Doğanın Ekstremleri
 

1. Sera etkisi nedir?
Dünyamızın çevresini saran atmosferde giderek yoğun bir katman oluşturan karbon gazları güneş ışığını dünyaya geçirirken ısıyı dışarı bırakmayarak dünyamızın ısınmasına neden olmaktadır. Bu olaya sera etkisi denir.
2. Sumatra'nın Tuba Dağı'nda 73 bin yıl önce meydana gelen volkanizmanın sonuçları nelerdir?
Patlamanın etkisiyle atmosfere yoğun bir şekilde kül ve gaz yayılmıştır. Gökyüzünün karardığı bu bölgede güneş ışınlarının yeryüzüne gelişi engellenmiştir. Buna bağlı olarak sıcaklık değerlerinin önemli ölçüde azaldığı görülmüştür. Bu nedenle iklimin buzul çağındaki duruma döndüğü tahmin edilmektedir.
3. Fosil yakıt kullanımındaki artış doğal sistemleri nasıl etkilemektedir?

• Hava kirliliği artar (kükürtdioksit, azot oksit, karbonmonoksit gazları ile)
• Asit yağmurları olur. Bunun sonucunda bitkiler zarar görür, sular kirlenir.
• Küresel iklim değişiklikleri olur.
• Ozon tabakasında seyrelme olur.
• Solunum yolu hastalıkları artar.

4.Küresel ısınmaya yol açan karbon gazlarının atmosferdeki artışını azaltmak için neler yapılmalıdır?

• Ağaçlandırma yapılmalı
• Temiz enerji kaynaklarının kullanımı artırılmalı
• Düşük enerji tüketen aletler kullanılmalı
• Fabrikalarda ve evlerde bacalara filtre takılmalıdır.
• Teknolojik aletler dünyaya zarar vermeyecek şekilde yenilenmelidir.

5. Alp dağlarının uzantısı kuzey güney doğrultusunda olsaydı bu durum Avrupa'daki ulaşım sistemini nasıl etkilerdi ?

• Ulaşım kuzey güney yönünde gelişirdi. Bunun sonucunda Akdeniz'deki limanların hinterlandı genişler ve limanlar daha fazla gelişirdi.
• Deniz ulaşımında Akdeniz'in önemi artardı.

6. Önceki jeolojik devirlerde çok uzun zaman diliminde meydana gelen iklim değişikliği günümüzde neden çok kısa bir zamanda gerçekleşmektedir?
Atmosferde sera gazı olarak bilinen karbondioksit, metan ve diazotmonoksit gazlarının hızla artmasından dolayı iklim değişiklikleri günümüzde daha kısa sürede gerçekleşmektedir.
7. Küresel ısınma bitki ve hayvan topluluklarını nasıl etkilemiştir? Örneklerle açıklayınız.

• Bazı bitki ve hayvan türlerinde aşırı artış veya azalışlar olabilir.
• Hayvanların göç dönemleri değişmesine neden olmaktadır.
• Yaşam alanları farklılaşıyor.
• Kuşlar erken yuva yapıyor.
• İlkbahar erken geliyor. Sonbahar gecikiyor.
• Bitkiler erken çiçek açıyor.

Örnekler;
Avrupa'daki pek çok bitki 50 yıl öncesine göre, bir hafta erken çiçekleniyor ve sonbaharda yapraklarını beş gün geç döküyor. İngiltere'de kuşlar, 20. yüzyıl ortalarına oranla ortalama dokuz gün erken kuluçkaya yatıyor, kurbağalarsa yedi hafta erken çiftleşiyor. Kuzey Amerika'da ağaç kırlangıçları, 25 yıl öncesine göre ilkbaharda kuzeye, 12 gün erken göç ediyor. Kanada'da kızıl tilkiler, yayılım alanlarını, kutup yönünde yüzlerce km kaydırarak, kutup tilkilerinin topraklarına giriyor. Alpin bitkiler, yükseğe tırmanıyor ve dağ doruklarının yakınında, nadir türleri istila etmeye başlıyor.
8.Sellerin doğal süreçlere olan etkisini örneklerle açıklayınız.

• Can ve mal kayıpları yaşanmaktadır.
• Ekili-dikili alanlar zarar görür.
• İçme sularında kirlilik olur. Bunun sonucunda salgın hastalık tehlikesi ortaya çıkmaktadır.
• Erozyon artmakta ve kütle hareketleri (Toprak kayması, heyelan, taş düşmesi)olabilmektedir.
• Ulaşımda aksamalar olabilmektedir.
• Şehirlerde alt yapı yeterli değil ise ev ve işyerleri zarar görebilmektedir.

