Türk Edebiyatının Devirleri
 

TÜRK EDEBİYATI DEVİRLERİ

TÜRK EDEBİYATININ DEVİRLERİ

1) İSLAMİYETTEN ÖNCEKİ TÜRK EDEBİYATI

a) Sözlü Edebiyat

b) Yazılı Edebiyat

2) İSLAMİYETİN KABULÜNDEN SONRAKİ TÜRK EDEBİYATI

a) Divan Edebiyatı

b) Halk Edebiyatı

* Anonim Türk Halk Edebiyatı

* Dini ?Tasavvufi Türk Halk Edebiyatı

* Âşık Tarzı Türk Halk Edebiyatı

3 ) BATI TESİRİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI

a. Tanzimat Edebiyatı

b. Servet-i Fünun Edebiyatı

c. Fecr-i Ati Edebiyatı

d. Milli Edebiyat

e. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

f. Beş Hececiler

g. Yedi Meşaleciler

h. Garipçiler( Birinci Yeniciler)

i. Maviciler

j. İkinci Yeniciler

k. Günümüz Türk Edebiyatı

1 ) İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI

Bilinmeyen bir tarihte başlamıştır. İslamiyet?in kabulüne kadar devam ede gelmiştir. Atlı- göçebe kültürünün izlerini taşımaktadır. Ölüm, yiğitlik, savaş, aşk konuları en çok işlenen konular olarak göze çarpmaktadır. İki koldan gelişmiştir.

A) SÖZLÜ EDEBİYAT

Şaman , kam baksı ozan adı verilen sanatçılar tarafından icra edilmiştir. Bu sanatçılar ?kopuz?adı verilen bir saz aleti kullanırlardı. Doğuşu her ne kadar dini törenlere dayansa da zamanla din dışı konular da gelişmiştir.

* Hece ölçüsü kullanılmıştır.

* Aşk doğa ölüm konuları sık işlenmiştir.

* Anomin özellik taşımaktadır.

* Yarım kafiye kullanılmıştır.

* Koşuk , sav, sagu ,destan başlıca ürünleri sayılır.

KOŞUK

Kopuz eşliğinde ?sığır? denilen sürek avlarında söylenen lirik şiirlerdir. Günümüzdeki ?koşma?ların ilk versiyonu sayılırlar. Kafiye şeması ?aaab,cccb,dddb?şeklindedir.

SAGU

Yuğ adı verilen ölü törenlerinde ölümün acısının hafifletmek amacıyla söylenen günümüz ?ağıt?larının ilk versiyonuna denir. Hece ölçüsünün 7?li-8?li parçaları sıkça kullanılmıştır.

UYARI: Bilinen en eski sagu :?Alp er Tunga?sagusudur.

SAV

Atasözü demektir. Atasözlerimiz ilk defa ?Divan-ı Lugati?t Türk?kitabında bir araya getirilmiştir.

DESTAN

Toplumu derinden etkileyen savaş, kıtlık, afet vb. olayların olağanüstülüklerle bezendirilerek anlatıldığı manzum (bazen nazım- nesir karışık)uzun hikâyelere denir.

Destanlar ?Doğal-Yapay?olmak üzere ikiye ayrılır.

1) DOĞAL DESTANLAR

Gerçekte var olan herhangi bir olayın milletin dilinde yüzyıllar süren bir anlatımdan sonra bir ozan tarafından kaleme alınması sonucu oluşan destanlara denir.

Dünyadaki en önemli doğal destanlar

Mahabharata ????? HİNT

Ramayana ????? HİNT

Şant do Rölant???? FRANSIZ

Nibelungen?????? ALMAN

İgor ????????? RUS

Beovful ??????.. İNGİLİZ

İliada ??????? YUNAN

Odyssa ??????. YUNAN

Şehname ??????İRAN

Gılgameş??????..SÜMER

Oğuz Kağan ?????TÜRK

Ergenekon ??????TÜRK

Manas ???????. KIRGIZ

Kalevala ??????.. FİNLANDİYA

2) YAPAY DESTANLAR

Herhangi bir olaydan yola çıkarak bir ozanın destan kurallarına riayet edip oluşturduğu şiirlere denir.

