Fabrika-İlk Fabrikalar
 

Fabrika-İlk Fabrikalar



Fabrika, malların üretildiği yerdir. İlk fabrikalar, 18. ve 19. yüzyıllarda Sanayi Devrimi sırasında kuruldu (bak. SANAYİ DEVRİMİ). Bu eski fabrikalar karanlık, gürültülü ve sağlıksız yerlerdi. Oysa, günümüzde fabrikalar tasarlanırken, hem makinelerin verimli bir biçimde kullanılabilmesi, hem de çalışan işçilerin can güvenliğinin sağlanabilmesi için aydınlatma ve havalandırma sistemleri kurulmaktadır. Yasalarla, işçilerin sağlıksız koşullarda, uzun saatler boyunca çalışmaları engellenmiş; iş güvenliği önlemlerinin alınmasını sağlayan kural ve yönetmelikler çıkarılmıştır. Bu yönetmeliklere uyulup uyulmadığını denetleyen denetçiler vardır. Kurallara aykırı davranan fabrika sahipleri yargılanabilir, para cezasına çarptırılabilir, hatta işyerleri kapatılabilir.

Fabrikalarda ham ya da yarı işlenmiş maddeler üzerinde çalışılır ve sonunda ya ayakkabı gibi işlenmiş bir ürün ya da bir taşıt aracı gövdesi gibi yarı işlenmiş bir parça ortaya çıkar. Yarı işlenmiş ürünler başka bir fabrikaya yeniden işlenmek üzere gönderildiği gibi, bir başka malın üretiminde parça olarak da kullanılabilir. Bu yolla büyük miktarlarda mal üretme işine "seri üretim" denir.

Taşıt gövdelerini üreten fabrikalar, ürettikleri malın çok yer kaplaması nedeniyle geniş bir alanda kurulur. Bu fabrikalarda, üretilecek parçaların çizimlerinin yapıldığı tasarım bölümünden sonraki ilk bölüm, başka fabrikalardan getirilen çelik levhaların saklandığı hammadde deposudur. Bundan sonra sırasıyla, levhaların uygun biçimlerde kesilmesi işini yürüten kesim; taşıtın gövdesine biçim veren büyük ve güçlü makinelerin bulunduğu pres; çeşitli parçaları birleştiren kaynak; bitmiş gövdenin daldırma ya da püskürtme yöntemiyle renklendirilmesini sağlayan boya bölümleri gelir. Sonuçta pırıl pırıl boyanmış gövdeler motor, tekerlekler ve öteki parçalarla birlikte üretim sürecinin yeni bir evresinin gerçekleştirileceği başka bir fabrikaya gönderilir.

Fabrika içinde değişik girdi ve parçaları bir yerden bir yere aktarmak için raylı taşıtlar ya da yürüyen merdivenler gibi durmaksızın işleyen taşıyıcı bantlar kullanılır. Bu sisteme "montaj hattı" denir. Bazen bu işi, insan eli değmeden, bilgisayar denetimli makineler yapar (bak. Robot).

Fabrikanın montaj yapılan bölümüne üretim alanı da denir. Öbür bölümleri ise ödemeleri yapan, hammadde alımlarıyla uğraşan ve üretilen mallan pazarlayan kişilerin çalıştığı yerler, araştırma ve kalite kontrol bölümleri ile depolardır.
Büyük fabrikalarda kantinler ve sağlık bölümleri de vardır. Ayrıca, işçilerin boş zamanlarını değerlendirebilecekleri ve spor yapabilecekleri birimler de bulunabilir.

İlk Fabrikalar

İlk fabrikalarda üretimin gerçekleşmesini sağlayan enerji akarsuyun çevirdiği su çarklarından ya da yel değirmenlerinde olduğu gibi rüzgârdan elde edilirdi. Fabrikalar ancak buhar makinesi bulunduktan sonra suyun bulunmadığı yerlerde de kurulabildi. 19. yüzyılın sonunda, buhar makinelerinin yerini elektrik motorları aldı.
1930'larda fabrika sahipleri makineler arasında bağlantılar kurarak üretimi hızlandırabileceklerini keşfettiler. Örneğin, otomobil motorunun silindir gövdesi son biçimini alana kadar bir metal işleme makinesinden ötekine taşınıyordu. Otomobil üreticileri bu gövdeleri, makineler arasında el değmeden taşımayı, böylece daha az işgücü kullanmayı ve zaman kazanmayı başardılar. Bu işi yapabilmek için de otomatik denetim sistemleri kurdular. Örneğin, artık bir makine, işlenmesi gereken parça önüne geldiğinde kendiliğinden çalışıyor, iş tamamlandığında ise gene kendiliğinden duruyordu. 1936'da makinelerin bu biçimde, kendi kendine iş yapabilmelerini tanımlayan yeni bir sözcük kullanılmaya başlandı: Otomasyon.