9. Günümüze kadar yeryüzünde büyük volkanik patlamalar nerelerde gerçekleşmiştir ?
Japonya, Endonezya, Filipinler, ABD, Kolombiya, Meksika, İtalya ve İzlanda'da gerçekleşmiştir.
10. Küresel ısınmaya bağlı olarak okyanus akıntılarında meydana gelebilecek değişim ne gibi sonuçlara yol açacaktır?
Okyanus akıntılarını harekete geçiren güç Ekvator ile Kutuplar arasındaki tuzluluk ve sıcaklık farkından kaynaklanan yoğunluk farkıdır.Buzulların erimesi sonucu Okyanus sıcaklıkları ve tuzluluk oranlarında değişim olacaktır. Bu durum, okyanus taşıyıcı kuşağını yavaşlatacaktır. Bu da 10 yıl gibi kısa bir sürede çok büyük iklim değişikliklerine neden olacaktır.
11. Hollanda, deniz seviyesinde meydana gelen değişmelere karşı kıyılarını korumak için ne tür tedbirler almıştır?
Hollanda kıyılarının büyük bir bölümünün deniz seviyesinde veya deniz seviyesinin altında olmasından dolayı fırtınalar ve deniz seviyesindeki yükselmeler birleşince bölge, kıyı taşkınları ve su erozyonu açısından hassas bir hâl almaktadır. Ülkenin kıyı bölgeleri taşkınlara karşı doğal ve yapay birimlerden oluşan kıyı koruma sistemi ile korunmaktadır. Kıyı alanındaki yerleşmeler; barajlar ve setler sayesinde dünyadaki en kapsamlı kıyı koruma sistemiyle korunmaktadır.
12. Günümüzde yeryüzünde ekstrem olayların yaşanmasında hangi faktörler etkili olmuştur?
Ekstrem Sıcaklıklar (Aşırı Sıcaklar ve Soğuklar): Karasal kutbi hava kütlesi ile denizel kutbi hava kütlesinin etkilemesi aşırı soğuk hava dalgasının yaşanmasına neden olur. Karasal tropikal hava kütlesinin etkili olması ekstrem sıcaklıkların yaşanmasına neden olmaktadır.
Şiddetli Rüzgârlar ve Fırtınalar: Tropikal alçak basınç etkisi ile oluşmaktadır.
Tsunami: Okyanus tabanında meydana gelen şiddetli depremler ya da volkanizma nedeniyle oluşur.
Depremler: Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketi ile oluşan gerilimler sonucu oluşur.
Volkanik olaylar:Yerin derinliklerinde bulunan magmanın fay hattı boyunca püskürerek yeryüzüne çıkmasıdır.
Aşırı Yağışlar: Buharlaşmanın etkisiyle veya denizden gelen rüzgarlarla atmosfere bol miktarda nem karışması ve bunların soğuması.
Kuraklık: Yağışların kaydedilen normal değerlerin önemli ölçüde altına düşmesi kuraklığa neden olur. Yüksek sıcaklıkla birlikte şiddetli rüzgâr ve düşük nem miktarı gibi diğer değişkenler de kuraklığın oluşmasında etkili olur.
Heyelanların oluşumunda; eğim ve yağışın fazla olması, tabakaların eğime paralel uzanması, toprağın killi olması ve depremler gibi faktörler etkilidir.
Sel ve taşkınlara, çok şiddetli yağışlar neden olmaktadır.
Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
1. Aşağıdakilerden hangisi küresel ısınmaya bağlı olarak yaşanabilecek olaylar arasında gösterilemez?
A) Deniz seviyesinin yükselmesi
B) Buzulların erimesi
C) Volkanik olayların artması
D) Erozyonun şiddetlenmesi
E) Havada bulunan gazların oranının değişmesi
CEVAP C
2. Aşağıdakilerden hangisi doğada meydana gelen ekstrem durumların oluşumunda etkili değildir?
A) Yüksek ve düşük sıcaklıklar
B) Volkanlar ve depremler
C) Güneş ışınlarının geliş açısı
D) Şiddetli rüzgarlar
E) Aşırı yağışlar
CEVAP C
3. Aşağıdakilerden hangisi ekstrem değerlere sahip olan bir deprem esnasında doğada görülebilecek
olaylardan değildir?
A) Akarsu yataklarının değişmesi
B) Heyelanlar
C) Aşırı yağışlar
D) Beşerî yapıların yıkılması veya yer değiştirmesi
E) Kıyı şeridinin değişmesi
CEVAP C
4. Aşağıdakilerden hangisi volkanizma sonucu meydana gelen değişimlerden biri değildir?
A) Sülfür gazının artması
B) Yeni madenlerin oluşması
C) İklimlerin değişmesi
D) Karbondioksit gazının artması
E) Etkili olduğu bölgede ekosistemde değişimlerin görülmesi
CEVAP C
5. Aşağıdakilerden hangisi Tropikal rüzgârların en fazla zarara yol açtığı ülkelerden biridir?
A) Meksika
B) Uruguay
C) İtalya
D) Suudi Arabistan
E) Fas
CEVAP A
6. Yaşanması muhtemel bir kuraklıktan aşağıdaki ülkelerden hangisinin en az etkilenmesi beklenir?
A) Türkiye
B) Fransa
C) Suriye
D) Çad
E) Kanada
CEVAP E
7. Manş Tüneli ile hangi iki Avrupa ülkesi arasında doğrudan demir yolu ve kara yolu bağlantısı sağlanmıştır?
A) İspanya-Portekiz
B) Norveç-Finlandiya
C) İngiltere-Fransa
D) Almanya-Avusturya
E) İsveç-Hollanda
CEVAP C
8. Toprakların büyük kısmı deniz seviyesinin altında olduğu için taşkınlara karşı doğal ve yapay
setlerden oluşan bir savunma sistemi ile korunmakta olan ülke aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çin
B) Almanya
C) Hollanda
D) Danimarka
E) Fransa
CEVAP C
9. Aşağıdaki ülkelerden hangisi yüz ölçümünün büyüklüğüne bağlı olarak ülkenin güneyinde bulunan
yer altı sularını kuzeyindeki geniş düzlüklere ulaştırmak için büyük sulama projesini geliştirmiştir?
A) İtalya
B) Libya
C) Suriye
D) Ukrayna
E) Hindistan
CEVAP B
10. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi büyük depremler sonucu meydana gelen doğal olaylardan biri değildir?
A) Tsunami
B) Akarsu yataklarının değişmesi
C) Kütle hareketleri
D) Göl oluşumu
E) Şiddetli yağışların oluşumu
CEVAP E
11. Aşağıdakilerden hangisi klimatik kökenli ekstrem olaylardan bir değildir?
A) Aşırı sıcaklık
B) Tsunami
C) Rüzgarlar
D) Fırtınalar
E) Aşırı yağışlar
CEVAP B
12. Aşağıdaki ekonomik faaliyet türlerin hangisinde, insanın doğal sistemlere müdahalesi en azdır?
A) Sanayi
B) Tarım
C) Madencilik
D) Ulaşım
E) Turizm
CEVAP E
13. Aşağıdaki bölgelerin hangisinde tropikal fırtınalar etkili değildir?
A) Meksika Körfezi
B) Bengal Körfezi
C) Adriyatik kıyıları
D) Kaliforniya
E) Güneydoğu Asya
CEVAP c
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız.
1. Okyanus diplerinde deprem ve volkanizma sonucu ...tsunami....... oluşur.
2. Yıkıcı etkisi en fazla olan rüzgâr türü ....tropikal rüzgarlardır....
3. ..Karbondioksit,...metan...., .diazotmonoksit.....gazları dünyaya ulaşan ışınımın yansıtılması ve atmosferdeki ışınımın soğurulması arasında bir denge oluşturur.
4. Büyük volkanik püskürmeler sonucunda yeryüzünde sıcaklık değerlerinde ...kısa veya uzun süreliazalmalar....oluşur.
5. Avrupa’daki pek çok bitkinin son 50 yıl içinde çiçek açma ve yaprak dökme dönemlerindeki sürelerin değişmesinin nedeni ..küresel ısınmadır......
6. Tsunami sonucu ....kıyı çizgisinde..... değişim meydana gelir.
7. Yangınlarda artma, su seviyesinde ve tarımsal ürünlerde azalma ..kuraklık...... sonucu meydana gelir.
8. Küresel ısınmaya bağlı hava sıcaklığının yükselmesinin doğal sistemler üzerinde en önemli etkisi ...kuraklıktır.....

