Düşünmeyi Öğretmek-İ-

Anlama Anlama, değişik kaynaklardan (okuma, bakma, çizme, boyama, dinleme, tartışma, izleme vb) yeni anlamlar yaratma sürecidir Kaynaklar ne olursa olsun, anlama süreci bildiklerimizden yola çıkarak yeni şeyler oluşturma, bütünleştirme ve yeni bilgi kazanımını içerir Günümüzde yapılan çalışmaların çoğu okuma faaliyeti ve onun anlamlandırılmasında yoğunlaşmıştır Okuma gözün sadece küresel hareketi değildir Okunan parçaya ilişkin olarak sembollerin seslendirilmesinden öte ondan anlam çıkarma, muhakeme yapma ve yargıya varma gibi zihinsel işlemleri kapsadığı bir gerçektir Kısacası; okuma mekanik bir faaliyet değildir
Problem Çözme Problem çözme düşüncesi, bildiklerimizi kullanarak, bilinmeyeni sistematik ve analitik olarak ortaya çıkarmaktır Örneğin; Algoritmik doğrulara ilişkin bir problem çözümünde izlenen adımlarda gerekli semboller, özel bir şekilde kullanılır ve böylece bilinmeyen değerlerin çözümüne ulaşılabilir Bu düşünme süreci; gözlem (inceleme), açıklama, genelleme, öngörüleme ile öngörüşlerin test edilme süreçlerinin toplamıdır Bu sürece örnek olarak, bilimsel yöntem süreci verilebilir Ancak bu düşünme ile ilgili en önemli unsur, yaratıcı düşünmedir Çünkü en verimli problem çözümü, her zaman yaratıcı düşüncenin varlığını gerektirir (Kale, 1993, s26-27) Temel düşünme sürecini kullanarak bilinen veya tanımlanmış bir güçlüğü görmek, güçlük hakkında gerçekleri değerlendirmek, gereken ilave bilgiyi toplamak, alternatif çözüm önermek, bu çözüm yollarını uygunluğunu test etmek, ilgisi olmayan bilgiyi elimine etmek ve çözüm yollarının en uygununu seçmek (Hesapçıoğlu ve Bakıroğlu, 1997, s54) Bir öğrenme türü olarak problem çözmenin özellikleri şunlardır (Türer, 1991, s2S8) : a) Problem çözmede düşünme ürünü veya çözüm yolu en an azından öğrenen kişi için yenidir, b) Problem çözme için öğrenen kişinin düşünmesi gerekmektedir Problem çözmek önceden öğrenilmiş bilgilerin hatırlanması veya basit bir şekilde kullanılması değildir Problem çözerken gerekli bilgi, kural, örnek vb Birbiriyle bağlantılı hale getirilmelidir, c) Tüm araştırmacılar bütün öğrenme ve düşünme türleri arasında problem çözmenin zorluk ve karmaşıklık bakımından en üst düzeyde geldiğini söylemektedirler
Karar Verme Her ikisi arasında farkı görmek zor olsa da karar verme ve problem çözme birbiriyle yakından ilgilidir Karar verme, karan veren kişi için varolan alternatifler arasından seçim yapmaktır Karar veren kişi en iyi alternatifi seçmek veya bulmak zorundadır Stresli bir süreç olan karar vermeyi günlük yaşamımızda sıklıkla uygularız Günlük kararlar daha kolaydır ancak karmaşık durumlarda sistematik yollar ararız Varolan sorunla başa çıkabilmek için alternatifler arasından analiz, senaaa, değerlendirme vb süreçlerle ilerleriz Wales, Nardi ve Stager (1986) dört aşamayı içeren karar verme süreci için bir model geliştirmiştir Bu modelde 1) Amaç belirleme 2) Düşünce oluşturma 3)Plan yapma 4) Eylem, uygulama basamaklan vardır Her basamak kendi içinde aşamalar oluşmaktadır Bunlar : Problemin belirlenmesi (Analiz), Fikir oluşturma (Senaaa), Karara ulaşma (Değerlendirme)'dır (Marzano ve ark 1989, s48-49)
