|
Prof. Dr. Sinsi
|
Hiperaktivite Ve Dikkat Eksikliği Sendromu
Hiperaktivite ve Dikkat Eksikliği Sendromu
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, çocuk psikolojisinde en önemli psikiyatrik sorunların başında gelir Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu aileyi, okulu, toplumu ilgilendiren yönleriyle aynı zamanda bir eğitim ve öğretim sorunudur
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nun
ZEKA İLE HİÇ BİR İLİŞKİSİ YOKTUR
Normalin Üstü, Normalin Altı ya da Normal zekaya sahip her çocuk DEHB i yaşayabilir
ANNE-BABA VE ÖĞRETMENLERİN BU ÇOCUKLARI TANIMLAMALARI
" Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor "
" Tüm araba markalarını biliyor ama bir dakika önce söylediğim şeyi hatırlamıyor "
" Bilgisayar başında saatlerce oturabiliyor ama aaaa başında en çok 10 dk "
" Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor " " Dersi dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili "
" Başladığı işi bitirmiyor " " Doğum öncesinden beri hareketli "
" Eli dursa ayağı oynar "
" Sürekli hareket halinde , yürümez koşar "
" Ya konuşur ya sesler çıkarır " " TV izlerken bile hareket eder "
" Sandalyede oturmanın 50 çeşidini gösterebilir " " Sınıfta nereye baksam onu görüyorum "
" Sırada otururken bile eli ayağı hareket ediyor"
DÜRTÜSELLİK BELİRTİLERİ
Davranışları ortama ve sonuçlarına göre düzenlemek ve yönlendirmekle ilgili bir sorundur
Bir şey yapmadan önce sonucunu düşünmezler ("Bunu yaparsam ceza alırım")
Bir şey yapmadan önce o davranışın o ortam için uygun olup olmadığını düşünmezler ("Burada bu davranış yapılmaz")
Söyleyecekleri şeyin karşısındaki kişide nasıl bir etki yapacağını düşünmezler ( "Bunu söylersem bana kırılır") Aslında ne yapmaları ya da yapmamaları gerektiğini bilirler ama o bildikleri şeyi uygulayamazlar
Bir kuralı biliyorlardır, sorarsanız uygun bir biçimde açıklayabilirler ama düşünmeden hareket ettikleri için o kuralı yine bozabilirler
Bu durum gerek anne baba gerekse öğretmeni daha çok öfkelendirir Bu davranışlar bilerek yapılan, ya da kurallar önemsenmediği için yapılan davranışlar olarak nitelendirilirler Bu nedenle de daha acımasız yöntemlerle ele alınırlar
ANNE-BABA VE ÖĞRETMENLERİN BU ÇOCUKLARI TANIMLAMALARI
" 10 yaşına geldi hala söz kesmemeyi öğrenemedi "
" Düşünmeden hareket eder " " Sabırsızdır, istekleri hemen olsun ister "
" Asla sırasını bekleyemez "
" Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor "
" Aklına geleni hemen yapıyor "
DEHB in NEDENLERİ
Kalıtsal bir sorundur
Anne babadan alınan genler bu soruna yatkınlık oluşturur
Ailenin diğer bireylerinde de benzer sorunlar olma riski yüksektir
KALITSAL
Aile Çalışmaları
DEHB olan çocukların anne babalarında benzer belirtiler olma oranı normal çocuklara oranla 2-8 kat fazla DEHB olan çocukların kardeşlerinde normal çocuklara oranla 2-3 kat fazla DEHB var
İkiz Çalışmaları
Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanım oranı %80-90, çift yumurta ikizlerinde %30
ÇEVRESEL
Bu etkenler direk olarak DEHB a neden olmaz Sadece genetik olarak yatkınlığı olan bireylerde riski arttırır
Doğum öncesi (gebelikte hastalanma, alkol, sigara, ilaç kullanımı)
Doğum sırasında ( erken doğum, doğum komplikasyonları)
Doğum sonrası ( Bazı hastalıklar, kurşun gibi maddelere maruz kalma vb)
FİZYOLOJİK
Beyindeki dikkat ve davranış kontrolünden sorumlu olan bölgeler yeterince aktif değillerdir
Dikkatin kolayca dağılması, aşırı hareketlilik ve düşünmeden hareket etme beyindeki bu merkezlerin iyi çalışmamasının sonucudur
DEHB TE SÜREÇ
Erken çocukluk dönemlerinde başlar,
En sık ilkokul döneminde tanı konulur,
Çocukluğunda bu tanıyı alanların %70-80 i ergenlikte de aynı belirtileri gösterirler
Bunların da %50-65 i erişkinlikte de aynı tanıyı alırlar
DEHB erken çocukluk döneminde başlayıp yaşam boyu devam edebilen bir bozukluktur
Temel belirtiler aynı olmakla birlikte her yaş döneminde farklı bir görünüm vardır
Özellikle aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri zaman içinde azalır
