El Yazmaları - Elle Yazılmış Eserler
 

Elyazması deyimi, genellikle, edebiyat, bilim, din v.b. konularda matbaanın icadından önce, elle yazılmış eserleri tanımlar.

Bunlar da birkaç türlüdür: en eskileri taş, kiremit, tuğla üzerine yazılmıştır. Sonra parşömen veya papirüs rulolarına yazılmış olalar gelir, daha sonra da bildğimiz kağıt üzerine yazılmış kitaplar...

Yöntemde çeşitlilik

Bazı dönemlerde, parşömenin az bulunuruğu ve pahalılığı, yazıcılarıi eski kağıtları kazıdıktan sonra yeniden kullanmaya zorladı. Çin'den gelen kağıt XI. ve XIII. yy.larda Avrupa'da kullanılmaktaydı, ama uzunsüre de değeri bilinmedi. Ona, aşağı kalitede ve iyi korunması güç bir madde gözüyle bakılıyordu.

Doğu yazmaları çeşitli yazma üsluplarında yazılıyordu. Bu üslüplarda harflerin biçim, konum ve orantıları arasında fark vardı (nesih, sülüs, talik, rik'a v.b.). İmza en sona atılıyordu, bazen de hiç konmazdı. Elyazması kitapların ikinci, üçüncü ve daha fazla nüshasını yazarak çoğaltanlara müstensih denirdi. Yazma kitapların ciltlerinde, şemse denilen bir baskı işareti vardı. Cilt kapağının içinde gizli şeylerin saklandığı, zahriye denilen bir kısım bulunurdu. Yazı, özel olarak hazırlanmış <<aharlı>> kağıda yazılırdı. Bazen sayfa kenarlarına eklemeler yapılır, bunlara derkenar denirdi.

Lüks eşya

Çok erken bir dönemde, elyazmalarını süsleme işine girişildi. Çünkü bu eserleri sipariş eden ve parasını ödeyen padişahların, şehzadelerin veya büyük devlet adamlarının sanat zevkini de tatmin etmek gerekiyordu. Genellikle ilk sayfalar tezhip sanatı denen sanatın gereklerine uyularak, altın yaldız ve renkli çiçek kompozisyonlarıyla süslenirdi. Sonraki sayfalar cetvel denen altın çizgilerle çerçevelenirdi.

Matbaacılık, başlangıçta elyazlarını taklide kalkıştı. Ama kısa bir süre sonra, yapığı atılım elyazmalarına öldürücü bir darbe indirdi. Çok geçmeden, usta elyazmacılarına(hattatlar) ve ünlü tezhipçilere sipariş verilen sanat kitaplarıyla Kur'an-ı Kerim'lerden başka elyazması kitap hazırlanmaz oldu.


Kaynak: BilgeNesil.com | Meydan-Larousse Gençlik Ansiklopedisi 2 - s.21