Araştırma (Bilimsel Soruşturma) Bilimsel soruşturma olarak da tanımlanan araştırma, düşünme süreçlerinin altıncısıdır Açıklama ve tahmin etme amaçlarıyla, basitçe doğru cevabı bulmak olan problem çözmeden ayrılır Bununla birlikte araştırma; problem çözme ve karar vermenin her ikisini de kullanır Nasıl çalışacağımız? ve Nasıl anlamayı kullanacağımız? Konularıyla doğrudan bağlantılıdır Fenomen tanımı, Hipoaaa oluşturma, Hipoaaai test etme basamaklan vardır (Marzano ve ark, 1989, s55-56) Fenomenin tanımı : Gözlem, kıyas, bileşenleri tanımlama gibi becerileri içerir Ne bildiğimizle? Nasıl algıladığımızın? Bütünleştirilmesidir
Hipoaaa oluşturma : Genel olarak bildiğimiz tekil doğrulardan genellemeler veya genellemelerden tekil doğrulara (çıkarsamalar) gidişi baz alır (Tümevarım-Tümdengelim) Hipoaaai test etme: Veri analizinin bazı türlerini içerir Çalışmanın doğasını ve amaçlarını temel alır Pek çok araştırma ve yaklaşımda data analizi ve hipoaaai test etme kullanılır Hipoaaa test edildiğinde ya doğrulanır ya da doğrulanmaz Genel bilimsel araştırmalarda izlenen yollar aşağıdaki şekilde sıralanır : 1) Problemin tanımı Çalışma içinde fenomenin belirlenmesi, 2) Konu hakkında bildiklerinin belirlenmesi, 3) Hipoaaa oluşturma
Kompozisyon Kompozisyon, bir ürün gelişimi ve tasarlama sürecidir Her ne kadar eğitimde yazı yazmak amacıyla kullanılsa da aynı zamanda dans, şarkı, resim, heykeltıraşlık vb sanat olaylarında da kullanılmaktadır Nickerson (1984) yazmayı, bilişsel işlemlerin çok önemlilerinden biri olarak görmektedir Yazmak sadece düşüncenin ifade ediliş şekli değil aynı zamanda onu geliştirmek için bir araçtır Flower ve Hayes (1980, 1981) yazı yazma ile ilgili, doğrusal olarak açıklanan bilişsel süreç teorisi oluşturmuştur Bu teoride; yazma öncesi, yazım, yeniden düzenleme aşamaları vardır Flower ve Hayes'e göre yazım süreci, planlama, çevirme, gözden geçirmeyi içerir Planlama zamanında, birey bilginin içsel sunumlarının şekillerim oluşturur Bilginin organizasyonu ve amaç oluşur Yazma sürecinin ikinci bileşeni aktarma da görülebilir Bu şekilde düşünceler ortaya konur Üçüncü bileşen olan yeniden gözden geçirme ise değerlendirme ve yeniden ele almadan meydana gelir
Konuşma (Dil) Dil ve düşünce birbirine sıkı bağlarla bağlı ve birbirini geliştiren eylemdir Öğrencilere bu yeteneklerini kullanabilecekleri ortam yaratıldığında; onlara kendilerine güvenme, bağımsız düşünme, alışılmış kalıp ve kuralların dışında yeni düşünceler üretme gibi bireysel anlamda özgün beceriler kazanmaları ve bunları geliştirmeleri söz konusu olabilir (Sever, 1991, s371) Bu açıdan bakıldığında konuşma, içsel ve dışsal düşüncelerin ifadesi olduğunda, düşüme süreçlerinin kesişme noktasıdır Bilginin kazanımı ve bilginin üretiminde, oluşumunda ortak noktadır Konuşma, dil süreçleri ve dil becerilerinin gelişimi için kullanılmalıdır Öğrenciler ve öğretmenler sözel anlatımı bütün diğer düşünme süreçlerini etkileme ve yürütme aracı olarak kullanmalıdırlar Yani, dil sınıf içinde öğrenmenin temel bir aracıdır Diğer düşünme süreçlerinin tamamının gerçekleşmesi sırasında dil kullanılır Örneğin, öğrenciler bir kavramın örnekleri arasındaki benzerlikleri, bir kompozisyon yazmak için beyine hücum eden fikirleri ve bir probleme alternatif çözümlerin değerini sözle açıklayabilir (Doğanay ve Kara, 1995, s34)
