Bakır-nikel alaşımları d) Kurşunlu bakır alaşımları e) Bakır nikel çinko alaşımları; bakırının döküm alaşımları grubuna girerler

Bakırın işlenmiş alaşımlarını ise aşağıdaki ürünler oluşturur:

a) Pirinçler (kurşunlu pirinçler kalay pirinci kızıl pirinç) b) Bronzlar (fosfor bronzu kurşunlu fosfor bronzu alüminyum bronzu silis bronzu) c) Bakır-nikeller (bakırlı nikel) d) Bakır-nikel-çinko alaşımları (nikel gümüşü)

Bakırın çinko ile yapmış olduğu alaşımlara genel olarak pirinç denir

Pirinç en yaygın bakır alaşımı olup; çubuk levha şerit boru (özellikle kondenser boruları) ve pres döküm ürünleri şeklinde geniş kullanım alanı bulur

Sanayide kullanılan yaklaşık 20 çeşit pirinç vardır

Pirinçler yapılarında bulunan bakır yüzdesine göre ticari ad alırlar

Bakırın çinko dışında kalan diğer metallerle yapmış olduğu alaşımlara bronz denir ve bunlar alaşım yapısındaki metalin adı ile anılır

Bakırın nikelle yapmış olduğu alaşımlara ise nikel-gümüş veya —> Alman gümüşü adı verilir

Ticari öneme sahip 20 çeşit bronz ve 5 çeşit nikel alaşımı vardır

BAKIR ÇELİĞİ İçine % 30 Cu ilave edilerek elde edilen korozyona mukavim çelik

BAKIR İNGOTU Yeniden eritildikten sonra şekillendirilen 20-35 libre arasında ağırlığı olan ve daha küçük parçalara kırılabilmesi için genellikle çentiklenmiş bakır kül

BAKIR İPEĞİ Tekstil sanayiinde kullanılan ve bakır sülfatın katılması ile elde edilen bir cins yapay ipek

Pamuk yağından temizlenen pamuk artıkları (lentersler) bakır sülfat ile sodyum hidroksitten elde edilen hamura iyice karıştırılır

Bu karışım içine indirgen ilâve edilmiş koyu amonyak eriyiğinde iyice eritilip süzülür ve kalıntı içinde bulunan havadan tamamen arındıktan sonra 250-750 mikron delikleri bulunan kevgirden baskıyla geçirilir

Bu şekilde elde edilen lifler önce dondurma banyosundan ve sonra da çekme işleminden geçirilerek viskoz ipeğine benzeyen bakır ipeği elde edilir

BAKIR LİÇİ Klasik bakır hidrometalurjisi

—> Ek-9

Hidrometalurjik bakır üretimi düşük tenörlü cevher ve madencilik işlem artıklarındaki bakır minerallerinin uygun sıvılarla çözündürülmesine yani liçine dayanır

Metal yüklü liç solüsyonlarından bakır hurda veya sünger demirle çöktürülerek (—> Şekil)veya elektroliz yoluyla kazanılır

—> Bakır üretimi

Liç yapmak suretiyle bakır üretimi;

a) Yerinde (İn-Situ) Liç : Cevher bulunduğu yerde ve çok basit bazı madencilik işlemlerini takiben liç edilir

b) Yığma liç: Cevher “ madencilik işlemleri ile bulunduğu yerden çıkartılıp tabanı geçirgen olmayan bir bölgeye yığılır ve üzerine liç solüsyonu dökülerek liç edilir

c) Süzülme (Perkolasyon) liçi: Kırılmış cevher büyük tanklara doldurularak ve liç solüsyonu aşağıdan yukarı veya ters yönde hareket ettirilerek liç edilir

d) Karıştırma Liçi: Öğütülmüş cevher veya zenginleştirme tesisinden elde edilen konsantre tanklar içinde liç solüsyonu ile karıştırılarak liç edilir

—> Liçing

Genel olarak kullanılan liç solüsyonları silisli gang içeren bakır cevherleri için sülfürik asit karbonatlı gang içerenler veya nabit bakır için ise amonyaklı solüsyonlardır

Bunlar içinde en uygun olarak tatbik edileni asit liçtir

1947 yılında Colmer ve Hinkle ilk defa sülfürlü minerallerin liçinde bakterilerin de rol oynadıklarını ispatlamışlardır

Bunu takiben yapılan çalışmalar bilhassa bakır ve uranyum madenlerinden çıkan suların bakterilerle yüklü olduklarını göstermiştir

Maden sularında bulunan en önemli bakteriler bunların yaşamaları için gerekli enerji kaynakları ve en fazla bulundukları pH aralıkları şöyledir

—> Çizelge

Son yıllardaki çalışmalar ise; liç ile metal üretimini hızlandırmak için bakterilerin optimum bir şekilde nasıl kullanılması gerektiği ve biyoloji mühendisliğindeki çalışmalarda “ yalnız bakteriler yardımı ile liç “ yapan tesislerin kurulmasını mümkün kılma araştırması şeklindedir

BAKIR ÜRETİMİ Bakır cevherlerinden sülfitli oksitli veya kompleks bakır konsantrelerinden bakır elde edilmesi

Bu işlem; çeşitli pirometalurjik hidrometalurjik ve —> Elektrometalurjik yöntemlerle yapılır

Pirometalurji yöntemleri; sülfürlü oksitli ve nabit bakır cevherlerine; —> Hidrometalurjiyöntemleri düşük tenörlü oksitli bakır cevherlerine uygulanır

Elektrometalurjik yöntemler ise bir saflaştırma işlemi olup hidrometalurjik ve pirometalurjik işlemlerden sonra uygulanır

Pirometalurjik yöntemler ile elde edilen ve saf olmayan bakır elektrolitik rafinasyona tabi tutularak saf katot bakıra çevrilir

Bu arada bakır elektroliz işleminden önce içindeki yabancı maddelerden önemli kısmını bünyesinden ayırmak için ateşle rafinasyona tabi tutulur

Benzer şekilde hidrometalurjik yöntemlerle çözeltiye alınan bakır da elektroliz işlemi ile katotta saf olarak toplanır

Elektroliz sonucu elde edilen —> Katot bakır’a daha sonraki şekillendirme işlemlerinde istenen fiziksel özellikleri (süneklik mukavemet sertlik gibi) kazandırmak için tekrar ateş rafinasyonu uygulanır

Oksijensiz yüksek iletgenlik özelliğine sahip bakır (OFHC) üretilecek ise katot bakır ateş rafinasyonuna tabi tutulmaksızın koruyucu gaz ortamında ergitilmek suretiyle—> İngot veya profil şeklinde dökülebilir

Pirometalurjik bakır üretim yöntemlerini;

1

Endüstriyel uygulanırlığı ispatlanmış konvansiyonel teknolojiler

2

Endüstriyel uygulanırlığı ispatlanmış yeni teknolojiler

3

Endüstriyel uygulanırlığı henüz (1996) ispatlanmamış yeni teknolojiler olmak üzere üç gruba; ayırmak mümkündür

