Fiillerde Kip
 

Fiillerde Kip


Fiillerin ifade ettiği zaman ya da tarz bakımından aldığı biçimlere genel olarak "kip" adı verilir. Fiil kipleri genel olarak ikiye ayrılır. Bildirme (Haber) Kipleri. Zaman kavramı içeren kipler o eylemin yapıldığını, yapılmakta olduğunu, yapılacağını bildirir. Bu özelliklerinden dolayı bunlara "bildirme (ya da haber) kipleri" adı verilir.
1. Belirli geçmiş zaman (di'li geçmiş): Söz konusu eylemin sözün söylendiği andan önce yapıldığını ve konuşan kişinin eylemin yapıldığını kesin olarak bildiğini bildirir. Fiil kök ya da gövdelerine ünlüler uyumuna ve ünsüzler benzeşmesine göre di eki getirilerek yapılır:

Başlddıml Çektinf Gördü/ Yaklaşf/k/ Okudunuz/ Bakr/lar/.

2. Belirsiz geçmiş zaman (misli geçmiş): Söz konusu eylemin sözün söylendiği andan önce yapıldığını ve konuşan kişinin eylemin yapıldığını kesin olarak bilmediğini ya da bir başkasından duyduğunu bildirir. Fiil kök ya da gövdelerine ünlüler uyumuna göre miş eki getirilerek yapılır:
Verm/jim/ Vurulmw£sun/ Gövmüşl Bakmışız/ İşitm/^siniz/ Gülmüşler.

3. Şimdiki zaman: Söz konusu eylemin sözün söylendiği anda yapılmakta olduğunu ya da o an yapılmaya başlanacağını bildirir. Fiil kök ya da gövdelerine ünlüler uyumuna aykırı olarak yor ya da (i)yor eki getirilerek yapılır:
Ge\(i)yorumf Okuyorsun/ Gez{i)yor/ Yüz(ü)yoruz/ Dinliyorsunuz/ Kızmıyorlar.
4. Gelecek zaman: Söz konusu eylemin sözün söylendiği andan sonra yapılacağını ya da konuşan kişinin eylemi yapma amacında olduğunu bildirir. Fiil kök ya da gövdelerine ünlüler uyumuna göre ecek eki getirilerek
yapılır:

Çalışao/ğım/ Sileceksin/ Duyacakf Gizleneceğiz/ UnuttfCY/A:sınız/ Geçecekler.
5. Geniş zaman: Söz konusu eylemin başlayıp devam ettiğini, gelecekte de devam edeceğini
bildirir. Geniş zamanda geçmiş, gelecek ya da şimdiki zaman sınırlaması yoktur. Fiil kök ya
da gövdelerine r, (i)r, (e)r ekleri getirilerek yapılır:
Anlat(ı)Aım/ Gel(i)rsin/ Gez(e)/7 Aç(a)rız/ Unut(u)rsunuz/ Yürürler.
Dilek Kipleri. Bir eylemin yapılmasıyla ilgili istek ya da niyeti anlatan "dilek kiplerinde ise açık ve belirli bir zaman kavramı yoktur. Eylemle ilgili tarzı ortaya koyarlar.

1. Gereklilik: Söz konusu eylemin yapılması gerektiğini anlatır. Fiil kök ya da gövdelerine ünlüler uyumuna göre meli eki getirilerek yapılır:

Bakmtf/zyım/ Yüzme//sin/ Oturmalıl GetirmeliyizJ Kırma//sınız/ Yürüme//ler.
2. İstek: Söz konusu eylemin yapılmasındaki isteği, niyeti anlatır. Fiil kök ya da gövdelerine ünlüler uyumuna göre e eki getirilerek yapılır:
Sil?yim/ Dokunflsın/ Oku(y)a/ Görelim/ Bilesiniz/ İste(y)eler.

3. DilekŞart: Söz konusu eylemin yapılması dileğini ya da bir eylemin yapılmasının başka bir eylemin yapılması için şart olduğunu anlatır. Fiil kök ya da gövdelerine ünlüler uyumuna göre se eki getirilerek yapılır: B'dksam/ İçsen/ Yürüse/ Kalksak/ Baksanız/ Gelseler.

4. Emir: Söz konusu eylemin yapılmasını emreder. Emir kipinin belirli bir eki yoktur. Ayrıca birinci tekil ve birinci çoğul kişiler de kendi kendilerine emir veremeyecekleri için çekimlenmez:
Bak/ Otursun/ Düşünim (ya da Düşünümüz)/ Kalksmlar.