Düşünme süreçlerinin karmaşık olması ve sınıf içindeki zamanının anlamlı bir kısmını gerektirmesinden dolayı, eğitimciler daha etkili bir öğrenme için öğrencilerin düşünme süreçlerini kullanabilecekleri olanaklarının sağlandığı programların geliştirilmesine gereksinim duymaktadırlar Düşünme süreçlerini birleştiren bir eğitim programının planlanmasında, şu soruların cevaplarının listelenmesiyle işe başlanılabilir (Doğanay ve Kara, 1995, s34-35) Bu derste öğrencilerde geliştirmek istediğimiz kavramlar neler olabilir? Bu derste öğrencilerin ilişkileri anlamalarına yardım için hangi ilkelere gereksinimi vardır? Bu derste ilgili diğer şeyleri anlamaları için öğrencilerin başka hangi bilgilere gereksinimi vardır? Herhangi bir derste, akla gelen her kavram ve ilke öğrenilemeyeceğinden, eğitimciler tercih yapmak zorundadırlar Yani eğitimcilerin program üniteleri oluştururken, üniteyle ilgili en önemli bilgi, kavram ve ilkelerin seçilmesine gereksinimleri vardır Öğrenciler ve öğretmenler bilgi kazanma süreçlerini hernekadar herhangi bir içerik alanının öğrenimi için bir temel oluşturmada kullanıyorlarsa da, bilgi sadece öğlencinin yeni bilgileri üretmesi ve uygulayabilmesi derecesinde yararlıdır Bunun için eğitimciler öğrencilerine kazandıkları bilgiyi sorun çözme, karar verme, düzenleme ya da bilginin üretimini sağlayacak araştırmalar yaparak kullanabilecekleri olanaklar yaratmalıdırlar Programda ünitelerin her biri,en azından bu süreçlerden birini kullanmayı sağlayacak olanaklar yaratmalıdır Programın bütün olarak planlanmasında da eğitimciler öğrencilerin bilgiyi üretmeleri ve uygulamaları için çeşitli süreçlerin kullanımını sağlayacak olanaklar yaratmalıdırlar
4 Boyut: Temel Düşünme Becerileri Düşünme süreçleri karmaşık makro düzeyde zihinsel işlemler iken, temel beceriler, süreçlerin hizmetinde kullanılan mikro düzey işlemlerdir Yani birey bir düşünme süreciyle ilgilendiği zaman birçok temel beceriyi kullanması gerekir Becerilerin kapsamlı bir listesi belirlenememesine rağmen, çeşitli düşünme süreçlerinin yerine getirilmesinde sıkça kullanılan sınırlı bir beceriler listesi vardır Bu temel beceriler şunlardır (Doğanay ve Kara, 1995, s36-37) :
Odaklaşma Becerileri 1 Problemin tanımlanması 2 Amaçların saptanması Bilgi Toplama Becerileri 3 Gözlemleme 4 Soruların1 formüle edilmesi Hatırlama Becerileri 5 Kodlama 6 Geri Çağırma Organize Etme Becerileri 7 Karşılaştırma 8 Sınıflama 9 Düzenleme 10 Sunma Analiz Etme Becerileri 11 Nitelik ve bileşenlerin tanımlanması 12 İlişki ve kalıpların tanımlanması 13 Temel fikirlerin tanımlanması 14 Hataların tanımlanması Oluşturma Becerileri 15 Anlam ifade etme 16 Yordama 17 Ayrıntıları saptama Birleştirme Becerileri 18 Özetleme 19 Yeniden düzenleme Değerlendirme Becerileri 20 Ölçüt oluşturma 21 Kanıtlama
Odaklaşma becerileri, biri bir sorunu, bir konuyu veya anlam eksikliğini sezdiği zaman işe katılır Bu beceriler öğrenenin seçilmiş bilgi parçasını dikkate alıp diğerlerini önemsememesini sağlar Bilgi toplama becerileri bilgiyi işleme sırasında kullanılacak olan madde veya içeriğin bilincine varmada kullanılır Hatırlama becerileri, öğrenen kişinin bilgiyi bilinçli olarak uzun süreli hafızaya depolaması ve bu bilgi ile bağlantı kurup onu geri getirmesi faaliyetidir Düzenleme becerileri, bilginin anlaşılabilir ve en etkili biçimde sunulabilir tarzda düzenlenmesinde kullanilır Öğrenen kişi bu becerileri benzerlikleri eşleştirerek, farklılıkları belirterek veya aşamaları göstererek bilgideki yapıyı düzenlemede kullanır Analiz becerileri, parçaları ve ilişkileri