1inci gruba yaş beslemeli reverber izabesi kalsine beslemeli reverber izabesi elektrikli fırın izabesi —> Otokumpu flaş izabesi Inco flaş izabesi; 2inci gruba —> Noranda yöntemi—> Mitsubishi yöntemi Oksijen-yakıt (OXY-fuel) reverber izabesi; ve 3 üncü gruba ise—> Top blown konverter izabesi —> QSL yöntemi Oxygen Sprinkle izabesi AMAX dead roast blast fırın izabesi segregation prosesi thermo-electron chlorination prosesi girerler

Klasik pirometalurjik yöntemlerle bakır üretimi şeması şekilde verilmiştir

—> Ek-10 Hidrometalurjik yöntemlerde; karbonatlı; silikatlı sülfatlı bakır minerallerinden bakırca fakir olanları (% 1 den az Cu) içerisinde % 1-2 Cu olan cevherler ve oksitli bakır konsantreleri veya kavrulmuş sülfürler şekilde gösterilen işlemlerden geçtikten sonra katot bakır elde edilir

—> Ek-9

Okside cevherlerden bakır üretimi dünya bakır üretiminin yaklaşık % 10 kadarını karşılar

BAKIR ÜRÜNLERİ Metalik bakır elde edilmesi amacıyla ve endüstrideki kullanımına göre yapılmış olan sınıflandırma

Buna göre en genel anlamda bakır ürünleri iki grupta toplanır

Bunlar 1) Yarı bitmiş ürünler ve

2) Bitmiş ürünlerdir

Bakır konsantresi (Konsantre)—> Blister bakır rafine (anot) bakır (—> Yüksek kaliteli bakır) ve katot bakır (—> Standart katot bakırı) yarı bitmiş ürünler grubuna dahildir

Bitmiş ürünler de a) Elektrolitik ürünler (—> Filmaşintelbloktakoz; levha lama şerit; çubuk boruprofil

)

b) Elektrolitik olmayan ürünler (levha lama şerit çubukboruprofil)

ve c) Alaşımlar olarak üç gruba ayrılırlar

—> Bakır alaşımları

BAKİYE MADEN YATAĞI —> Otokton maden yatağı

BAKTERİLERİN MİNERALLERİN LİÇİNE ETKİLERİ—> Bakır Liçi

BALAST 1) Demiryolu döşemesinde traverslerin altına karayollarında düzeltilmiş toprak veya blokaj üzerine döşenen kırılmış taşlar

2) Kırmataş

BALAST TAŞIMermer işletmeciliğinde 3-7 cm arasındaki ebatlarda kırılmış taş

—> Balast

BALATA Motorlu araçlarda ve vinçlerde fren yapmayı sağlayan tambur kampana veya disk üzerine yerleştirilmiş yarım ay biçimindeki fren koluna çakılan aşınma parçası

—> Takoz

BALGAM TAŞI Bir kalsedon minerali olan jaspisin yeşil damarlı türü

Balgamtaşı deyimi alaca somaki veya mühresenk de denilen oniks için de kullanılır —> Mühresenk

BALIK KUYRUĞU MATKAP —> Softbit

BALONLAŞTIRMA —> Hazneleştirme

BALTA 1) Kablolu sondajda kullanılan delici uç (matkap)

2) Ağaç kesmeye yarayan gereç

BALTATAŞI —> Yeşimtaşı

BALYOS 1) Çok iri ve ağır çekiç

2) Tokmak (Kömür madenciliğinde)

3) Varyos

Keskin ucu sapa dik olana “düz balyos” paralel olana “çapraz balyos” denir

BANCHMARKING 1) Bilgileşim 2) Ekonomide sektör içinde rekabet sektör dışında işbirliği esasına dayanan boşa zaman harcanmasını önleyip geliştirme ve yaratıcılığa sarfedilecek zamanın kazanılmasına olanak tanıyan rekabet gücünü artırıcı kalite aracı

Bu sayede sektör içinde üstün uygulamalar tespit edilir anlaşılır hâle getirilir; adapte edilerek deneyim ve bilgilerin paylaşımı ve transferi sağlanır

Daha iyi yapandan öğrenilir veya daha iyi yapan öğretir; bu şekilde zaman ve kaynak tasarruf edilir

Böylece tasarruf edilen zaman geliştirme ve yaratıcılığa ayrılır

3) Entegre tedarik zinciri

Rekâbet ve maliyet faktörlerinin uygulanması madencilik faaliyetlerinde eskisinden daha çok önem kazanmıştır

Banchmarking’in madenciliğe katkı aracı olarak girmesi bu yönde olumlu gelişmeler sağlayacaktır

BANK Mermer işletmeciliğinde iki yatak sathı arasında kalan taş tabakası

BANDJASP—> Jasp

BANT 1) Devamlı nakliye yapan ünite

2) Devamlı nakliye yapan ünitenin keten veya çelik kordlu (örgü ile pekiştirilmiş) lâstik PVC vb

madde kaplı kendine mahsus standardı olan maden veya taş taşıma kayışı

Kullanım amaçlarına göre bantlar değişik tiplerde üretilirler

Genel olarak a) Çelik kordlu b) Tekstil kordlu bantlar olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar

Çelik kordlu bantlar da karkas yapım şekillerine göre çelik örgülü bant ve çelik halatlı bant olarak ikiye ayrılır

Tekstil kordlu bantları; pamuk dokulu polyamit dokulu polyester dokulu aramit dokulu ve yapay ipek dokulu bantlar oluşturur

Çelik örgülü bantlar genellikle 500-3000 mm genişliğinde olmak üzere ençok 250 m uzunluklarda üretilirler

BANT ARABASI Ana iş makinesinin ilerleme ve hareket sahasını ve kabiliyetini artırmak —> Döner kepçeli ekskavatör (kazıcı) ile bant konveyör veya bant konveyör ile —> Dökücü makine arasında kullanılan paletleri üzerinde hareket edebilen bir bağlantı makinesi —> Şekil

a) Veriş bumu sağa sola hareketli

Atış bumu da veriş bumuna uyumlu hareket düzenini haiz olup ayrıca her iki bum aşağı yukarı kaldırıp indirilebilir

b) Sağa sola hareketli düzene sahip ve her iki bum yukarı aşağı hareket ettirilebilir

BANT EKLEME Montaj sırasında veya kopma durumlarında bandın iki ucunun bağlanarak sonsuz bant haline getirme işlemi

Bu işlem tırnaklar veya menteşe bağlarıyla çözülebilir; sıcak kauçuk kaynak (vulkani-zasyon) vasıtasıyla tekstil veya çelik halat özlü bantlarda çözülemez (birbirinden ayrılamaz) bir şekilde yapılır

Ekleme yeri 0 ila % 40’a varan bant zayıflaması sonucunu doğurabilir

BANT KANTARI Rulolar üzerine gelen ağırlık ve hand hızı vasıtasıyla taşınan malzemenin ağırlığını tartmaya yarayan düzen

BANT KONVEYÖR Bir tahrik tamburu yardımıyla bandın makaralar üzerinden çekildiği mâlzeme taşıma düzeni

