Balina-çubuklu Balinalar-dişli Balinalar
 

Balina-çubuklu balinalar-dişli balinalar


Balina adıyla bilinen deniz hayvanları irilikleri ve bazı şaşırtıcı özellikleriyle yeryüzünün en ilginç hayvanlarındandır. Bugüne kadar yaşamış en büyük hayvan mavi balinadır. Milyonlarca yıl önse soyu tükenen dinozor adlı dev sürüngenler bile irilikte mavi balinayla yanşamaz. Bu balinaların 30 metreden daha uzun ve 130 ne rastlanmıştır. Balinaların ilginç yönlerinden biri de, görünümleriyle balıkları

andırmalarına karşılık memeli olmalarıdır. Bu yüzden bütün memeliler gibi sıcakkanlıdırlar, yani vücut sıcaklıkları bulundukları ortamın sıcaklığına bağlı olarak değişmez ve yavrularını emzirerek beslerler.

Bu deniz memelileri balinalar (Cetacea) adıyla ayrı bir takım oluşturur, ama takımın bütün üyeleri balina adıyla anılmaz. Örneğin yunus, musur ve denizgergedanı, bu takımın değişik adlarla tanınan üyeleridir. Balinalar takımı, dişli balinalar ve çubuklu balinalar (ya da dişsiz balinalar) olarak iki alttakıma ayrılır. Dişli balinaların 70 kadar türü vardır ve iki dişinden biri mızrak gibi uzamış olan denizgergedanı dışında hepsinin ağzında küçük sivri dişler bulunur. Dişli balinalar hiç çiğnemeden yuttukları balık, deniz kabukluları ya da kalamar, mürekkepbalığı gibi yumuşakçalarla

beslenirler. Çubuklu balinaların ağzında ise üstçenenin damağına dizilmiş, balinaçubuğu, fanon ya da balena denen bir dizi uzun ve sert boynuzsu çubuk bulunur. Birbirine paralel olarak ağzın tavanından aşağıya doğru sarkan bu çubuklardan her birinin kenarı püskül gibi saçaklıdır. Bu balinalar küçük balıkların ya da bir plankton sürüsünün bulunduğu yerlerde

yüzerken, temel besinleri olan planktonların içeri girebilmesi için ağızlarını iyice açarlar (bak. Plankton). Hayvan ağzını suyla doldurduktan sonra çenelerini kapayarak suları dışarı püskürtür, ama planktonu oluşturan küçük su canlıları balinaçubuklarının kenarlarındaki saçaklara takıldığı için ağzında kalır. 13 türü olan çubuklu balinaların ağzı, sudan yeterince plankton süzüp beslenebilmeleri için son derece büyüktür.

Balinaların göğsünün iki yanında bulunan palet biçimindeki yüzme ayaklarının içinde el kemikleri gibi yerleşmiş küçük kemikler bulunur. Bu yüzden bilim adamları balinaların kara memelilerinden türemiş olduğunu düşünürler. Evrim sürecinde bu memeliler karadan denize geçerek suda yaşamaya uyarlanmıştır; nitekim karaya vuran bir balina bu ortamda yaşayamaz ve kısa sürede ölür. Buna karşılık, balıklar gibi solungaçlarıyla değil, akciğerleriyle solunum yaptığı için uzun süre suyun altında da kalamaz. Zaman zaman su yüzüne çıkarak hava alması gerekir.

Balinalar genellikle beş ile on dakikada bir soluk almak için dışarı çıkarlar, ama bazı türler suyun altında 45 dakika kadar kalabilir. Balina suyun yüzeyine çıktığında, akciğerlerinden gelen kirlenmiş havayı başının üzerindeki bir ya da iki delikten dışarı püskürtür. Atılan hava oldukça uzaktan işitilebilen gürültülü bir ses çıkafif ve

hayvanın başının üzerinde bir fıskiye gibi yükselirken su buharıyla yüklendiği için duman gibi gözükür. Her balina türünün hava püskürtüsü değişiktir ve türlerin saptanmasına yardımcı olur. Balina birkaç kez hava püskürttükten sonra kanına oksijen yüklemek için temiz havayı içine çekerek yeniden dalar. Suyun altındayken burun deliklerindeki küçük kapaklar kapanır, böylece hava geçitleri ile ağzın bağlantısı kesilir. Kaşalot ya da ispermeçet balinası 1.000 metreden daha derine dalabilir.

Balinaların kuyruğu uçak kanatçıklarına benzeyen ve suda yatay duran iki geniş parçadan oluşur. Bu yüzden balinalar kuyruklarım balıklar gibi sağa sola değil, aşağı yukarı sallayarak yüzerler. Balinalardan çoğunun sırtı kara, boz, kahverengi ya da mavimsi gibi koyu renkte, karnı beyaz ya da açık sarıdır. Derileri pürüzsüz, kaygan ve kılsızdır. Yalnız çatalkuyruk balina gibi birkaç türün başında incecik tüyler bulunur.

