Arp- Aiolos Arpı-telli çalgılardan
 

arp- aiolos arpı-telli çalgılardan



En eski telli çalgılardan biridir. Bir yayla ok atılırken gerilip bırakılan yay kirişi bir tınlama sesi çıkarır. Arpın atası olan ilkel çalgıların bundan esinlenerek yapıldığı sanılmaktadır. Tek telli olan yaya değişik uzunluklarda teller ekleyip onların gerginlikleriyle oynayarak değişik perdelerden sesler çıkarılabiliyordu. Sonraları sesi yükseltmek için, tınlamaya elverişli bir gövde (tını kutusu) eklenince gerçek bir çalgı yapılmış oldu.


Bundan geliştirilen ilk çalgılardan biri lirdi. Yunanlılar ve Romalılar, çok yaygın olarak kullandıkları liri tanrı Apollon'un boş bir kaplumbağa kabuğuna teller takarak yaptığına inanıyorlardı. 14. ve 15. yüzyıllarda çok tutulan bir başka benzer çalgı da psalterion adını taşıyordu. Parmakla ya da yayla çalınabilen bu çalgı, Türk müziğinde kullanılan kanun ve santura çok benzerdi. Kanun, parmaklara takılan iki mızrapla telleri çekilerek, santur ise tellerine iki küçük çubukla vurularak çalınır. Batı müziğinde kullanılan zither de psalteriona çok benzeyen bir çalgıdır.

Arp, Galler'de ve İrlanda'da eskiçağlardan beri çalınır. Eski Gal prenslerinin saraylarındaki görevliler arasında arp çalan ozanlar vardı. Geleneksel İrlanda kültüründe arpın taşıdığı önem, günümüzdeki İrlanda metal paralarının ön yüzünde bir arp resmi bulunmasından da bellidir. İrlanda halk müziğinde şarkıcıya eşlik etmek için, Kelt arpı denen küçük bir arp çok sık kullanılır.

Orkestralarda kullanılan, dik konumda tutulan çift hareketli arp, çağdaş orkestra çalgıları arasında telleri yalnızca parmakla çekilerek çalman tek çalgıdır. Çift hareketli arpın 47 teli, yedi pedalı vardır. Pedalların yardımıyla tellerin sesleri değiştirilebilir ve değişik tonlarda müzik yapılabilir. Bu yedi pedalın her biri üç ayrı konuma getirilebilir. Böylece, örneğin bütün soller sol diyez ya da sol bemole kaydırılabilir. Telleri birbirinden ayırabilmek için her notaya değişik bir renk verilir; örneğin do telleri kırmızı, fa telleri siyah, mor ya da koyu mavi renktedir.

Arp pahalı bir çalgıdır. Çalınması çok güç olmayan bu çalgıda piyanistler yaklaşık bir yılda ustalaşabilirler. Arp, orkestra ve oda müziğinde kullanıldığı gibi solo (tek başına) da çalınabilir. Claude Debussy ve Maurice Ravel başta olmak üzere Fransız besteciler arp için çok güzel parçalar bestelemiştir.

Aiolos Arpı (Yel Arpı)

Rüzgârlı bir günde yolda yürürken, arada bir elektrik tellerinden gelen ve bir müziği andıran sesler duyarsınız. Bunun nedeni rüzgârın telleri titreştirmesi ve müzikal sesler üretmesidir.

Adını Yunan rüzgâr tanrısı Aiolos'tan alan Aiolos arpı, bu seslerden esinlenilerek yapılmıştır. Bu arp, üzerine farklı kalınlıklarda 1012 tel gerilmiş olan, boyu 1 metreye yakın dikdörtgen prizma biçiminde bir kutudur. Bütün teller aynı notayı verecek biçimde akort edilmiştir. Rüzgâr alabileceği bir ağaca bağlandığında ya da bir pencere kenarına konulduğunda teller titreşerek akoru sürekli değişen ve önceden düzenlenmemiş müzikal sesler çıkarır.

Esen rüzgâr, tellerin akort edildiği notanın armonik seslerini verir; ama teller farklı kalınlıklarda olduğu için değişik armonik sesler duyulur. Tellerin gerili olduğu kutu, tını kutusu gibi iş görerek tellerden çıkan sesleri büyütür (bak. Ses).
Aiolos arpının çok eski bir çalgı olduğu düşünülür; ama bugünkü biçimiyle 16. yüzyılın sonlarında yapılmış, 19 yüzyılda çok yaygınlaşmıştır.

Çin'de Aiolos arpı gibi uçurtmalar vardır. Teller uçurtmanın kâğıdında açılan yarıklara gerilmiştir, böylece uçurtma havalanınca müzik çalar.