Bant konveyörlerde gerdirme düzenleri çeşitli şekillerde imâl edilir

Bant tahrik tamburu band sıyırıcıdır

BANT SIYIRICI Bant tesisinde malzeme naklinde bandın alt yüzeyine dökülebilecek malzemenin tamburla bant arasından geçerek banda zarar vermemesi için kuyruk tamburundan önce bandın hareket yönüne göre diyagonal olarak yerleştirilen ve alt kenarına kauçuk takılan bant yüzeyinin korunmasına yarayan sac levha

(—> Şekil)

Bant tesisinde ağırlıklı gerdirme tamburunun bulunması halinde ağırlık tamburunun ve bandın korunması için gergi sistemi öncesi bant kayışı üzerine konulan sıyırıcı düzene de bant silgisi denir

BANT SİLGİSİ —> Bant Sıyırıcı

BANT TAHRİK TAMBURU Bant kayışına hareket veren tambur

Bant boyunun uzun olması halinde bir bant tesisinde birden fazla tahrik tamburu kullanılabilir

(—-> Şekil) Çift tahrik tamburlu olarak kurulan bir tesiste tahrik tamburları bant başına veya biri bant başına diğeri bant kuyruğuna konabilir

Bant tamburlarının çapı ise; tambur yüzeyinin (sürtünme katsayısını artırmak bakımından) seramik çelik vb

malzeme ile kaplı olmasına göre değişir

—> Bant Konveyör Bant Sıyırıcı Bant

BARAJ Yeraltı işletmelerinde yangın su zararlı gazlar veya infilakin başka panolara (işyerlerine) yayılmasını galerilerden hava gaz ve su geçirmesini önlemek için yapılan sızdırmaz engel

Barajların yapımında kum torbaları kil yapı malzemeleri vb

maddeler kullanılır

BARAJ KAPISI Su baskınına veya su patlamasına karşı ocağı veya ocağın bir bölümünü emniyete almak için yapılan baraj içine yerleştirilmiş dirençli bombeli çelik kapı —> Bekleme barajı

BARELİ KÖMÜR —> Mikst

BARBARA SANCTA (Azize) Din kurbanı bakire

M

S

235’te İzmit’te (Nikomedia) öldürülmüştür

Sancta Barbara yıldırım çarpmasına ve ani ölüme karşı insanları koruyan bir ermiş olarak kabul edilmektedir

Ayrıca topçu sınıfı madenci duvarcı ve mahpusların koruyucusu addedilir

Her yıl 4 aralık’ta dünya çapında madenciler günü kutlanır ve Sancta Barbara anılır

BARET 1) Can güvenliği bakımından madende veya tehlikeli yerlerde çalışanlara verilen sert bir maddeden (kösele preslenmiş mukavva alüminyum veya plastik) yapılmış şapka

Enerji nakil hatlarının tehlike arzettiğiyerlerde iletken olmayan baret kullanılır

2) Emniyet şapkası

BARİT Baryum sulfatın (BaSO4) doğal zuhuru ve baryumun ana cevheri

Saf barit rombik kristalli hidrotermal fazda oluşan bir minerâldir

Yaprak yaprak sütunlu kabuk şeklinde iğneli veya masif olarak zuhur eder

Renksiz (şeffaf) kahverengine kadar dönüşen sarı kırmızımsı kırmızı mavimsi camsı veya mat-parlak görünümdedir

Yoğunluğunun yüksek oluşu (45 gr/cm3) beyaz rengi ve kimyasal etkilere dayanıklığı ile x ve gama ışınlarını absorblayıcı özellikleri nedeniyle yaygın bir kullanım alanı vardır

Filon dolgusu gang minerali veya sedimanter halde oluşur

İkincil mineral olarak kurşun-çinko fluorit demir bakır ve gümüş cevherleri içinde bulunur

Baritin % 75-90 kadarı petrol ve gaz arama ve geliştirme sondajlarında tüketilir

Sondaj çamurunda kullanılacak barit OCMA (Oil Companies Mineral Association) veya API (American Petroleum Institute) standardlarına göre ticari işlem görür

Bu standardlarda özgül ağırlık (en az 4

20 gr/cm3) yaş elek analizi suda çözülebilir katı maddeler çözünebilir toprak alkaliler ve fan viskozitesi belirlenmiştir

Türkiye’de TSE tarafından “ Sondaj çamuru katkı maddesi Barit “ adı ile TS 919 numaralı standart 14101 sayısı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır

Barit; %60 ZnS ve % 40BaSO4 karışımından oluşan beyaz boyaların ana maddesi olan litopon’u oluşturur ve en çok %15 oranında konulur

Boya sanayiinde kullanılacak baritin BaSO4 oranı %94'ün üzerinde ve 20 mikrona kadar öğütülmüş olması gerekir

Renk bozucu olarak kabul edilen Fe2 O3 oranın ise %005’den az olması gerekir

Cam sanayi için kullanılacak baritin %98 BaSO4 en çok % 015 Fe2O3 % 15 Al2O3 ve %15 SiO2 içermesi ve 16-140 mesh arasında öğütülmüş olması istenir

Kimya sanayii için BaSO4 oranı en az %94 Fe2O3 ençok %1 Si SO4 en çok %2 CaF2 en çok %05 ve öğütme inceliği 4-20 mesh arasında olmalıdır

BARİYER —> Karakol

BARKOD Ambalajların üzerindeki dikdörtgen şeklindeki çubuklar ve aralıklardan oluşmuş çubuk kodların adı

Çubuk kod ( çizgili kod ) mamulü belirleyen bir sayıdır

Daha önce belirlenen bir yapı ve standardı temsil eden aralıklardan oluşmaktadır

Bu sembol elektronik olarak bir ışıklı kalem yardımı ile veya bilgisayara bağlantılanmış düşük şiddetli lazer tarayıcı ile okunabilmektedir

Muntazam ( standard) bir çubuk kod kodu temsil eden çubuklarla birlikte sağda solda ve merkezde koruyucu çubuklardan ( guard bars) oluşmaktadır

Tarayıcı soldaki koruyucu çubukları geçince okumaya başlar ve sağdaki koruyucu çubukları geçince durur

Merkezdeki koruyucu çubuklar ise soldaki üreticinin kodu ile sağda bulunan ( üreticinin) mamul kodunu ayırır

Dünya çapında iki çubuk kodlama sistemi kabul edilmektedir

Bunlardan biri MAMUL KODU (Uniform Product Code) UPC diğeri de AVRUPA EŞYA NUMARASI ( European Article Number) EAN dır

UPC ABD’de ve Kanadada kullanılmakta ve bazen de evrensel bir sistem olarak değerlendirilmektedir

Bu sistemin normal uygulaması on rakamdan meydana gelmiştir

—> Şekil

EAN ise —> Şekil onüç sayıdan oluşan eşya numarasını geliştirmiştir

Bu sistem Avusturya Avustralya Belçika Fransa İrlanda Çekoslovakya Danimarka İtalya Japonya Lüksemburg Hollanda Yeni Zelanda Norveç Güney Afrika İspanya İsveç İngiltere Almanya ve Yugoslavya tarafından kabul edilmiştir

