Batınilik
 

Batınilik


Batınilik, İslam dininde Kuran ve hadislerin herkesçe kavranabilecek anlamlarının ardında iç (batın) anlamlarının da bulunduğu inancını benimseyenlerin tuttuğu yoldur. Bazı mezhepler içinde yer edinmiş olmakla birlikte Batınilik'i belli bir mezhebin özelliği olarak ya da tek başına bir mezhepmiş gibi düşünmek yanlış olur. Değişik mezhepler ve İslam dışı bazı dinsel akımlar içinde de bu yolu benimseyenler vardır.


Hz. Muhammed'in ölümünden sonra, halife (peygamber vekili) seçimiyle ilgili anlaşmazlıklar çıktı. Peygamberin amcasının oğlu ve damadı olan Hz. Ali'yi halife yapmak isteyenler Şiilik adı altında ayrı bir grup oluşturdular. Bu siyasal amaçlı ayrılık Müslümanhk'ın temel ilkelerinden uzaklaşmamakla birlikte giderek inanç


değişiklikleanne de uğradı. Halifeliği kabul etmeyen Şii topluluklar Hz. Ali soyundan gelen imamları kendi dinsel önderleri olarak tanıyorlardı. 8. yüzyılda altıncı imam Caferü'sSâdık'tan sonra oğlu İsmail'in imam olması gerektiğini savunanlar ayrı bir kol oluşturdular. Daha sonra gizli bir örgüt niteliğine bürünen ve İsmailiye diye adlandırilan bu görüşü benimseyen topluluk, gördükleri büyük baskılar yüzünden Irak, İran,


Hindistan, Türkistan gibi ülkelere dağıldı ve buralarda daha önce ortaya çıkıp yaygınlaşan dinlerden, düşünce akımlarından etkilenmeye başladı. Böylece inanç ve düşünce açısından İslam dünyasında bir değişim söz konusu oldu. Bu değişimin yarattığı görüş ve yorumlara göre Kuran'ın herkesçe anlaşılabilen anlamı yanında herkesin kavrayamayacağı "iç" anlamları da vardır. Bu anlamlarının anlaşılabilmesi için yorum yapabilecek ve Hz. Hüseyin soyundan gelen bir imama (kaimu'z zaman)


gereksinim vardır. Bu imam sözcüklerin gizli anlamlarını ortaya çıkartarak, yeniden anlamlarıdırarak ya da harflerin sayısal değerlerini kullanılarak bir sonuca varır. Bu yolla ulaşilan gerçek, kişiyi dine uygun bir yaşam sürdürmesi için aydınlatır. Gizli anlamları buları kişi için artık dinin bağlayıcı kuralları geçerli sayılmaz. Böylece ibadetin biçimsel olarak yerine getirilmesine de gerek yoktur.

Batınilik'in İsmailiye görüşüyle ilgisi olmayan, değişik zamanlarda ve değişik görünüşlerle ortaya çıkmış birçok kolu vardır. "Kaddah" diye de anılan İran asıllı Meymun bin Deysan ve Hamdan Karmat 9. yüzyılda, Fatımi Devleti'nin kurucusu Mehdi Ubeydullah 10. yüzyılda, Hasan Sabbah ise 12. yüzyılda Batınilik'in değişik kolları olarak görülen dinsel ve siyasal hareketleri başlattılar.Batıniler'in büyük baskı görmesi,

tarih boyunca pek çok eleştiriye uğramalan, yazdıktan kitapların yakılması ve oturdukları kentlerin yakılıp yıkılması kendilerini gizli tutmalanna yol açmıştır. Korunmak ve düşüncelerini egemen kılmak için Batıniler de birçok yol denediler. Kimi zaman şiddete başvurmaktan çekinmediler. İslam ülkelerinde çatışmalara giriştiler,

ayaklanmalar ve suikastlar düzenlediler. Rey ve Isfahan kentlerinde büyük bir gizli örgütlenmeyi ve ayaklanmayı gerçekleştiren Hasan Sabbah, İran' da hüküm süren Büyük Selçuklu Devleti'ni güç duruma sokmuştu. 1092'de Büyük Selçuklu Veziri Nizamülmülk de bu düşünceyi benimseyen eylemciler tarafından öldürülmüştü.