Divân Edebiyatındaki Tür Ve Nazım Şekilleri
 

Divân edebiyatındaki tür ve nazım şekilleri

1.Divân. Değişik nazım şekilleriyle kaleme alınan şiirler.

2. Hamse. Beş adet mesnevi.

3. Münşeat. Mektuplar ve örnek düzyazı metinleri.

4. Tezkire. Çeşitli sınıftan meşhur insanların biyografileri.

5. Hilye. Hz. Peygamberin iç ve dış özellikleri.

6. Mevlîd. Hz. Peygamberin doğumundan itibaren hayatının belli kesitleri.

7. Siyer. Hz. Peygamberin hayatı ve savaşları.

8. Sûrnâme. Büyük düğün törenleri.

9. Gazavatnâme. Çeşitli kahramanların savaşları.

10. Nasihatnâme. Öğüt verici kitaplar.

11. Şehrengîz. Bir şehrin ve kişilerinin birçok yönden tanıtımı.

12. Kırk Hadîs. Kırk adet hadîsin anlam ve açıklanması.

13. Tarih. Tarih olayları.

14. Seyahatname. Gezi yazıları..

Divân edebiyatındaki türler bu kadarla bitmez. Müstakil kitap olmamakla birlikte divânlan dolduran şiirler de tür bakımından farklılık gösterirler. Tevhîd (Allah'ın varlığı ve birliğini anlatır), münacaât (Tanrı'ya yakarış), na't (Peygambere övgü), medhiye (bir büyüğün övgüsü), fahriye (şairin övülmesi), hicviye (birini veya bir şeyi yerme), mersiye (ağıt), lugaz (şiir bilmece); muamma (kişi adlan bilmeceleri), tarih (ebced hesabıyla yıl belirtme) bunlardandır.

Divan edebiyatında nazım şekilleri de oldukça çeşitlidir. Nazım biriminin beyit oluşu, beyit sayısı ve kâfiyelenişine göre yeni nazım şekilleri ortaya koymuştur. Bu şekiller ya beyit esasına (msl. kasîde) veya bend esasına (msl. musammatlar) dayalı olurlar.

Bu edebiyatın başlıca nazım şekillerini şöylece sıralayabiliriz:

1. Kasîde (3399 beyit).

2. Gazel (aşk, kadın, şarap konusunda 512 beyit).

3. Müstezâd (bir uzun bir kısa dizeli gazel)

4. Mesnevi (her beyit kendi arasında kafiyeli olmak üzere değişik uzunluktaki şiir).

5. Terkîb-i bend ve Tercî-i bend (7-10 beyitlik bendler)

6. Rubaî ve tuyuğ (4 dizeli kıta). Şarkı (bestelenmiş murabba)

8. Musammat (bendlerden oluşan, dize sayısı 3-10 arasında değişen ve ayrı adlar altında gösterilen şiirler). Bunlardan başka az kullanılan müfred (tek beyit) ile azade (tek dize) yi de burada söyleyebiliriz.

XIII. yy. dan XIX .yy.a gelesiye dek geçen altı asır içinde Divân edebiyatını yaklaşık tarihler vererek devrelere ayırabiliriz:

1. Kuruluş devri: Türkçe kelimelerin daha çok kullanıldığı ve İran edebiyatı etkisinin yavaş yavaş kendini hissettirdiği dönem. Fatih zamanına dek (1451) sürer.

2. Geçiş devri: Dilin Osmanlıca özellikleri gösterdiği ve şâirlerin edebiyatta köklü değişiklikler yaptıkları dönem. Yavuz zamanına dek (1512) sürer.

3. Klasik devir: Divân edebiyatının yaklaşık bir asırlık ihtişam dönemi. Ahmed I. zamanına dek (1603) sürer.

4. Sebk-i Hindî devri: Bir yandan klasik şiir devam ederken bir yandan da şiirimizde Sebk-i Hindî (Hind üslûbu) denilen bir akım kendini gösterir. Hindistan'da Babürlü Türk-Hind hükümdarlarının saraylarında gelişerek ortaya çıkmış bir tür olan Sebk-i Hindî'de aşırı süs ve sanata, fikri gizlemeye, uzayıp giden tamlamalara ve ince hayallere önem verilmiştir. Şeyh Galib'i dışta bırakırsak bu dönem Mehmed IV. zamanına dek (1748) sürer.

Divan şiiri başlangıcından sonuna dek yüzlerce şâir yetiştirmiştir.