BAROGRAF Belirli bir süre içerisinde mutlak hava basıncını m bar (0750062 mm Hg) veya tor (1 mm Hg) cinsinden yazılı olarak kaydeden basınç ölçü cihazı

BAROLUKS Maden işletmelerinde yeraltı ve yerüstü hava basıncını m bar (0750062 mm Hg) veya tor (1 mm Hg) olarak gösteren mutlak hava basıncı ölçme cihazı

Baroluks ile hava şebekesinin belirli noktalarında ölçme yapılır ve bulunan basınç değerleri vasıtasıyla ölçülen noktalar arasındaki basınç farkı tesbit edilir

BAROMETRE 1) Hava basıncını ölçmeye yarayan cihaz

2) Basınçölçer

BAROMETRİK YÜKSEKLİK TAYİNİ Açıkhava basıncı kullanılarak yapılan yükseklik tayini

Deniz seviyesinden itibaren 20½C ısı ortamında her 11m yükseklik için civa seviyesi 1 mm düşer

Yükseklik arttıkça bu rakam değişir

Örneğin 3000 m den sonra civa sütununun 1 mm değişmesi için yaklaşık 14 m yükseğe çıkılması gerekir

Havanın nem durumu ile enlem derecesi ve özellikle meterolojik koşulların değişmesi bu olayda etkili olur

Bu yüzden önemli düzeltmeler yapılır

İki tip barometre mevcuttur

Madeni ve cıvalı cıvalı olanları ise üç tiptir

BARUT Patlama hızı düşük güherçile (NaNO3 veya KNO3 - %70-80) kükürt (% 3-14) ve odun kömürü tozu (% 12-20) karışımından meydana gelen patlayıcı madde

Buna “karabarut“ veya “madencilik barutu“ da denir

Oldukça yavaş yanar; bu nedenle itici bir etki yapar

Fazla duman çıkarır

Bir patlama deliğine hapsedilmiş barut ateşlendiğinde 400m/s hızla yanar fakat şok dalgası oluşmaz

Âni yanma sonucu oluşan gazlar kaya kütlesine baskı yaparak delik boyunca kayacı blok şeklinde kırar; ayrılan kaya blok kütlesinde daha fazla hasar oluşmaz

Bu sebeple barut tercihen dekorasyon taşlarını büyük bloklara ayırmada kullanılır

Bu patlayıcı suya karşı çok hassastır; bu yüzden su içeren patlatma deliklerinde kullanılmaz

—> Pamuk barutu Dumansız barut

BARUTÇU Kayaçları ve madenleri kolay kazılabilir hale getirmek için patlatılmak amacı ile delinen deliklerin patlayıcı madde ile doldurulması ve ateşlenmesi işlerini yapabilen eğitilmiş ehliyetli kişi

Patlayıcı maddenin kullanılması ve taşınması yalnız barutçu tarafından yapılır

BARUT HAKKI —> İmla hakkı

BASAMAK 1) Küçük atımlı fay

—> Kerti

2) Açık işletmelerde örtükazı ve üretim işinin verimli ve güvenli yapılabilmesi için oluşturulan teras şeklindeki kademelerde oluşturulan düzlük

3) Graden

BASAMAK EĞİMİ Basamağın üst noktası ile dip noktasını birleştiren düzlem ile basamak düzlemi arasındaki açı değeri

BASAMAK YÜKSEKLİĞİ Açık işletmede basamak üst seviyesi ile alt seviyesi arasındaki dikey mesafe

BASAMAK TAŞI Mermer işletmeciliğinde merdiven genişliğinde veya en az boyu 80 cm olan ve basamak profili kesidinde masif ve yekpare olan taşlar

BASIC (Beginneer’s All-purpose Symbolic Instruction Code)

Bilgisayar veya elektronik veri işleme sisteminde programlama öğrenmeye yeni başlayanların kolayca kullanabileceği genel amaçlı bir programlama dili

En büyük özelliği etkileşimli (interactive) olmasıdır

BASIC yorumlayıcısı bir programı doğrudan işletebileceği gibi tek bir program komutunu da işletebilir

Program yazılım esnasında söz dizim hatası varsa hangi satırda olduğunu ekranda anında bildirir ve kullanıcıya düzeltme şansı verir

BASIC dili iki önemli kısım ile tanımlanabilir

Bunlar kaynak program ve programı oluşturan satırlar ile sistem komutlarıdır

Bu iki kısım kullanıcıya denetleme ve biçimleme olanağı sağlar

—> Bilgisayar

BASINÇLI AKIŞKAN YATAKLI YAKMA SİSTEMİ—> Akışkan yataklı yakma sistemi

BASINÇLI AKİFER Altı ve üstü su geçirmez tabakalarla sınırlanmış akifer

BASINÇ ÇATLAKLARI —> Oturuşma çatlağı

BASINÇLI FİLTRE Linyit kil ve kaolan şlamı gibi süzmesi zor sıvıların süzme hızını artırmak için münavebeli olarak vakum ve basınç (pres) uygulanan kesintili çalışan filtre

BASINÇLI HAVA 1) Havanın pistonlu santrifuj veya turbo kompresörlerle sıkıştırılması ile elde edilen daha ziyade patlayıcı gaz ortamı olan yerlerde ve özellikle madencilikte grizu tehlikesi olan yerlerde vinç martopikör martoperforatör vantilatör vb

makineleri çalıştırmakta kullanılan; emniyetli fakat elektrik enerjisi kullanımına nazaran çok daha pahalı olan güç kaynağı

2) Sitim

3) Tazyikli hava

4) Muzayyik hava

5) Sıkıştırılmış hava

BASINÇLI HAVA ALTINDA TUNEL AÇMA —> Keson

BASINÇLI HAVA İLE PATLAMA (AIR-DOX) Çok yüksek basınçlı (sıvı) havanın lağım deliğine yerleştirilen çelik bir kovan içine basılmasından sonra aniden boşaltılması ile patlama yöntemi —> Patlayıcı madde

BASINÇLI HAVA İLE RAMBLE —> Pnömatik ramble

BASINÇLI HAVA KAÇAĞI Tesisatı iyi döşenmemiş veya peryodik bakımı yapılmamış basınçlı hava şebekesinden sızan basınçlı hava

Basınçlı hava kaçakları aşağıda örnek olarak belirtilen güç kayıplarına sebep olur

Havanın Kaçan havayı

kaçtığı 7 Bar’da üretmek için

delik çapı hava kaçağı gereken güç

(gerçek

boyut)

mm dm3/sn kW

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

04 02 01

16 31 10

30 110 35

BASINÇLI HAVA TENEFFÜS İSTASYO-NU Ani boşalma tehlikesi olan yerlerde ge-rektiği zaman kullanılmak üzere hazırlanmış basınçlı hava teneffüs tertibatlarının bulunduğu yer

