Gayda-İskoçyanın Ulusal Çalgısı
 

Gayda-İskoçyanın Ulusal Çalgısı



İskoçya'nın ulusal çalgısı olarak tanınmakla birlikte, Almanya, Yunanistan, İtalya ve İspanya'nın yanı sıra ülkemizde de gaydaya benzeyen çalgılar kullanılır {bak. Tulum). Binlerce yıllık geçmişi olan gayda tarih boyunca birçok değişikliklere uğrayarak bugünkü biçimini almıştır.


Gayda koyun ya da keçi derisinden yapılmış tulum biçiminde bir gövde ve gövdeye bağlı çeşitli borulardan oluşur. Gövde bölümü sol kolun altına sıkıştırılarak tutulur; üfleme borusundan ağızla ya da körükle gövdeye hava verilir. Gövde kolla bastırılınca hava burdon denilen borulara geçerek tek notadan oluşan, kesintisiz ve tiz bir ses verir. Bu ses, obua ya da klarnette olduğu gibi havanın kamış ya dadil denilen ince metal bir parçayı titreştirmesiyle elde edilir (bak. KLARNET Ailesi; Obua Ailesi). Melodi, deden adı verilen borunun ses delikleri kullanılarak çalınır. Melodi borusu genellikle dokuz notayla sınırlıdır. Burdonlardan çıkan kesintisiz ve tiz ses dedenden çıkan melodiye eşlik eder. Bazı ülkelerde değişik sesler verebilen, daha karmaşık yapılı gaydalar kullanılır.


Gayda İskoç geleneklerinde önemli bir yer tutar. Gayda müziğinde uyulması gereken katı kurallar vardır. İskoçya'da önceleri dans ve şenlik çalgısı olarak kullanılan gayda, 18. yüzyılda askerleri yüreklendirmek amacıyla savaş alanlarında kullanılmaya başlandı.
17. yüzyıldan günümüze kadar çok az değişiklik geçiren İskoç gaydası, bugün bazı Avrupa ülkelerinde çobanların kullandığı gaydalar dışında tüm dünya gaydaları için tek örnek olmuştur. Gaydamn değişik türleri arasında İngiltere'de ve İrlanda'da kullanılan ağızdan üflemeli savaş gaydası, küçük boyutlu, körük üflemeli Northumbria ve İrlanda gaydaları sayılabilir.