inceleyerek varolan bilginin açıklanmasında kullanılır Öğrenen kişi analiz aracılığıyla bütünü meydana getiren parçalan, özellikle, varsayımları veya sebepleri ayırır Oluşturma becerileri, eski bilgiye verilenin ötesinde bir bilgi eklemeyi içerir Oluşturma aslında eski bilgilerle yeni düşünceler arasında bağıntının kurulduğu yapıcı bir süreçtir Birleştirme becerileri çözüm, ilke veya bütünün ilgili parçalarını veya yönlerini bir araya getirmeyi içerir Son olarak, değerlendirme becerileri, fikirlerin akla uygunluğunu ve niteliğini değerlendirmeyi içerir Düşünme boyutları modeli ayrı ayrı düşünme becerileri listelemiş olmasına karşın, bu düşünme becerilerinin birbirinden soyutlanmış olarak öğretileceği anlamına gelmez
5 Boyut: İçerik Alanı Bilgisi Düşünmenin son temel boyutu, içerik alam bilgisidir Basitçe ifade etmek gerekirse, önceki boyutların tamamı düşündüğünün farkında olma, eleştirel ve yaratıcı düşünme, düşünme süreçleri ve temel beceriler - belirli uzmanlık faaliyetleri veya içerik alanının kazanılması anlamına gelir Bu son boyut düşünmenin öğretilmesinin içeriğin öğretilmesinden ayrılamayacağım ortaya koyar Sonuç olarak düşüncenin öğretimi sınıftaki öğretimin bütünleyici bir parçası olarak görülmektedir Öğrenci içeriği öğrenirken, onların düşündüklerinin farkında olmaya ilişkin bilgileri ve hem kendi hem de sürecin denetimi pekiştirilmelidir Öğrenciler eleştirel ve-yaratıcı düşünme eğilim ve becerilerini içeriğin enine boyuna anlaşılması için kullanmalıdırlar Sonuç olarak, düşünme süreçleri sınıftaki konuların temel düzenleyicisi olarak ve lemsi düşünme becerileri bu konuların etkili bir şekilde öğretilmesinde araç olarak kullanılmalıdır Sonuçta, düşüncenin ilk dört boyutunun beşinci (konu alanı bilgisi) boyutla birleştirilmesiyle, düşünmenin öğretilmesi eğitimin anlamlı bir parçası haline gelecektir
ÖĞRENCİLERE DÜŞÜNMENİN ÖĞRETİLMESİNDE ÖĞRETMENİN ROLÜ Öğretmenin öğretimdeki rolü, yalnızca bilgiyi sunmak değil aynı zamanda o bilginin edinilmesini sağlayacak alt yapıyı kurmak, bilgiyi sunma amacıyla öğrencilerin öğrenme çabalarına karşılık vermektir Öğrencinin rolü ise yalnızca bazı bilgileri kavrayarak ya da sunulan bilgileri aynen kopya ederek çalışmak değil, aynı zamanda etkin bir şekilde konudan anlam çıkarmak ve anlamı oluşturmaktır (Good ve Brophy, 1997, s409) Bu durumda öğretmenlerin, öğrencilerine yüksek düşünme becerilerini kazandırabilmeleri için, öncelikle düşünme süreçleri konusunda bazı olguları kendilerinin bilmeleri ve bunların uygulamaya geçirilmesindeki önemi kavramaları gerekir Çünkü öğrencilerin düşünme becerileri öğretmenler tarafından desteklenir ve geliştirilir (Bu bölüm Ocansey ve arkadaşlarının 1992 yılında Joperd dergisine yazdıkları bir makaleden alınmıştır, s66-69) Pek çok uzman, kritik düşünmenin, özgüvenin sağlanması açısından ö-nemli olduğunu vurgular ve konferanslar yoluyla öğrencilerin bu özelliklerinin geliştirilmesini önerirler Bu güzel fakat yetersiz bir öneridir Çünkü öncelikle öğretmenleri yetiştirecek öğretim elemanlarının, eleştirel düşünme becerilerine ilişkin iletişim modelleri konusunda deneyimli olmaları gerekmektedir (Reginaldve ark, 1992, s66) Ocansey'in 1990 yılında yaptığı çalışma, öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek amacıyla kullanılan iletişim modellerinin oluşmasını sağlamıştır Bu konuda iki iletişim modelinden söz edilmektedir