BASINÇLI HAVA TENEFFÜS TERTİBA-TI Ani boşalma tehlikesi bulunan işyerlerinde ocağın basınçlı hava şebekesinden faydalanılarak kurulan ve gazlı bir ortamda belirli bir süre orada bulunanların yaşamlarını devam ettirmelerini sağlayan teneffüs tesisi

BASINÇLI SU DÜZEYİ Basınçlı akiferdeki suyun hidrostatik basınç altında yükselebileceği düzey

BASINÇ METAMORFOZU Yalnız üst tabakaların basıncı ile meydana gelen başkalaşım

—> Metamorfoz

BASİT MAĞARA AÇIKAYAK İŞLETME METODU Daha ziyade tavanı çok sağlam şekli gayrimuntazam ve kalınlığı fazla olmayan maden yataklarına tatbik edilen hazırlık işleri bir kuyu ve rekuptan veya yalnız bir rekuptan ibaret olan cevher kesildikten sonra ilerletimli veya dönümlü olarak çalışmak suretiyle gerektiği takdirde topuk da bırakılarak cevher yatağını oyup boşaltma esasına dayanan tahkimatsız yeraltı (üretim) işletme metodu

Bu usulde cevherden kalan boşluk bir mağara teşkil eder

Pratik fazla yatırım gerektirmeyen randımanlı olmakla beraber uygulanma sahası çok dar olan bir işletme metodudur

BASİT TAHKİMATLI AYAK İŞLETME METODU Esas itibariyle çeşitli meyillerdeki ince damarlara (damar kalınlaşırsa ramble usulüne geçilir) tahkimatsız —> Başaşağı ve başyukarı açıkayak işletme metotlarının bir uygulaması olan; kabak direk domuzdamı beton ayak vb

malzeme kullanılarak tavan göçmesinin önlenmesi esasına dayanan aşağıdan yukarı mail (eğik) dilimli veya dik dilimli olarak çalışan ağaç veya karışık tahkimatlı (üretim) işletme metodu

Bu usulde tavan sadece direklerle tutulur

Sonradan dolgu kullanmak gerekebilir

Usulün hazırlık safhası başyukarı veya başaşağı çalışan açıkayak işletme metodlarının aynıdır

Bu usulün bir de ufki (yatay) dilimli uygulaması vardır

Ufki dilimli uygulama da iki ana galeri arasında kalan cevher ufki dilimlere ayrılır ve üstteki dilimden başlayarak dönümlü bir şekilde alınır; dilimlerdeki ayaklar dikkate alınarak teşkil edilen genel işletme düzeni yaklaşık 45½’lik bir açı yapacak şekilde yürütülür

BASİT SARIMLI DAMAR Bir çelik halat sarım şeklini belirten ve damarı oluşturan her sıradaki tellerin ayrı operasyonlar ile aynı yönde fakat farklı açı altında örülen konstrüksiyonları

Sıra telleri ile diğer teller arasında küçük bir açı farkı bulunur

—> Şekil

BASKI KUVVETİ 1) Sondaj esnasında arazinin cinsine göre kesici uca verilmesi gereken kuvvet (kontrollu ağırlık)

Graviteden dolayı gelen kuvvet fazla ise azaltılır az ise artırılır

Baskı kuvveti sondajda en önemli faktörlerden biridir

Genelde baskı arttıkça ilerleme de artar

Sert formasyonlarda artırılan baskı ilerlemeyi artırır

Ampirik olarak ilerleme devir sayısının baskının k kuvvetiyle çarpımına eşittir

Yani i (cm) = n (D/dk

)

pk (ton)

Burada k yumuşak formasyon için 12 sert formasyon için 23 kabul edilmektedir

Çeşitli şartlarda sınırlı olan baskı kuvveti sondajda kompleks bir karakter arzeder

2) Delik delme esnasında martoperforatöre tatbik edilen ilave kuvvet

—> Martoperfaratörün delme hızı

BAŞAŞAĞI 1) Yan taşta veya damar içerisinde yukarıdan aşağı doğru sürülen meyilli yollar

2) Desandri

BASMA —> Tavan basması

BASTIRICI —> Reaktif

BAŞAŞAĞI AÇIKAYAK İŞLETME METO-DU Bilhassa fazla yatımlı tavan ve tabanı sağlam olan cevheri sağlam olmayan filonlarla ince damarlarda ve kazılan cevheri sağlam olan kalın damarlarda alt katlarda hazırlık yapmadan cevheri aşağıdan yukarı taşımak alt katta hazırlık yapılmışsa kazılan cevheri maden yatağı içinde sürülmüş başyukarıdan veya bürden aşağı akıtarak panodaki nakliyatı sağlamak esasına dayanan alın iki tarafa doğru basamak şeklinde tahkimatsız veya çok az tahkimatlı (üretim) işletme metodu

Bu usulde gerekirse bir kısım cevher topuk olarak da bırakılabilir

BAŞKALAŞIM —> Metamorfoz

BAŞKALAŞMA —> Metamorfoz

BAŞKALAŞIM KAYAÇLARI—> Petroloji

BAŞKALAŞIM MADEN YATAKLARI —> Metamorf maden yatakları

BAŞ LAMBASI —> Madenci baş lambası

BAŞYUKARI Yan taşta veya damar içerisinde aşağıdan yukarı doğru sürülen meyilli yol

Taş içerisinde sürülen meyilli yollar içinde nakliyat ünitesi yoksa taşbaşyukarı vinç veya varagel gibi taşıma üniteleri varsa vinç veya varagel diye isimlendirilir

BAŞYUKARI AÇIKAYAK İŞLETME ME-TODU —> Başaşağı açıkayak işletme meto-dunun aşağıdan yukarı uygulanması esasına dayanan ve panodaki nakliyat aşağıya doğru gravite ile sağlanan hem aşağıda çalışan işçileri korumak ve hem de alt kılavuzun cevherle dolmasını önlemek için ayakla pano arasında ya topuk bırakılarak ya da çatal direklerle kapak yapılmak suretiyle çalışan tahkimatsız (üretim) işletme metodu

Başaşağı açık ayak işletme metodunda olduğu gibi bu metodun tatbikinde de alın ters merdiven eğik veya düz olarak düzenlenebilir

BAŞYUKARI RAMBLELİ AYAK İŞLET-ME METODU 5-6 m

genişliği olan sağlam cevherli (tavanı ve tabanı sağlam olmayabilir) dik yatımlı maden yataklarında —> Başyukarı açıkayak işletme metodunda olduğu gibi hazırlık yapılarak kazısı yapılan cevher alt ana nakliyat yolundan alınıp ramble malzemesi de üst ana nakliyat yolundan getirilmek suretiyle metal kömür ve tuz maden yataklarında uygulanabilen rambleli (üretim) işletme metodu

Bu usulde alın düz veya diyagonal dişli (ters graden) ters V veya piramit şeklinde olabilir

Cevher nakliyatı ve insan inişi çıkışı için ramble içinde bırakılan (şütler) kelebeler ağaç çelik beton veya tuğladan yapılabilir