Dikkat eksikliği yaşam boyu devam edebilir
İlkokul çağındaki çocukların % 3-5 inde yani her 20-30 çocuktan birisinde görülüyor
Her sınıfta en az 1 çocukta bu sorunun bulunma olasılığı var
Erkeklerde kızlara göre 3-4 kat daha fazla görülüyor
Çocukluklarında DEHB bozukluğu olanların %80 i ergenlikte, %30-65 i erişkinlikte de bu belirtileri taşırlar
Erişkinler arasında %1-2 sıklıkta görüldüğü bildiriliyor (ABD ve Kanada da)
DEHB ye EŞLİK EDEN SORUNLAR
Dağınıklık, düzensizlik
Dalgınlık, hayal kurma
Tutarsızlık
Bellek sorunları
Sakarlık, koordinasyon güçlükleri
Sosyal ilişkilerde sorunlar
Düşük benlik saygısı
BEBEKLİK DÖNEMİ
Huzursuz, gergin bebeklerdir
Kolay ağlarlar, zor sakinleştirilirler
Dış uyaranlara (ses, dokunma gibi ) aşırı tepki verirler
Uyku sorunları ( az uyuma, sık sık uyanma gibi) olabilir
"Daha karnımdayken bile çok hareket ederdi"
"Kucağıma aldığımda devamlı dolaşmamdan hoşlanırdı"
"Asla uzun süre uyumaz, çok kolay uyanırdı " OKUL ÖNCESİ DÖNEM
Devamlı hareket eder, atlar, zıplar, bir yerlere tırmanır
İsteklerini erteleyemez, tutturmaları olur
İlgi devamlı üzerinde olsun ister, bunu sağlayacak şeyler yapar
Bir oyundan diğerine geçer, ilgisi çok kısadır
Çok konuşur, sürekli soru sorar ama yanıtı dinlemez
Mutsuzluk, mızırdanma, ana babaya aşırı bağımlılık
İLKÖĞRETİM DÖNEMİ
En sık bu dönemde tanı konulur
Sakin ve sessizce sırada oturamaz
Dersi dikkatle dinleyemez, etrafı ile daha çok ilgilidir
Sorulan sorulara sonunu beklemeden, söz istemeden yanıt verir
Verilen görevleri tam olarak yerine getirmez
Diğer çocuklarla ilişki sorunları olabilir
Kendisine benzer çocuklarla arkadaşlık kurar
Eşyalarını tam olarak getirmez, kaybeder, dağınıktır
Akademik başarısı kapasitesiyle orantılı değildir
Ev aaaalerini almaz, evde aaaa yapmak sorun olur
ERGENLİK DÖNEMİ
Hiperaktivitede azalma olur ama kıpır kıpırlık devam eder
Ders dinleyemez, uykulu bir hali olabilir ya da kalem çevirme, resim yapma gibi şeylerle uğraşır
Akademik başarı daha ciddi düzeyde sorun olmaya başlar
Öğretmenlerle ilişkilerde sorunlar yaşanır, karşılık verir, saygısız, ilgisiz bir öğrenci olarak nitelendirilir
Aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar olabilir
Benlik saygısında azalma, depresyon görülebilir, duygu durumu değişkendir, aniden öfkelenebilir
Sigara, alkol madde kullanımı başlayabilir
Yasal sorunlara neden olabilecek, riskli ,tehlikeli davranışları olabilir
DEHB İLE BAŞA ÇIKMAK TEDAVİ YÖNTEMLERİ
1 Farmakolojik tedaviler(ilaç tedavisi)
2 Anne baba ve öğretmen eğitimi
3 Çocuğun bireysel tedavisi(davranışçı teknikler, sosyal beceri eğitimi)
1 Eğitim
1 Alternatif tedaviler
OLUMLU ÖZELLİKLERİ
Enerjik olma
Yaratıcılık
Sıcak kanlı ve cana yakın olma
Kolay ilişki kurabilme Esneklik Hoşgörülü olma
İyi bir espri yeteneğine sahip olma
Risk alabilme (bazen gerekenden fazla oranda)
İnsanlara kolaylıkla güvenebilme ( bazen gerekenden fazla oranda)
NELER YAPABİLİRİZ?
DİKKAT EKSİKLİĞİ İÇİN
Öğrenciyi:
Sakin bir yerde oturtun
İyi örnek olabilecek bir arkadaşının yanına oturtun
Samimi olduğu çalışkan bir arkadaşının yanına oturtun
Not tutmada bu arkadaşının yardımını sağlayın
Sınıfta bütün sıraların arasındaki uzaklığı arttırınız
Verilen çalışmayı tamamlayabilmesi için ek süre veriniz
Dikkat süresi ile uyumlu olacak şekilde görevleri ya da çalışma süresini kısaltınız
Kısa süreli hedefler belirleyin
Her seferinde bir tek görev veriniz
Ödevlerinin miktarını azaltınız
Açık ve kesin yönerge verin
Etkinliği sürdürmesi için uyarı-sinyal veriniz
HİPERAKTİVİTE İÇİN
Çalışırken arada bir duraklamasını sağlayınız
Sırada oturmaya ara vermesi için fırsat tanıyınız
Görevleri arasında kısa molalar veriniz
Aceleci ve dikkatsiz çalışmışsa, yaptığı işi kontrol etmesini öğretiniz
Küçük, uygunsuz davranışları görmezden geliniz
Uygunsuz davranışları ihtiyatlı kınayınız
Olumlu davranışları övünüz
Öğrencinin aç olmadığından emin olunuz Gerektikçe el kaldırmasını, seslenmesini öğretin
Elini yalnızca amaca uygun durumda kaldırdığı zaman yanına gidin
Soru yanıtlamak için el kaldırdığında övün
|