1 Soru bağlantılı diyaloglar (lnquiry-related conversations) a- Açıklama gerektiren sorular (Asking for clarification) b- Uygulamanın değerlendirilmesini isteyen sorular (Asking for appraisal ofperformance) c- Konuyu özelleştiren sorular (Asking for task specifıcation) 2 Bilgi verici diyaloglar (lnformation-giving conversations) a- Açıklamanın yapılması (Providing clarification) b- Uygulama değerlendirmesinin gerçekleştirilmesi (Providing appraisal of performance) c- Konunun özelleştirilmesi (Providing task statements)
SORU BAĞLANTILI DİYALOGLAR Öğretim görevlileri, öğretmen adaylarından öğretime ve öğrenmeye ilişkin olayların açıklamasını, öğretme eyleminin değerlendirmesini ve iş yaşantıları için amaçlar oluşturma yollarım istemelidirler Soru bağlantılı bu konuşmalar, öğrenciyi kendi başına hareket etmeye yönelttiği için gereklidir a Açıklama Gerektiren Sorular : Öğretmen, bir öğretim durumu veya eyleminin açıklanmasını istediğinde öğrenci, öğretim sırasındaki belli bir durumu eylemi anlatmaya, açıklamaya ve ispatlamaya yöneltilmiş olur Mesela öğretim görevlisi, "öğrencilerinize kendinizi tanıtırken onlardan size adınızla mı yoksa unvanınızla mı hitap etmelerini isterdiniz?" diye sorduğunda bu yolla hitap konusunda nasıl bir tutum izlediğini öğrenmek ister b Uygulamanın Değerlendirilmesinin İstendiği Sorular : Öğretim elemanı, öğrenciden bir öğretim uygulamasının değerlendirilmesini ister Örneğin, "bu yaş grubunda incelenen temel beceriler ve bilişsel süreçler hakkında ne düşünüyorsun!" diye sorulduğunda öğrenci, sınıfındaki öğrencilerin temel becerilerinin zorluk derecesi ile gelişim dönemleri arasındaki ilişkiyi saptamak durumunda kalacaktır c Konunun Özelleştirilmesini Gerektiren Sorular : Öğretmen, özel bir konu ile ilgili bir soru sorduğunda veya özel bir durumu araştırdığında, öğrenci belli bir zamandaki öğretme durumunda karşılaşılan güçlüklerle nasıl başa çıkabileceğine ilişkin bilgi edinmeye yönlendirecektir Mesela öğretim elemanı öğrenciye "Temel becerilerin ölçülmesini öğrencinin gelişim dönemine nasıl uyarlarsın?" şeklinde bir soru sorulduğunda öğrencinin konulan ve stratejileri aktivite seçimi gerektiren özel bir davranış problemine göre nasıl özelleştireceğini bulması amaçlanır
BİLGİ VERİCİ DİYALOGLAR Üniversite yöneticileri ve öğretim elemanları, öğretmen adaylarını, öğretme ve öğrenme ile ilgili olayların açıklama ve değerlendirmesini yapmaya ve ileriki öğretme yaşantıları için hedefler belirlemeye yöneltmelidirler Bu öğrencinin kendine güvenini sağlamaya, bağımsız düşünme ve karar verme becerisi kazanmasına öncülük etmeye neden olduğu için gereklidir a- Açıklamanın Yapılması : Yönlendirici, öğrencinin bir öğretme eylemini açıklamasını öngördüğünde, amaç, öğrencinin belli bir zamandaki eylemi anlatması, açıklaması ve ispatlamasının sağlanmasıdır Örnek olarak, bir öğrencinin "Alıştırmalar sırasında öğrenciler, birbirine öyle saygısızca davrandı ki çocukların çoğu derse katılamadan öylece bekledi" şeklindeki açıklaması onun ders arasındaki bir durumu aynen anlatmasına bir örnek oluşturmaktadır b Uygulama Değerlendirmesinin Yapılması : Öğrencinin bir öğretme durumunu yorumlaması istenir "Sınıfa hakim olabilmem düne göre daha zor ve zaman alıcı idi" şeklindeki bir kişisel değerlendirme, öğrencinin iki uygulama arasında karşılaştırma