Bu metot orta kalınlıkta ve kalın damarlarda da uygulanabilir

BATAK JİG Batak yıkama kasası denir

Sabit elekli jigler grubuna girer

Batak (Batac) kelimesi Baum ve Tacub kasaları sözcüklerinden üretilmiştir

Baum tip kasada olduğu gibi kasası hava ve yıkama bölgesi halinde ikiye bölünmeyip ; kasanın tüm alanı yıkamaya tahsis edilmiş böylece yıkama alanı genişletilmiş kasası seri halde hava çemberleri ile donatılmış bu çemberlerden iki adedi her bölmede sabit elek altında ve eleğin tüm genişliği boyunca uzatılarak kasaya verilen havanın kasada üniform dağılımla her noktada eşit pulsasyon sağlanmış yıkama (zenginleştirme) ünitesi

—> Şekil Jig Baum jig Kömür yıkama yöntemleri

BATARLAMA 1) Büyük atımlardan çıkan ve yüklemesi yapılamayan iri parçaları martoperforatörlerle yeniden delerek yapılan ikinci bir ateşleme işlemi

2) Yeraltı işletmeciliğinde normal ateşleme ile kazılmamış kısımların kazısını sağlamak için kısa lağım delikleri delinmek suretiyle yapılan ateşleme

3) Batar atma

BATARYA 1) Birbirine benzer birkaç ünitenin biraraya getirilerek belirli biçimde eklenmesinden oluşan takım

2) Akümülatör

—> Selül

BATIRMALI KUYU —> Keson kuyu

BATİYAL FASİYES Denizlerin ışık geçirme-yen 200-800 m

arasındaki derinliklerinde biriken çökeller

BAUM JİG Malzeme ve yıkama suyunun verildiği kasada suyun piston yerine hava basıncı ile aşağı yukarı hareketini sağlayarak zenginleştirme yapmaya yarayan yıkama (zenginleştirme) ünitesi

Sabit elekli jiglerdendir

—> Şekil jig Batak jig Kömür yıkama yöntemleri

BAYER YÖNTEMİ Boksit cevherinden sodyum hidroksit katkısıyla otoklavlarda yüksek basınç (15 atm) ve sıcaklıkta (210°C) sodyum aluminat çözeltisi elde edilerek bunun; buharlaştırıcı seyreltici durultucu (aluminat çözeltisinin çamurlardan ayrılması için) bozundurucu (aluminatın çözüşmesi ve alüminin yaklaşık % 55’nin çökmesi için) durultucu (hidratlı alüminin çözeltiden ayrılması için) döner süzgeç (hidratlı alüminin suyundan ayrılması) ve döner fırın (hidratlı alüminin 1200°C’de kavrulması ve alümina haline dönüşme için) gibi ünitelerden geçilerek —> Alümina (Al2 O3)’nın elde edilmesi

BAZ 1) Nirengi şebekesinde hassas ölçülmüş kenar

2) Kazı işlerinde yapılan veya yapılan işi belirlemeye esas olarak alınan doğru parçası

3) Asitle birleşince tuz oluşturan madde

4) Hassas olarak ölçülen ve koordinat değerleri belli olan doğru parçası

BAZ LATASI Optik yöntemle uzunluk ölçmede kullanılan ve hesaplama kolaylığı bakımından 2 m uzunluğunda olan özel gereç

Baz latası sehpası üzerinde olmak üzere uzunluğu ölçülecek doğrunun uç noktasına kurulur

Diğer ucunda saniye teodoliti bulunur

75 m ye kadar olan uzunluklar hassas olarak bu yöntemle ölçülebilir

—> Şekil

BAZALT Dar anlamda melafir ve diyabaz ile birlikte anılan ve tersiyerden günümüze kadar geçen jeolojik zamanda oluşmuş bazik volkanik kayaç

Seyrek kullanılan bir terim olan melafir ve sık kullanılan diyabaz mezozoik ve paleozoik devirlerinde oluşmuşlardır

Diyabaz genellikle gang şeklinde tezahür ettiğinden farklı bir iç yapı gösterir

Yapı taşı olarak tercih edilen bu kayaçlar sağlam ve dayanıklı yapı özelliğinden dolayı eritilerek içi bazaltla kaplanan borular madencilikte ramble malzemesi naklinde plaka halinde dökülmüş olanlar da aşındırıcı malzemelerin stoklandığı siloların ve olukların kaplanmasında kullanılır

Ayrıca bazalt parke taşı olarak yol kaplamalarında da kullanılır

BAZALTİK POMZA —> Pomza taşı

BAZALTLI BORU Ramble malzemesi vb

aşındırıcı malzemenin boru içinden geçmesi gibi durumlarda sürtünmenin aşındırıcı etkisini azaltmak için sinterleme suretiyle ergitilmiş bazalttan (sinter-bazalt) dökülerek elde edilen ve dışına çelik zarf geçirilen özel boru

BAZİK BESSEMER METODU —> Thomas metodu

BAZİK KAYAÇ Bileşiminde kuars bulunmayan ve silis miktarı % 40-52 olan bünyesindeki minerallerin büyük kısmı magnezyum kalsiyum ve demirli koyu renkli kayaç (Örnek: Peridotit % 41-45 silis ihtiva eder

)

BEKHU (BACK HOE) —> Terskepçe

BEKLEME BARAJI 1) Maden ocağında yangına müsait panoların herhangi bir yangın vukuunda çabuk kapatılmalarını sağlamak üzere bu panoların giriş ve çıkış yollarında önceden yapılmış panoda çalışma süresinde geçişe imkan veren baraj gövdesi ve barajın kapanması için yeterli hazır malzeme

2) Su patlamasına karşı kapısı ile birlikte önceden inşa edilmiş baraj

BELÇİKA GRANİTİ Küçük beyaz lekeli siyah mermer çeşidi

BELİRLİ MÜMKÜN REZERV 1) Cevher yatağı en az bir taraftan tesbit edilmiş veya 2-3 taraftan ortaya çıkarılmış olmasına rağmen cevher kalitesi genel durumu ile tesbit edilmemiş işletme esasları yaklaşık olarak bilinen rezerv

2) Evvelce aranan ve kısmen işletilmiş maden yataklarında madenin çökmüş olması veya dökümanların yeterli olmaması halinde veya arama sıklığı muhtemel rezerv sınıfına alınmasına yeterli olmayan rezerv

3) Düzenli yataklarda 1600-400 m

aralıklarla düzensiz yataklarda da 400-100 m

aralıklarla yapılan sondajlarla tesbit edilen rezerv

BELLEME Uzun ayaklarda ayak tahkimatını takviye için alına paralel sarmaların altına ve ayak alnına dik olarak yerleştirilen sarma

Gerekirse takviye olarak bellemelerin üzerinden takviye ettikleri sarma direklerine paralel olarak süren direkleri de sürülür

—> Süren

BELİRSİZ HATALAR —> Tesadüfi hatalar

BENT 1) Basıncı veya temperatürü farklı iki ortamın arasında bırakılan ve bu iki ortamın birinden diğerine geçişte uyum sağlanmasına yarayan yer

