Doğu Karahanlılar Devleti
 

Doğu Karahanlılar Devleti

Karahanlı Devleti ikiye ayrılınca; Büyük Kağan ünvanıyla , Şerefüddevle lâkaplı Ebû Şüca Süleyman bin Yusuf , merkezi Balasagun ve Kaşgar'ı kendine bırakıp , kardeşlerinden Buğra Han Muhammed'e , Taraz ile İsficab'ı , Mahmud'a ise Arslan Tigin ünvanıyla ülkenin doğusunu verdi . 1043 yılında yapılan aile toplantısında ayrıca , eski Büyük Kağan II . Ahmed Han'a da Mâverâünnehir mülk olarak verildi . Fergana'nın bir kısmı zaptedilerek , Bulgar ile Balasagun arasında yaşayan , on bin çadırdan meydana gelen Türkler , 1043 senesi güzünde , topluca İslâmiyet'i kabul etti .

İslam dininin esaslarına sıkıca bağlı , âdil bir hükümdar olan Süleyman Han , ilim âşığı ve âlimlerin koruyucusuydu . 1056'da kardeşi Ortak Kağan Buğra Han , Büyük Kağan Süleyman Han'la anlaşmazlığa düştü . Muhammed Han , Süleyman Han'ı hapsettirip , büyük kağanlığını ilan etti . On beş ay hükümdarlık yapan Muhammed Han , mevkiini büyük oğlu Hüseyin'e bıraktı . Hüseyin Han'ı , kardeşi İbrahim tahttan indirtip , 1057'de Büyük Kağan oldu . İbrahim Han , 1059'da , www.frmsinsi.net/ hânedandan Yınal Tegin tarafından öldürülünce , Tuğrul Kara Han ünvanlı Mahmud bin Yusuf başa geçti . Mahmud Han ( 1059-1074 , Ortak Kağan Tabgaç Buğra Kara Han ve Hasan bin Süleyman , kaybedilen toprakları geri almak için harekete geçtiler . 1068 yılında iki taraf arasında yapılan antlaşma ile , Seyhun hudut kesilerek , Fergana , Doğu Karahanlılara bırakıldı . 1074'te Mahmud Han'ın yerine , oğlu Ömer geçti ise de , ancak iki ay hükümdarlık yapabildi . Büyük Kağan olan Buğra Han Hasan bin Süleyman ( 1074-1103 ) devrinin ilk yıllarında; Buge Budraç kumandasındaki Yabaku ve Basmılların da aynı safta olduğu yedi yüz bin düşmana karşı , Ömer bin Mahmud kumandasındaki kırk bin Müslüman askeriyle , büyük bir zafer kazanıldı .

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah ( 1072-1092 ) , 1082'de Mâverâünnehir'i zaptedip Özkent'e gelince , Doğu Karahanlı hükümdarı Hasan Han , onun hâkimiyetini tanıdı . Hasan Han'dan sonra oğlu Ahmed ( 1103-1128 ) , hükümdar olup , Abbâsî Halifeliği ile münasebetlerde bulundu . Halife Mustahzırbillâh ( 1094-1118 ) , Ahmed Han'ın istediği beratı verip , ona "Nûruddevle" demiştir . 1128'de Karahıtayları , Kaşgar kenti yakınlarında mağlup eden Ahmed Han , onların batıya doğru ilerlemelerini durdurdu .

Ahmed Han'dan sonra 1128'de hükümdar olan oğlu İbrahim , Karahıtaylardan yardım alarak , rakiplerini yendi . Karahıtaylar , II . İbrahim Han ( 1128-1158 ) devrinde Balasagun'u zaptedince , merkez , Kaşgar'a taşındı . Karahıtaylar , kendilerine isyan eden Karlukların üzerine onu gönderdi . 1158'de de , öldürülen II . İbrahim Han'ın yerine oğlu Arslan Han ünvanlı Muhammed ve sonra da torunu Ebü'l-Muzaffer Yusuf geçti . Yusuf Han , 1205'te vefat ettiği sırada , oğlu Ebü'l-Feth Muhammed , Karahıtaylı Kür Han'ın yanında rehin bulunuyordu . Nayman Devleti kurucusu Küçlük tarafından 1207'de www.frmsinsi.net/ kurtarılan Ebü'l-Feth Muhammed , daha sonra Kaşgar'a gönderildi . ancak , Kaşgar'a varmadan , şehirdeki beyler tarafından yolda öldürüldü ( 1211 ) . Bu durum , Küçlük'ün Karahanlı merkezini işgal edip , katliâm yaptırmasına sebep oldu .

Hânedanlık içi mücadele neticesinde bölünen Doğu Karahanlılar , Moğol Naymanlarca işgal edilerek , hâkimiyetlerine son verildi . Böylece Türk milletine ve İslâma büyük hizmetleri olan Doğu Karahanlılar Devleti , tarihe karıştı .