Ekstrem DurumOluşum NedeniDoğal Sürece etkisiKURAKLIKYağışların kaydedilen normal değerlerin önemli ölçüde altına düşmesi kuraklığa neden olur. Yüksek sıcaklıkla birlikte şiddetli rüzgâr ve düşük nem miktarı gibi diğer değişkenler de kuraklığın oluşmasında etkili olur.

• Tarımsal üretimde azalma
• Otlaklarda ve ormanlık alanlarda azalma
• Yangınlarda artma
• Yeraltı ve yer üstü su seviyesinde düşme
• Hayvan ölümlerinde artma
• Balık türlerinin zarar görmesi veya yok olması

SEL VE TAŞKINBir bölgede toprağın belirli bir süre için tamamen veya kısmen aniden su altında kalmasıyla oluşan büyük ve düzensiz su akıntılarıdır. Çok şiddetli yağışlar neden olmaktadır.

• Erozyon olayı gerçekleşmekte
• Heyelan oluşumuna neden olmakta
• Tarım alanlarında ürün kaybına neden olmakta
• İçme sularında kirlilik oluşmakta
• Can ve mal kaybına neden olmakta
• Yol ve köprüler tahrip olabilmektedir.

VOLKANİZMAYerin derinliklerinde bulunan magmanın fay hattı boyunca püskürerek yeryüzüne çıkması olayıdır.

• Volkanik püskürmelerin şiddetine bağlı olarak sıcaklık değerlerinde kısa veya uzun süreli düşüşler görülür.
• Can ve mal kayıplarına neden olabilir.
• Okyanus tabanlarında meydana gelen püskürmeler deniz suyu sıcaklığını artırmaktadır. Okyanuslarda yaşayan bir çok canlı türü bu durumdan olumsuz etkilenmektedir.
• Buzul bölgelerinde meydana gelen püskürmeler buzulların hızla erimesine sebep olmakta ve sel felaketleri yaşanmaktadır.