2) Küçük baraj

BENTONİT ; Formülü Al4Si8O20(OH4)

nH2O olangenellikle ayrışmış volkanik küllerden oluşup; dökümcülükte renk açmakta sabun ve diğer temizleme malzemelerinin yapımında ıslandığı zaman kabarıp gözenekleri kapadığı için sondaj kuyularında kullanılan aluminyum ve magnezyum silikat minerali ihtiva eden montmorillonit bakımından zengin kil

Bentonitin ticari olabilmesi için kendi hacminin en az beş katı şişebilmesi gerekir

Normal olarak iyi nitelikli bentonitler 10-20 çok ender bentonitler ise 15-30 kat şişebilirler

Genellikle kendi ağırlığının 5-6 katındaki suyu absorbe ederek 12-15 kat hacim artışı gösteren bentonitler kaliteli sayılırlar

Bentonitleri beş grupta toplamak mümkündür:

1) Alkali bentonit (Na-Bentonit) 2) Yarı alkali bentonit (Ca-Na-Bentonit) 3) Toprak alkali bentonit (Ca-Bentonit) 4) Toprak alkali yarı bentonit 5) Aktifleştirilmiş bentonit

Alkali bentonit çok gelişmiş vizkozite tiksotropik ve plastik özelliklerine sahip iken Ca-Bentonit üstün ağartıcı ve absorpsiyon özelliklerini haizdir

Buna göre Na-Bentonit sondaj çamuru hazırlanmasında (%40); döküm kumu ve pelet bağlayıcı olarak (%30) uygulama alanı bulurken; Ca-Bentonit yağların şeker meyve suları v

b

’nin rafinasyonunda (%15) kullanılır

Ticari işlemler OCMA (Oil Companies Material Association) ve APİ (The American Petroleum Institude) standartlarına göre yapılır

BENZİN Karbonlu hidrojenlerin (petrol bitümlü şist -marn maden kömürü ve linyit) damıtılması ve petrolün kraking’i ile elde edilen çok uçucu renksiz ve ıtır kokulu akaryakıt

Yağları ve kauçuğu eritme özelliği vardır

Kolay yanar

Buharı hava ile patlayıcı bir karışım meydana getirir

Yoğunluğu 065 kaynama noktası 65½-95½C

BENZİNLİ LAMBA —> Emniyet lambası

BENZOL Aromat birleşiklerinin temel maddesi (C6H6) su berraklığında ışık kırıcı yoğunluğu 088 kaynama noktası 805½C eter kokulu kolay yanan bir akaryakıt

İyot kükürt fosfor reçine ve yağları eritir

Taşkömürü katranından yan ürün olarak elde edilir

BERİLYUM BRONZU—> Paris bronzu

BEŞİK ARABASI V kesitinde yana devrilmek suretiyle tumba edilen ocak arabası

BETA SEPİYOLİT —> Lületaşı

BETON KOVASI —> Fonsaj kovası

BETON Kum çakıl cüruf vb

maddelerin çimento ve su ile karışımıyla elde edilen bir yapı malzemesi

BETONARME KIRMASI Mermer işletmeciliğinde 07-25 cm arasında kırılmış taş

BETON MUAYENE ÇEKİCİ Kayaçların ve betonun *****ik özelliğinden yararlanmak suretiyle kırılma mukavemetlerini tesbit etmeye yarayan gereç

BERİL [ Be3 Al2 (Si O3)6 ] Hem bir berilyum cevheri hem de kıymetli taş olarak kullanılan doğada altı köşeli iri kristaller halinde yeşilmavi beyaz sarı kırmızı pembe renklerde olabilen berilyum aluminyum silikat minerali

Sertliği 75-8 yoğunluğu 28 gr/cm3’dir

Sanayide (alaşımmetalseramik) kullanılan berilin en önemli kaynağı berilyum cevheridir

Beril asil ve adi olmak üzere iki tür olarak sınıflandırılır

Berilin büyük bölümü feldispat ve mika madenciliğinin yan ürünü olarak üretilir

Rengi bulanık olan adi beril granit gnays pegmatit ve mikaşistlerin arasında tali mineral olarak bulunur

Şeffaf güzel yeşil ve güzel mavi renkli olan asil beril ise mücevher olarak kullanılır

Yeşil berile zümrüt denir

Zümrütün rengi içindeki kromoksitten gelir

Sarı yeşilimsi deniz suyu renginde ve mavi renkli beril kristallerine “ akvamarin” denir

Bütün beril kristalleri fırınlanırsa yani kızdırılırsa hem renk hem de şekil değişikliğine uğrar

BERİLYUM (Be) Hava ve uzay sanayiinde nükleer reaktörlerde bakır alaşımlarında ve atomik araştırmalarda kullanılan gri renkli hafif metal element (özgül ağırlığı 185 gr/cm3 atom numarası 4 atom kütlesi 9012)

X ışınlarını geçirmesi nedeniyle x ışınları tüpünde çıkış ve ışınım penceresi olarak ince levhacıklar hâlinde kullanılır

Yüksek ergime sıcaklığı ve çok ince levhaların bile nötronlara karşı etkili olması saf berilyumdan nükleer sanayide nötron yavaşlatıcı olarak yararlanılmasını sağlamıştır

Berilyum oksidi (BeO) nükleer reaktörlerde seramik malzeme olarak kullanılır

Be ve bileşiklerinin tozları akciğerlerde öldürücü zehir etkisi yapar

—> Beril

BERİLYUM TUNCU Bakır ve berilyum (% 2) alaşımı

Nikel ya da kobalt da katılabilir

Bakır alaşımları arasında en serti ve en esnek olanıdır

Su verilirse yumuşar ve kütleye kolay biçim verilir —> Menevişlemeden sonra ise sertleşir ve esneklik kazanır

*****ik ve elektriki özellikleri dolayısiyle makine sanayiinde ve elektroteknikte; kesicilerin kontakların yayların imalinde ve maden ocakları için kıvılcım çıkarmayan takımlarda kullanılır

Korozyona dayanıklıdır

BETA ALÇI —> Alçıtaşı

BEYAN 1) “3213 sayılı Maden Kanunu”unda kullanılan bir terim olup maden işletmeciliği yapan veya bunlar adına hareket eden yetkililerin resmi kuruluşlara herhangi bir durumu belirlemek veya açıklamak amacıyla vermiş oldukları yazılı belge

2) Genel anlamda söyleme açıklama

3) Bir hukukî durumu veya bir olayın varlığını doğrulama bildirme

BEYAZ BAKIR Bir tür bakır çinko ve arsenik alaşımı

BEYAZ ÇİMENTO Demiri düşük ve CaCO3 tenörü yüksek mermer ile kaolinin 1450-1500½C arasında pişirilerek elde edilen klinkerin % 3-5 arasında alçı taşı karıştırılarak öğütülmesi ile üretilen çimento

—> Çimento

BEYAZ DÖKME DEMİR —> Dökme demir

BEYLER 1) Bilhassa darbeli sondajda kuyuda oluşan formasyon-su karışımını (bulamaç-çamur) kuyudan boşaltmaya yarayan ve halatla kuyuya indirilip çekilen alt klapeli özel kap

