Istanbul Tarihinden
 

“Be makâm-i Konstantiniyye el Mahmiyye...”

Yüzyıllar boyu Osmanlı İmparatorluğu’nun bütün fermanlarında ve kayıtlarında şehrin adı böyle geçerdi: Konstantiniyye; “korunmuş makam”... Konstantiniyye bütün Arapların tarihinde, İslâm tarihi boyunca bu adla anılırdı.

İstanbul 4. asırda resmen kurulduğundan beri yeryüzünde onun kadar büyük bir şehir, ancak İtalya'daki Roma'ydı. Kuruluşundan 2 asır sonra ise, yeryüzünde bundan daha büyük bir şehir düşünülemezdi. Mısır'daki Aleksandria (İskenderiye), İtalya’daki Roma, dini bir merkez olduğu için hacimce büyük olmasa da Kudüs, eski Suriye'nin ihtişamını pek taşımasa da Antakya ve Atina ise harabeler hâlinde bir şehirdi. Yeryüzünde İstanbul kadar ihtişamlı başka bir şehir bulmak pek mümkün değildi. Emeviler'den sonra Şam, Abbasiler'den sonra Bağdat, satvetli devirlerinde İran’ın Isfahan ve daha evvel Kazvin, Nişabur gibi şehirler belki büyük şehirler sayılabilirdi.

6. asır ortasında Miletli ve Aydınlı (Tralleis) iki mimar Ayasofya'nın yerine bugünkü bildiğimiz büyük mabedi, büyük kiliseyi bina ettiler. Yaklaşık 1000 sene İstanbul hem bu büyük mabediyle hem de bizzat kendisi milletlerin dikkatini çekmişti. Ona gitmek, onu gezmek, onu görmek bir imtiyazdı. İtalya'nın, Yunanistan'ın, Suriye'nin, Kafkas ülkelerinin, Kırım'ın, Uzak Rusya'nın, İskandinavya'nın bazı imtiyazlıları İstanbul'a gelmeyi bir saadet addederlerdi.

Bütün Avrupa kıtasında İstanbul, yani Konstantinopolis ile yarışabilecek bir şehir yoktu. Nasıl olsun ki; en parlak zamanlarında Kolonya, yani Köln 10 000 nüfusa ancak ulaşmıştı. İran'da Isfahan, Orta Asya'da, Müslüman Hindistan'da, Delhi gibi belki böyle kalabalık şehirler vardı. Buna rağmen, İstanbul’un nüfusundan çok zenginliği, orijinal mimarisi, kütüphaneleri dikkati çekerdi. Develer dolusu kervanlarla bu şehre kitap taşınırdı.

15. ve 16. yüzyıllarda yoğun Yahudi göçüyle İstanbul ve Selânik, Yahudi dünyasının en önemli iki merkezi hâline geldiler.

İstanbul düğün-dernek şehriydi. Bu şehirdeki protokol ve merasimlere başka milletlerde rastlamak pek mümkün değildir.

Yüzyıllar boyu Osmanlı, bir dünya imparatorluğu ve İstanbul da o dünya imparatorluğunun başkentiydi.