Yapay Destanlar:

Kaybolmuş Cennet ( Milton)

Kurtarılmış Kudüs ( Tasso)

İlahi Komedya (Dante)

Üç Şehitler Destanı ( F. Hüsnü Dağlarca)

Çanakkale Şehitlerine (M. Akif)

TÜRK DESTANLARININ ÖZELLİKLERİ

* Çoğunlukla manzumdurlar (şiir şeklinde)

* Anonimdirler

* Oluştukları dönemlerin özelliklerini taşımaktadırlar.

* Olağanüstü özellikleri çokça bulunmaktadır.

* Çok sonra yazıya geçirilmişlerdir.

BAŞLICA TÜRK DESTANLARI

SAKA TÜRKLERİNİN DESTANLARI

* Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarıyla Alp Er Tunga?nın yiğitliklerinin anlatıldığı destanlardır.

* Şu Destanı: İskender ile Türkler arasındaki savaşların ve Hükümdar Şu?nun destanıdır.

HUN TÜRKLERİNİN DESTANLARI

* Oğuz Kağan Destanı: Hun Hükümdarı Mete?nin yiğitliklerini, ülkesini genişletip oğulları arasında nasıl bölüştürdüğünü anlatan destandır.

GÖKTÜRK DESTANI

* Bozkurt Destanı: Savaşta yaralanan bir Türk?ün, dişi bir kurt tarafından kurtarılmasını, korunmasını ve Türklerin sözü edilen kurtla bu Türk?ten çoğaldığı anlatılır.

* Ergenekon Destanı: Bir yenilgi sonunda Ergenekon?a çekilen Türklerin orada çoğalıp, bir demir dağı erittikten sonra öçlerini alışlarını anlatan destandır.

UYGUR TÜRKLERİNİN DESTANLARI

*Türeyiş Destanı: Uygur hakanının, üç kızını insanoğluyla evlendirmeyi uygun bulmayarak tanrıya, kızlarıyla evlenmesi ve Uygur Türklerinin bu evlenmeden çoğaldığı anlatılır.

* Göç Destanı: Türklerin, Kutsal taşı Çinlilere vermeleri üzerine, tanrı tarafından cezalandırılmaları kuraklığın başlaması nedeniyle de göç etmeleri anlatılır.

B ) YAZILI EDEBİYAT

Bu dönemi Göktürk ve Uygur dönemi eserleri olarak iki grupta inceleyebiliriz.

1) Göktürk (Orhun) Yazıtları (VIII. yy)Geniş Bilgi için tıklayınız) Bunlarda Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için içte ve dışta svaşan Göktürklerin hikayesi anlatılır. Bu abideler 38 harfli olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. Bunlardan en önemli olanları üç tanedir.

a) Bilge (Vezir) Tonyukuk Yazıtı (720-725): Dört bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Daha çok Çinlilerle yapılan savaşlar anlatılmaktadır.

b) Kül Tigin Yazıtı (732): Göktürk hakanı olan Bilge Kağan kardeşi Kül Tigin?in ölümü üzerine bu abideyi dikmiştir.

c) Bilge Kağan Yazıtı (735): Göktürk hakanı olan Bilge Kağan?ın ölümünden sonra yazdırılmış bir abidedir. Son iki yazar daha çok dönemin olaylarından , törelerinden ve Bilge Kağanın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder. Her iki abide de Yulug Tigin tarafından yazılmıştır.

* ?Türk? adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleri olan Göktürk abidelerindeki yazılar Prof. Thomsen (1893)ve Radloff (1895) tarafından okunmuştur.

2) Uygur Dönemi Eserleri: Göktürk devletinin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir. İki bölümde incelemek gerekir. İlki Göktürk dönemi etkisinde taşlara yazılmış olan yazıtlardır. İkincisi daha çok Buda ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. (Altun Yaruk Sekiz Yükmek vb). Uygurların kağıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikayenin yanında ?kökünç? denilen bir tür tiyatro eserleri de vardır. Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.