2) Sondaj kovası

BİLANÇO 1) Madencilikte her işletme izni için ayrı ayrı yönetmelikteki örneğe göre hazırlanacak ve sadece Devlet hakkı madencilik fon katkısı ihbar ve buluculuk haklarının hesaplanmasında geçerliliği olan belge

2) Her firma veya işletmenin bir yıllık faaliyet sonucunu gösteren belge

BİLANÇO BRÜT KÂRI Yönetmelikteki örneğe göre hazırlanmış bilançoda; genel yönetim giderleri payı hariç tutularak hesaplanan kâr

BİLANÇO REZERVİ Doğu bloku ülkelerinde kullanılan bir rezerv sınıfı

Varlığı belirlenmiş olan cevher kütlesinin yani jeolojik rezervin ulusal ekonomi açısından yararlanılabilecek nitelikte olan bölümü

BİLEZİKLİ YAĞLAMA —> Yağlama sistemleri

BİLEŞİK GÜÇ VE ISI SİSTEMLERİ —> Kojenerasyon sistemi

BİLGİ 1) İnsan aklının erebileceği olgu gerçek ve ilkelerin bütününe verilen ad

2) Öğrenme araştırma veya gözlem yoluyla ulaşılan gerçeklik

Bir nesneyi derinlemesine incelemek için yapılan zihinsel işlemlerin sağladığı sonuç

Malumat

Vukuf

Belirli bir alanda öğrenilen bilginin tümüne BİLİM insanların teknik ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve bilimin dayanağı olan bilginin özellikle elektronik makineler aracılığıyla düzenli ve akılcı biçimde işlenmesini konu alan bilim dalına BİLİŞİM (informatik) bilgilerin sistemli olarak düzenlenmesi saklanması iletilmesi ve kullanılmasına da BİLGİ İŞLEM denir

—> Teknoloji

BİLGİSAYAR Çok sayıda aritmetiksel veya mantıksal işlemlerden oluşan bir işi önceden verilmiş bir programa göre yapıp sonuçlandıran elektronik araç elektronik beyin kompüter

Bilgisayarın bilgileri işleyebilmesi için iki ana unsurun biraraya gelmesi gerekmektedir

Bunlardan birincisi ; bilgisayarın tüm elektronik ve *****ik birimlerinden (Ana işlem birimi “Main Frame” giriş birimleri “İnput” çıkış birimleri “Output”) yani cihazlardan oluşan BİLGİSAYAR DONANIMI (HARDWARE) dir

İkincisi ise bilgisayar donanımlarının hangi işlemi nasıl yapacakları bilgileri nasıl değerlendirecekleri bilgilerin nasıl saklanacağı gibi konularda bilgisayarı yönetmek veya bir bilgiyi işlemek üzere yapılan programlama yani bilgilerin nasıl alınacağını bilgilerin hangi kurallara göre hangi sıra ile işleneceğini belirleyen programlar yordamlar deyimler ve kısacası BİLGİSAYAR YAZILIMLARI (SOFT-WARE)dir

Bilgisayarın yönetilmesi işlevini üstlenen program ise İŞLETİM SİSTEMİ olarak adlandırılır

Bütün program derleyicilerini ve programları kapsayan yazılımları yöneten işletim sistemi de DİSK İŞLETİM SİSTEMİ (DOS = Disk Operating System) olarak isimlendirilir

Bir programın ana belleğe alınmasına bu PROGRAMIN YÜKLENMESİ denir

Günümüzde madenciliğin hemen hemen her dalına bilgisayarlar girmiş durumdadır

Özellikle etkileşimli (interaktif) bilgisayar programları bilgisayar kullanımını basitleştirmiştir

—> Çizelge

BİLİRKİŞİ 1) Belirli bir konudan iyi anlayan ve bir anlaşmazlığı çözümlemek veya bir işkazasında kazanın oluş nedenini belirlemek için kendisine başvurulan kimse uzman ehlihibre ehlivukuf eksper

2) Hukukta çözümlenmesi özel veya bilimsel bilgiye dayanan konularda oyuna veya düşüncesine başvurulan kimse ehlihibre (bilirkişi) ehlivukuf (bilirkişi)

BİLYALI DEĞİRMEN Bir eksen etrafında dönen ve içine zor aşınan öğütücü bilyalar konan iç cıdarı takoz lastik veya zırhla kaplı kuru veya sulu öğütme yapmaya yarayan değirmen

BİMS 1) Birbirine bağlantısız boşluklu sünger görünümlü silikat esaslı birim hacim ağırlığı genellikle 1 g/cm3’ten küçük sertliği Mohs skalasına göre 6 civarında camsı doku gösteren volkanik (kayaç) madde

2) Pomzataşı

3) Süngertaşı

—> Pomza taşı

BİRERİM BİLEŞİMİ—> Ötektik karışım

BİRERİM SICAKLIĞI —> Ötektik karışım

BİRERİM NOKTASI—> Ötektik karışım

BİRLEŞTİRİCİ Mermer işletmeciliğindetaşı teşkil eden muhtelif parçaları dağılmıyacak şekilde birbiriyle bağlıyan tabiî çimento

BİRİNCİL ALÜMİNYUM —> Aluminanınelektroliz yöntemi ile indirgenmesi ile elde edilen alüminyum

BİSKÜVİ Seramik endüstrisinde tek pişirimde elde edilen sırlanmamış ara ürün —> Hamlama

BİTÜM 1) Atmosferik ve kimyevi tesirlerden etkilenmeyen yanıcı karakterde kahverengimsi sarı kahverengi veya siyah renkli tabii karbonhidratlar karışımı

Bitüm sert (ozokerit asfalt) yumuşak sıvımsı (petrol) veya gaz (tabii gaz) şeklinde olabilir

2) Tabii asfaltın karbonsülfürde eriyen kısmı ile petrolün damıtılmasında arta kalan kısım

BİTÜMLÜ KALKER Bileşiminde bitümlü maddeler bulunan ve çekiç ile vurulunca bitüm kokusu veren kalker

BİTÜMLÜ ŞİST Genellikle ince taneli ve yapraklı yapıda olan ve “kerojen” adlı organik madde içeren ısıtıldığı zaman sentetik petrol ve gaz üretebilen tortul kayaçlara verilen isim

Bitümlü şist ; bitümlü şeyl ve petrollü şeyl olarak da adlandırılır

Dünyadaki bitümlü şist yatakları ; çökelme ortamları kalınlık organik madde içeriği kömür ve diğer hammadde kaynakları ile birlikte bulunuşuna göre ;

1- Kahverengi-siyah denizel platform tipi ; 2- Gölsel 3- Linyitlerle birlikte bulunan bitümlü şistler olmak üzere başlıca üç ana grupta toplanabilirler

BİYEL KOLU Makinelerde bir ucu pistona bağlı öbür ucu —> Volanı (düzenteker) çeviren (çubuk) kol

Biyel tertibatı pistonun itme hareketini (doğrusal hareket) volan dönme hareketine (dairesel hareket) çevirmeye yarar