Balinaların derisinin altında bütün gövdeyi kaplayan bir yağ dokusu vardır. Deniz soğuduğunda hayvanın vücut sıcaklığını yitirmesini önleyen bu katmanın kalınlığı iri balinalarda yer yer 50 santimetreyi bulur. Balinaların aşırı ölçüde avlanmasının temel nedeni de birçok alanda kullanılan bu balina yağıdır.

Büyük balinaların çoğu, özellikle çubuklu balinalar yavrulamak için sıcak denizlere göç ederler. Bazıları bu göç sırasında kıyıyı izleyerek yol alır; karaların yakınında zaman zaman balinalara rastlanması bundandır. Her batında genellikle bir tek yavru doğuran dişi balina yavrusuna bir yıl süreyle bakar. Emzirmek için de, memelerinin çevresindeki güçlü kasları kasıp gevşeterek sütü yavrunun ağzına doğru fışkırtır.
Balinaların değişik sesler çıkararak uzun mesafelerden birbirleriyle haberleştikleri biliniyor. Örneğin çatalkuyruk balina 20 Hz frekansında pes ve güçlü ses titreşimleri üre
Sağdaki bütün balinalar yaklaşık 1 cm=3,6 metre ölçeğindeçizilmiştir. Mavi balina, yaşayan bütün hayvanların en irisidir. Kambur balinanın ses aralığı çok daha geniştir.

Çubuklu Balinalar

Takımın en iri üyesi olan mavi balina (Balaenoptera musculus) çubuklu balinalar grubundandır ve aşırı avlanma nedeniyle sayıları iyice azalmıştır. Uzunlukları 18 metreyi bulan Grönland balinası {Balaena myslicetus) ile buzul balinası {Balaena glacialis) da bu grubun iri üyeleri arasında yer alır. Bir zamanlar Kuzey Kutbu'nda çok bol bulunan Grönland balinası, çok değerli olan balinaçubukları nedeniyle Ölçüsüzce avlandığı için bugün tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Büyük Okyanus'un kuzeyinde yaşayan boz balinaların {Eschrichtius robustus)da soyu tükenmek üzeredir. Çatalkuyruk balina {Balaenoptera physalus),kambur balina {Megaptera novaeangliae) ve kuzey balinası {Balaenoptera borealis) da çubuklu balinalar alttakımındandır. Bu grubun bütün üyeleri aşırı avlanmanın kurbanı olmuştur. Ama günümüzde uluslararası bir anlaşmayla mavi balinalar, Grönland balinaları, kambur balinalar, boz balinalar ve buzul balinaları için avlanma yasağı konarak bu hayvanlar koruma altına alınmıştır.

Dişli Balinalar

Bu grubun en iri üyesi, uzunluğu 19 metreyi bulan ve küt burunlu, çok iri kafasıyla tanınan kaşalot ya da ispermeçet balinasıdır {Physeter catodori). Bu balinaların kafa boşluklarından ispermeçet denen mumsu bir madde, bağırsaklarından da amber elde edilir. Bu yüzden kaşalotun bir adı da amberbahğıdır.

Ayrı bir familya oluşturan gagalı balinalar ve bu familyanın şişe burunlu balina adıyla bilinen dört türü de dişli balinalar grubundandır. Şişe burunlu balinaların başlarının iki yanında, çıkıntılı bir alın yaparak gagamsı ağızlarına doğru dimdik inen birer kemik bulunur. Yunus ve musurlar da dişli balinalardandır {bak. MUSUR;Yunus). Gene bu gruptan olan denizgergedanı {Monodon monoceros) Kuzey Kutbu'nda yaşar. Bu balinaların yalnızca iki tane dişi vardır ve erkeklerde bu dişlerden biri sarmal kıvrımlarla bazen 5 metreye kadar uzayarak hayvana garip bir görünüm verir. Denizgergedanı adı da bu görünümden kaynaklanmıştır.

Gene Kuzey Kutbu çevresindeki denizlerde yaşayan beluga.ya da beyaz balina (Delphinapterus leucas), musurdan sonra balinalar takımının en küçük üyesidir.
Soğuk denizlerde yaşayan katil balina {Orcinus orca) ise sıcakkanlı hayvanlarla beslenen tek balina türüdür. Erkeklerinin uzunluğu 10 metreyi bulan katil balinalar çok yırtıcıdır ve penguenleri, fokları kolayca avlayıp yedikleri gibi bazen kalabalık sürüler oluşturarak büyük balinalara da saldırırlar.