Geri Besleme, Yalın Bir Geri Besleme, Artı ve Eksi, Yükselticilerde Geri Besleme
 

Geri besleme, Yalın bir geri besleme, Artı ve eksi, Yükselticilerde geri besleme


Geri besleme devreleri, bir aygıtın çıkışının bir bölümünü, biçimlendirmek için yeniden aygıta giriş olarak veren devrelerdir. Bu çok aşamalı sürecin bir aşaması, aynı süreç içinde bir önceki aşamayla birleştirildiğinde, geri besleme çevrimi elde edilir. Çevrim süreci, izleme ve düzenleme için kullanılabilir. «Geri besleme

Yalın bir geri besleme mekanizması: Bir odanın sıcaklığını istenen düzeyde tutmak için önceden ayarlanmış olan ve bir ısıtıcıyı denetleyen TERMOSTAT yalın bir geri besleme mekanizmasıdır. Oda ayarlanan sıcaklığa ulaşınca, termostat devreyi keser. Oda soğumaya başlayıp, ayarlanan sıcaklığın altına düşünce, devre yeniden tamamlanır. Böylece sıcaklık, belirli sınırlar arasında tutulur.
Burada kurulan geri besleme çevrimi, şu biçimde sağlanmaktadır: Isıtıcıdan yayılan sıcak hava, termostata gelir; termostat da, ısıtıcıya yakıt veren anahtarı denetleyecek biçimde, ısıtıcıya bağlanmıştır.

Yükselticilerde geri besleme: YÜKSELTİCİ devresinde, devre öğelerinden hiç birini değiştirmeksi-zin kazancı (yükseltme oranı) denetlemeyi sağlayan en kolay teknik, geri besleme yöntemidir.
Her yükselticinin kendine özgü bir açık çevrim kazancı vardır (çıkış ile giriş arasında bağlantı olmadığı için, çevrim açıktır). Bu, doğrudan çıkış genliğinin giriş genliğine oranına eşittir.
Geri besleme uygulandığında, kapalı (girişten -çıkışa, oradan yeniden girişe) bir çevrim oluşturulur. Geri besleme devresinde, çıkış genliğinin ancak belirli bir bölümünü giriş ucuna gönderen bir öğe bulunur. Girişe dönen genliğin büyüklüğü ayarlanarak, sistemin kapalı çevrim kazancı denetlenebilir.

Artı ve eksi geri besleme: Bir geri besleme sinyali, asıl giriş sinyalinden çıkarılıyorsa, geri kalan, eksi tip bir geri beslemedir. Eksi geri besleme sistemleri kararlıdır; çünkü, giriş sinyalinde herhangi bir artma olduğunda, bu artış otomatik olarak, eksi geri besleme sinyaliyle dengelenir. Dolayısıyle, böyle bir sistemin kapalı çevrim kazancı, her zaman, yükselticinin açık çevrim kazancından küçüktür. Çıkışın giriş ucuna giden oranının denetlenmesiyle, kapalı çevrim kazancı da denetlenebilir.
Artı geri beslemede, besleme sinyali giriş sinyaline eklenir. Böyle sistemlerde kazanç, açık çevrim kazancından daha büyük değerlere çıkarılabilir; çünkü geri besleme sinyali, toplam giriş sinyalini artırmakta, bu sinyal de yükselticiden daha da büyümüş olarak çıkmaktadır.

Bununla birlikte, kazanç ancak belirli bir sınıra kadar artırılabilir. Bundan sonra, sistemin kararlılığı bozulur. Çıkıştan giriş ucuna dönen akım miktarı, yükseltici açık çevrim kazancının evrik değerine (sözgelimi 1/6,'6'nın evrik değeridir) eşit olduğu zaman, sistem kendi kendini ayakta tutabilir. Çıkış sinyalleri geri besleme sinyalinin denetimi dışına çıktığında, sistem kararsız olur ve osilasyon başlar. OSİ-LATÖR'ün genel ilkesi budur.
Geri besleme kuramı, radyonun gelişmesinde önemli rol oynamıştır. 1913'ten önce, radyo yayını için gerekli yüksek frekansı sağlamak olanaksızdı; çünkü alternatörler, bu kadar büyük bir hızla dön-dürülemiyordu. Sonunda, triyot lambalı yükselticilere bir artı geri besleme devresi yerleştirilerek, bu güçlük aşıldı ve orta ile kısa dalgalı frekanslar kullanılmaya başlandı.

Başka uygulamalar: Günümüzde hem bilim, hem de teknolojide en önemli konulardan biri, sonuçları ya da ara sonuçları kullanarak sürecin gidişini düzenlemek ve sistemin verimini artırmaktır. Bu nedenle geri besleme, ruhbilimde, anestezide, otomasyonda, özellikle de sibernetik ve bilgi toplama kuramlarında kullanılmaktadır. Artık, bu terimden, herhangi bir düzenleyiciyi ya da bir ısı kaynağına göre yön değiştiren bir füzenin yörünge denetimini, bilgisayar denetimli montaj hatlarını ve kendinden düzenlemeli otomatik aygıtları tanımlamada yararlanılabilir. Geri besleme, bir basınç göstergesinin okunup, bu okumalara göre düzeltme yapılmasından, bir uçaktaki otomatik pilot mekanizmasının yaptığı sürekli düzeltmelere kadar, çok değişik biçimler alabilir. Otomatik pilotta apansız yer ve durum değişmeleri, elektronik bir aygıtı besler. Bu aygıt, belli bir radyo sinyalinden aldığı başvuru, yer ve durum değerleri' ile girişleri karşılaştırır. Gerçek ile ideal değerler arasında bir fark ortaya çıktığında, uçağın yönlendirme sistemi, bu farkı ortadan kaldıracak biçimde otomatik olarak çalışır.

Geri beslemeli denetim teknolojisinde en önemli yeri, SERVOMEKANIZMA türleri kapsar. Bunlar, çok yaygın kullanılır ve süreçleri otomatik olarak denetlerler. Servomekanizma, bir değişkenin gerçek değeri (sözgelimi bir cismin yeri) ile bunun önceden saptanmış en ideal yeri arasında belirecek farklara yanıt veren bir aygıttır. Bu fark, sözgelimi bir gemi pusula ibresinin gösterdiği yer ile geminin o anda aslında bulunması gereken yer arasındaki fark olabilir ve küçük bir elektrik akımıyla tanınır. Akım, yükselticiden geçtikten sonra, geminin dümen sistemini harekete geçirip gerekli düzeltmeyi yaptırır. Söz konusu yöntem, yörüngesinden sapan bir uyduyu yeniden yörüngeye sokmak için, küçük bir roketi ateşlemede de kullanılır.