Kütüphanenin Tarihçesi
 

Kütüphanenin Tarihçesi



Eski Kütüphane Önünde Müftü Ârif ...

Kütüphanenin tarihçesi bugünkü gibi basılı kitapların bulunmadığı çok eski zamanlara dayanır. Yazının bulunduğu tarih olarak tahmin edilen İÖ 3500'de insanlar olup bitenleri sonraki kuşaklar öğrensin diye bir yere kaydetmeye çalışmışlar, başlangıçta düşüncelerini taşınması kolay olmayan taşlara ya da duvarlara yazmışlardı (bak. KİTAP).

Mezopotamya'da (Irak'ın güneyi) yaşamış olan Sümerler, bir yazı sistemi geliştirerek kil tabletler üzerine kayıtlar tutmuşlardı. Bu tabletler kolayca kırılıyor ve yok oluyordu. Bu yüzden bunları toplamak ve korumak gerekti. Arkeologlar, Sümerler'in İÖ 2700'de tabletleri tapınaklarda, kütüphanelerde sakladıklarını saptadılar. Asur Kralı Asurbanipal' in İÖ 7. yüzyılda Ninova'da yaptırmış oldu

ğu kütüphanede çoğu Sümerler'in ve Akadlar'ın bilimsel metinlerinden kopya edilmiş binlerce tablet bulunuyordu. Bunlardan yaklaşık 20 bini zamanımıza kadar gelebildi. Tabletlerin konulara göre düzenlendiği ve kataloga işlendiği bu kütüphane ilk sistematik kayıt koleksiyonu olarak kabul edilir.




İÖ 3000 dolaylarında Mısır'da yeni bir uygarlık gelişiyordu. Bu uygarlığın da bir yazı sistemi ve çok sayıda kayıtları vardı. Eski Mısırlılar papirüs bitkisinden bir çeşit kâğıt elde ettiler (bak. PAPİRÜS). Bu bitkinin lifleri bir levha haline gelinceye kadar sıkıştırılıyordu. Bunun üzerine, mürekkep ve tüy kalem kullanarak, resimlerden oluşan bir yazı yazılıyordu (bak. HİYEROGLİF). Papirüs levhaları bir çubuğa sarılarak rulo haline getirildikten sonra kütüphanedeki sandıklara ya da duvarlara oyulmuş raflara yerleştiriliyordu.

İÖ 4. yüzyılda Eski Yunan'da tapınaklarda ve felsefe okullarında kitap depoları vardı.
Roma'da bir halk kütüphanesi kurmayı ilk düşünen Jül Sezar, kütüphane kurulmadan önce öldürüldü. Kentteki ilk halk kütüphanesini İÖ 1. yüzyılın sonuna doğru Gaius Asinius Pollio adlı düşünür kurdu. Daha sonra Roma'da 28 halk kütüphanesi kuruldu. Bu kütüphanelerde papirüs ve parşömene yazılmış kitaplar volumina adı verilen rulolar halinde saklanır, bazen de tirşe (çok ince parşömen) yaprakları tıpkı günümüzdeki kitaplar gibi birbirine dikilerek codex adı verilen ciltler hazırlanırdı. Halkın kitap okumak amacıyla gittiği bu kütüphanelerin bazen evde okunmak üzere dışarıya kitap verdikleri de oluyordu. Aristo Kütüphanesi, İskenderiye Kütüphanesi, Bergama Kütüphanesi ve I. Constantinus'un Konstantinopolis'te (bugün İstanbul) kurduğu İmparatorluk Kütüphanesi en eski kütüphanelerdir.



İS 5. yüzyılda Avrupa'da Roma egemenliğinin sona ermesinin ardından, manastırlar başlıca öğrenme ve araştırma merkezleri oldu. Böylece, manastırlarda kütüphaneler kurulmaya başlandı. Yaklaşık İS 529'da Aziz Benedict'in İtalya'da, Monte Cassino'da kurduğu kütüphane çok ünlüydü. Fransa, Almanya, İngiltere ve İrlanda'daki manastır kütüphanelerinde de, rahipler arasındaki bilgin ve sanatçıların, sayfalarını altın yaldızla ve parlak renkli boyalarla süsledikleri birçok güzel elyazması toplanmıştı {bak. ELYAZMASI). Bu kütüphanelerin amacı elyazmalarının korunmasıydı. Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra birçok eski elyazması manastır kütüphanelerinde korunup çoğaltıldığı için kaybolmaktan kurtuldu. Bu koleksiyonlar olmasaydı, bizler Eski Yunan ve Roma yazarlarına ilişkin çok az şey bilecektik.

12. yüzyıldan sonra Avrupa'da üniversiteler ve bunlara bağlı kütüphaneler kuruldu. İki önemli buluş, daha çok sayıda kitap üretimine ve daha çok kütüphane kurulmasına olanak sağladı. Hamur haline getirilen bitki liflerinin sıkıştırıldıktan sonra levhalar halinde kurutulmasıyla elde edilen kâğıt, Avrupa'ya ilk kez 12. yüzyılda Çin'den geldi. Oldukça ucuza mal edilebilen kâğıt giderek parşömenin yerini aldı. Kütüphanelerin gelişmesine katkıda bulunan ikinci buluş ise 1438'de Almanya'da



Mainz yakınlarında gerçekleşti. Johannes Gutenberg'in yeni basım yöntemi kitap üretimini kolaylaştırdı. Ayrı ayrı dökülerek istendiği gibi dizilebilen metal harfler, kâğıt, mürekkep ve bir baskı makinesi kullanılarak kitapların daha çabuk ve daha ucuza basılabilmesini sağladı. Böylece eskiden yalnızca zenginlerin satın alabildikleri kitapları artık her isteyen alabiliyordu {bak. BASIM; Gutenberg, Johannes ; KÂĞIT VE KÂĞIT YAPIMI).

Ortaçağda üç önemli ulusal kütüphane kuruldu. Bunlar Paris'teki Ulusal Kitaplık, Roma'daki Vatikan Kütüphanesi ve Londra' daki British Museum Kütüphanesi'dir. Fransa'daki, geçmişi 15. yüzyıla kadar uzanan Ulusal Kitaplık Avrupa'nın en eski ulusal kütüphanesidir.

18. yüzyıl sonlarına doğru kitapların para karşılığında ödünç verildiği abone kütüphaneleri açıldı. 19. yüzyılda İngiliz Parlamentosu'nda ilk Halk Kütüphaneleri Yasası kabul edildi. Kütüphane hizmeti, giderleri vergilerden karşılanan bir devlet sorumluluğu oldu.