İran Mitolojisinde Avesta
 

İran Mitolojisinde Avesta

Eski İran’da yaygın efsanelerin ve Fars mitolojisinin en önemli ve en büyük kaynağı, her şeyden önce Avestâ’dır. Bu konuda yapılacak bütün çalışmalarda ilk kaynak olarak Zerdüşt’ün söz konusu bu kutsal kitabına başvurulmalıdır. Zerdüşt'ün kutsal kitabı Avestâ’nın yazılmış olduğu dile de “Avestâ dili” adı verilmektedir. Kaynaklarda Avestâ ve Avestâ ile ilgili eserler dışında bu dilde kaleme alınmış hiçbir eser bulunmadığı aktarılmaktadır. Avestâ kelimesinin Farsça “sitâyiş: övgü” anlamına kullanıldığı tahmin edilmektedir. Dilbilim araştırmalarına göre Avestâ dili İran'ın doğu bölgelerine ait bir dildir. Bu konuda Avestâ’nın en önemli bölümleri “Yeşetler”dir. Yeşetler, İranlıların kendilerine özgü çeşitli tanrılara yapmış oldukları duaları, ilahileri ve yakarışları içermektedir. Bu bölümlerdeki rivayetlerin bir kısmı Zerdüşt öncesi dönemler hakkında da bilgiler vermektedir. Avestâ’nın bir diğer bölümü, ilk bölümü olan Vendîdâd/Vendîvdâd, Ahura Mazda’nın yarattığı, sonra Ehrîmen tarafından kirletilen İran toprakları hakkında bilgiler vermekte, ikinci bölümü ise, onun yer altı kalesinden söz etmekte olup efsaneler ile ilgili çalışmalarda son derece önemlidir.

Bu dönemlerden daha eski devreler, yani İranlılar ile Hintlilerin henüz yollarını birbirlerinden ayırmamış oldukları çağlar hakkında bilgiler elde etmek için de, bu alanda araştırma yapanların ortak görüşlerince MÖ. ikinci bin yılda söylenmiş oldukları kabul edilen, Aryâ kökenli Hintlerin edebiyatlarında yer alan Rîg-i vedâ surûdları son derece önemli kaynaklardır. Tanrılardan birçoğu, mitolojik kişilikler, aynı zamanda büyük bir ihtimalle Avestâ ve Vedâ bağlılarının inançlarında birtakım efsanevî şahsiyetler ortaktır. Rîg-i Vedâ’da söz edilen bir kişilikten Avestâ da bahsetmekte, hakkında ayrıntılar vermektedir. Bunların yanı sıra eski dönemlerde MÖ. ikinci binli yıllarda Mısır, Anadolu ve Suriye bölgelerinde ele geçen birtakım çivi yazılı belgeler Yakın Doğu’daki ilk Hint ve Avrupa göç dalgaları, bazı tanrılar ve tarzları hakkındaki rivayetlere ışık tutmaktadır.