Bağlaç
 

Bağlaç


Eş görevli ya da birbiriyle ilgili sözcük, sözcük öbeği, cümlecik ve cümleleri birbirine bağlayan sözcük türüne dilbilgisinde bağlaç denir. Kendi başlarına anlamları olmamasına karşılık bağlaçlar cümlenin çeşitli bölümleri arasında anlam ve biçim bakımından bağlantı kurmaya, sıralama yapmaya yarar; cümleler arasında konu ve anlatım bütünlüğü sağlar.

Türkçe'de bağlaçlar yapı bakımından yalın (kök durumunda; basit), türemiş, bileşik ve öbekleşmiş bağlaçlar olarak dört kümeye ayrılır.
Herhangi bir ek almamış ya da bir sözcükle birleşmemiş, kök durumundaki ve, ama, ile, eğer, de, hem, yani gibi bağlaçlar birinci kümeye girer. İsim ya da fiil soylu sözcüklerden türemiş olan örneğin, üstelik, kısacası, gerçekten, anlaşılan gibi bağlaçlar ikinci kümeye girer.

Üçüncü kümeye giren öyleyse, yoksa, nitekim, sanki, oysa, kimbilir gibi bağlaçlar iki ayrı sözcüğün birleşmesinden oluşur. Bileşik bağlaçları oluşturan sözcüklerin her zaman bağlaç türünden olmaları gerekmez. Örneğin kimbilir bağlacındaki kim zamir, bilir ise bir çekimli fiildir. Sanki bağlacı ise san fiil kökü ile ki bağlacının birleşmesinden oluşmuştur.

Dördüncü kümeyi oluşturan öbekleşmiş bağlaçlar ise ayrı ayrı sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla oluşturulur. Bu tür bağlaçlarda ya da, hem de gibi bazen iki bağlaç yan yana kullanılır. Bazen de nerde kaldı ki, değil mi ki örneklerinde görüldüğü gibi ki bağlacıyla birlikte bir bağlaç öbeği oluşur. Başka bir deyişle, sözün kısası, bir bakıma gibi tamlamalar da bağlaç görevi yüklenebilir.

Gel gelelim, ne bileyim, zorla değil ya gibi bazı kısa cümleler de kalıplaşarak bağlaç niteliği kazanabilir. En yaygın bağlaç öbeklerinden biri yinelemeli bağlaçlardır. Bunlara ya...ya, hem...hem, ister...ister, gerek...gerek, ne...ne, ama...ama gibi bağlaçlar örnek gösterilebilir. Yinelemeli bağlaçlar arasına bir ya da birkaç sözcük girer:Ya sen bize geleceksin ya birini göndereceksin.