Tekerleme Nedir? Tekerleme Özellikleri
 

Tekerleme nedir? Tekerleme Özellikleri

Sözlüklerde"ağızda yuvarlanan söz, saçma sapan söz, eşsesli kelimelerle kurulu konuşma" anlamlarına gelen tekerleme masal, öykü, bilmece, halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde veya bağımsız olarak söylenen ölçülü ve kafiyeli sözlerdir.

Çokluk çocuk folklorunda hoşça vakit geçirmek, konuşma kabiliyeti kazanmak, oyunlarda eş ve ebe seçmek için bu yola başvurulur. Masal tekerlemesi, oyun tekerlemesi gibi adlar alırlar. En çok çocuk oyunlarında, masalların baş, orta ve sonunda söylenirler. Yöreye göre değişik isimle de söylenirler. Doğu Anadolu'da döşeme, Güney Anadolu'da sayışma denir. Karagöz ve ortaoyununda muhavere, çocuk oyununda ebe, çıkarmada ise sayışma diyebiliriz. Türk edebiyatında ilk tekerleme örneklerine XI. yüzyıldan itibaren rastlanır. Divanü Lügati't Türk'te bazı tekerlemeler yer alır.

Âşık fasıllarında Tekerleme (Tekellüm):

Âşık fasıllarında, saz şairlerinin yaptıkları şiir yarışmaları halk dilinde tekerleme, âşıklar arasında tekellüm olarak adlandırılır. Bu tür şiirler ya söylenmesi zor sözcüklerden meydana getirilir ya da darayak şeklindedir. Ayak daraldıkça kafiye bulmak zorlaşır. Âşıklardan biri fasıl aralarında tekerlemeye başlar ve yeni bir ayak açar.

Örnek Tekerleme (Tekellüm):

Aceb ahîr-zaman oldu gaziler

Büyük küçük birbirini beğenmez

Her mü'min münâfık cennet arzular

Tanrı nasib ettiğini beğenmez

Kediler köpekler ile savaşır

Miçik deyu çarşı çarşı dolaşır

Mekbeti'si ehl-i ırz'a ulaşır

Orospular kendi erin beğenmez

Teklif ister bülbül güle konmağa

Pervaneler düşüp şem'a yağmağa

Oğlancıklar iştahından binmeğe

Doru ister atın kır'ın beğenmez

Babası anası koyun güttüren

Dağ başında kavalını öttüren

Kazma ile başın tıraş ettiren

Âhır-kar ayak berberin beğenmez

Ot kökü balta sapının eğrisi

Yine gitmez yüreğimin ağrısı

Sofuluk satar bazı eşek uğrısı

Aşıkların aşk eserin beğenmez

Marifette kâmil olan yiğitler

Mağrur olmaz kendi nefsin öğütler

İl içinde bilip gören şâkirtler

Üstâdın daha pîrin beğenmez

Er olmaz kalbinde tutan gûmanı

İsterse dolaşsun Hind'i Yemen'i

Der Kâtibî bizi beğenmeyeni

Deli gönül beğen derim beğenmez (Kâtibî)