yaptığına "belki de alıştırma zor olduğu ve sınıfıma yeni bir grup katıldığı içindir" öğrencinin bu durumun nedenine ilişkin bir yorum getirdiğini göstermektedir c Konunun Özelleştirilmesi : Öğretmen, öğrencinin öğretme sırasındaki belli bir özel durumu ele almasını öngörür ve öğrenciden öğretme uygulamasını değiştirme yönünde stratejiler geliştirmesini bekler "Öğrencileri dön gruba bölüp her gruba bir konu kartı verir, böylece öğrencilerin derse katılımının azalmasını engellemiş olurum" şeklindeki bir ifade, öğrencinin sonraki öğretme eylemlerin diğer deneyimlerine dayanarak iyileştirmesini örneklemektedir Bu, öğrencinin bir öğretmen adayı olarak kendi başına hareket edebilmesi açısından gerekli bir deneyimdir
Eleştirel Düşünmenin Yönlendirilmesi Aşağıdaki iki örnek, öğretmen adaylarının özgüvenlerini ve kendi başlarına hareket edebilme deneyimlerini desteklemek amacıyla kullanılan eleştirel düşünme yöntemlerine yönelik bir yaklaşımı içermektedir Örnek I- 4 Sınıfların okutmanı, Mary Goodwill, James Morgan adlı bir öğrencinin sınıf içindeki durumu etkileyecek öğrenme güçlükleri ile ilgili bir sorunu olup olmadığı sorusu ile öğrencilerini bir araştırmaya yönlendirir Öğrencilerinden birine 'Mames'in derse katılımını engelleyen öğrenme güçlükleri mi var acaba? Nedenini çıkartabiliyor musun?" gibi bir soru yöneltir Bu ifade, Mary'nin öğrencisinden uygulamayla ilgili bir değerlendirme yapmasını istediğini vurgulamaktadır Daha önce de bahsettiğimiz gibi bu tür ifadeler, öğretme uygulamasının analizini gerektirmektedir ve böyle bir değerlendirme, kritik düşünme becerilerinin kullanılacağı, neden gösterici açıklamalar ve çıkanlar içermek durumundadır Böylece Mary Goodvvill, öğrencinin, kendine güvenini geliştirecek yorumlan yapmasını sağlamış olacaktır Örnek II- Jimmy Mustapta'nın öğrencilerine uyguladığı örnekte de benzer bir durum değerlendirmesi vardır Fakat o, okulun soyunma odası ile ilgili özel bir problem üzerine yoğunlaştırmıştır öğrencilerini "Öğrencilerin zamanında hazırlanıp derse gelmelerine engel nedir? Peki bu hafta soyunma odasında];: kargaşa ne idi? Ne yapsak?" şeklindeki bir soruşturma, gözlemlenen bir durum hakkında nedensel çıkarımlar yapılmasını sağlayabilecektir Öğretim görevlilerinin öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirebilmeleri için, derslerinde özel iletişim modellerini kullanmaları gerekir Yukarıda sunulan önerileri uygulamak kuşkusuz kısa bir süre içinde gerçekleşmez ama bir öğretim elemanının uzun yıllarını da almaz Rubin'e göre öğretim görevlilerinin ne yap-tıklan değil, nasıl yaptıkları, yönlendirme işlemlerindeki etkililiği arttıracaktır Okullarda öğretmenlerin neler yapabileceklerine bakıldığında, öğretmenlerin öncelikle çocukların zihinsel gelişim dönemlerini çok iyi tanımaları gerektiğinden söz edilmektedir Öğretmenler, çocuklara eğitim-öğretim verirken asıl amaçlarının ne olduğuna karar vermelidirler Eğitim-öğretim yalnızca alfabeyi tanımak ve sorulana ezber cevaplar vermekten mi oluşmalı? Yoksa böyle bir eğitim düşünme ve sonuç çıkarma, yeni fikirler üretme, büyüleyici bir dünya hakkında bilgi almanın tadım çıkarma, yeni entelektüel okumalara yaklaşırken kendini rahat ve coşkun hissetme yetisini mi beslemeli? (Hendrick, 1986, s288-298) Öğretmenlerin çocuklarda kavramsal öğrenmeyi geliştirebilmeleri için bazı öneriler sunulmaktadır