Arkeoloji’de Bilimsel Yöntemler
 

Arkeoloji’de bilimsel yöntemler


Arkeologlann incelediği toplumlar ve dönemlerin birçoğunda, yazı ve para gibi tarih belirlemeyi kolaylaştıracak işaretler yoktur. Çok kısa bir zaman öncesine kadar, bulunan eşyalar, geçmişi bilinen bir halkın, örneğin Mısır halkının kullandığı benzer eşyalarla karşılaştırılarak, yaklaşık bir yapım tarihi saptanırdı. Radyo karbon tarihlendirme yönteminin bulunması odunun, kömürün ve eski yerleşim bölgelerinde bulunan kemiklerin yaşlarını saptamayı olanaklı kıldı. Her canlıda bulunan karbonun neredeyse tamamı karbon12'dir; belli bir oranda da radyoaktif ve "ağır" olan karbon14 vardır. Canlı ölünce


, örneğin bir ağaç kesilince, artık yeni karbon14 atomları alamaz ve var olan radyoaktif karbon atomları da belli bir hızla yok olmaya başlar. Böylece yaklaşık 5.500 yıl sonra bu atomlann yansı karbon12 atomlanna dönüşür. Bir radyo karbon laboratuvan, radyoaktif karbonun, karbon12'ye oranını ölçerek, canlının ne kadar zaman önce ölmüş olduğunu saptayabilir. Ne var ki bu yöntem, tarihi belli olan Mısır buluntulanna uygulandığında, saptanan tarihlerin çok kesin olmadığı anlaşılmıştır {bak.RADYOMETRİK TARİHLENDİRME).

Yeni tarihlendirme yöntemlerinden biri de ısıyla ışıldamadır (ısılışıldama) ve yalnızca pişmiş kile uygulanır. Çömlek yapılırken kil çok yüksek bir ısıda pişirildiği için bu ısı kili kristalleştirir. Kilde radyoaktif atomlar içeren elementler vardır; bunlar kil pişirilmeden önce çevrelerine ışık biçiminde parçacıklar saçarlar. Pişme işleminin sonunda, atomlann saçtığı bu parçacıklar artık kristalleşmiş yapının içinde kalır ve dışanya çıkamaz. Çömlekten alman bir örnek, laboratuvarda, parçalann yeniden serbest kalacağı noktaya kadar ısıtılır. Bu parçacıklar ışık biçiminde (ışıldayarak) açığa çıktıklan için fotometre aygıtıyla ölçülür. Çömlek ne kadar çok ışık verirse, o kadar eskidir. Bu yöntem arkeologlarca yaygın biçimde kullanılacak kadar gelişmemiştir. Ama müzelerde ve özel koleksiyonlarda antika olduğu sanılan pek çok parçanın sahte olduğunu göstermiştir.

Dendrokronoloji bir ağacın yaşının, gövdesindeki yıllık büyüme halkalanna göre saptanması demektir. Ağaç gövdesinin enlemesine kesitinde iç içe ince ve kalın halkalar gözlenir. Havaların iyi gittiği yıllarda ağaç daha çabuk büyüyeceğinden halkalann kalınlığı artar. Böylece ağacın yaşadığı dönemdeki iklim koşullan anlaşılabilir. Bir çam türünün 4.000 yıl önceki ve günümüzde yaşamakta olan örnekleri bu yöntemle incelenmiştir.


Bilim, arkeologlara daha birçok bakımdan yarar sağlar. Örneğin, topraktan çıkartılan metal eşyanın çok kınlgan olduğu için laboratuvarda özel bir biçimde korunması gerekir. Bir taş baltanın hangi taşocağındaki kayadan yontulduğu belirlenebilir. Uygulanacak yöntem, kayadan ince bir parça koparmak ve bunu saydamlaşıp kristalleri görülebilir duruma gelene kadar cilalamaktır. Belirli maden yataklannda görülebilen ender bulunan elementlerin kaynağını bulmak için de madenler incelenebilir. Bu çalışmalar eski ticaret ve göç yollannın anlaşılmasını da sağlamıştır.