ForumSinsi - 2006 Yılından Beri - 1929’a Kadarki Çağdaş Bunalımlar

Bu tarihten sonra, sanayi üretiminin gelişmesi, ulaşım ağlarının yaygınlaşması, bütün ülkelerin para ve bankacılık sistemlerinin sıkı bağlarla iç içe girmesi gibi nedenlerden dolayı, bunalımlar yeni bir nitelik kazandı. Artık bunalıma yol açan, tarımdaki eksik üretim değil, sanayideki aşırı üretimdi. Öte yandan, hafif sanayiden ağır sanayiye geçişle birlikte, bunalımlar çok daha şiddetli ve uzun hale gelmişti. Bunun nedeni ağır sanayide üretimin kolayca kısılamamasıydı.

Dünya ekonomisinde başı çeken artık tekstil sanayisi değil, metal sanayisiydi. Bu sanayi, odunla değil, kok kömürüyle çalışan yüksek fırınlarla donatılmıştı ve ham demir üretimi piyasa gereksinimini aşsa bile üretimi sürdürmek zorundaydı. Yeniden çalıştırılmaya başlamaları için gerekli zaman ve malzeme dolayısıyla, modern yüksek fırınların durdurulması tehlikeli ve masraflıdır. Nihayet, ulaşım araçlarının hızla gelişmesiyle, insan ya da hayvan gücünün yerine enerji kaynaklarının kullanılmasıyla birlikte, sanayi üretiminde ortaya çıkan büyüme ve tarımın artan ölçekte makineleşmesi, piyasaya sunulan ürün miktarını sürekli olarak artırıyordu; bu da, tüketicilerin satın alma olanaklarının aşılması tehlikesini beraberinde getiriyordu.

1857’den 1929’a değin dünya ekonomisi sekiz bunalım geçirdi, ilk ikisi, üç büyük sanayi ülkesinin -ABD, İngiltere ve Fransa- sınırlarını aşmadı. 1857 bunalımı, demiryolu şirketlerinin sorunları ve altın üretiminin yetersizliği yüzünden, New York, Paris, Londra ve Viyana’da borsa değerlerinin birdenbire düşmesinin; özellikle ABD’de devlet hazinesine ilişkin güçlüklerin ortaya çıkmasının bir sonucuydu. Tüketimdeki bir düşüşten kaynaklanan 1864-1866 bunalımıysa, tersine, göreli olarak sınırlı kaldı ve bankacılık çevreleri dışına taşmadı: 11 mayıs 1866’da (“Kara Cuma”) Londra’daki Overend, Gurney and Co. firması iflas ediyor, Paris’te ise Credit mobilier tasfiyeye uğruyordu.

Sanayinin gelişmesinin yaygınlaşmasıyla birlikte, bunalımlar Orta Avrupa’ya da sıçradı: özellikle demiryollarından kaynaklanan 1873 bunalımı, Avusturya ve Almanya’da ortaya çıktı. ABD’de derin bir çöküşe yol açtı (Chicago ayaklanmaları). Ancak, 1878’de toparlanma başladı; Fransa’da Freycinet planının uygulamaya konulması canlanmayı kolaylaştırdı.

Büyük projelerin gerçekleştirilmesi, dünya çapında büyük demiryolu ağlarının tamamlanması, bu alandaki yatırımları yavaşlattı. Ama yatırımların başka kesimlerde artması, birer bunalım nedeni olarak demiryolu şirketlerinin geri plana düşmesine yol açtı. Buna karşılık bankacılık alanında karşılaşılan güçlükler, bunalımlarda belirleyici rol oynamaya başladı. Nitekim, 1890-1893 bunalımı bu türdendir: Londra’da Baring* bankası iflas etti (1890); ABD’de 600 bankanın iflas etmesi (1893) sonucunda, ortaya daha belirgin bir işsizlik çıktı (grevler). 1900 bunalımı da aynı kaynaktan doğduysa da, Avrupa dışına taşmadı; en çok Almanya ve Rusya’ yi etkiledi.

Rusya’da da, 1905 devrimi’nin nedenlerinden birini oluşturdu.
1907’den sonra, borsa ve bankacılık sorunları, gerçekte, artık dünya çapında madencilik ve sanayi alanlarında bir aşırı üretimin dış belirtilerinden başka bir şey değildi. Çok kısa süren 1907 bunalımı, ABD’de bakır fiyatlarının ani düşüşünden doğdu. Almanya’da genel aşırı üretimden ve içerde eksik tüketimden doğan 1913 bunalımı, Birinci Dünya savaşı’nın çıkmasıyla son buldu

. Nihayet 1920’de, savaş sanayisinde ortaya çıkan kapasite fazlası ve savaşan ülkelerin alımlarını durdurmaları, dünya çapında bir iktisadi çöküşe yol açtı. Japonya’da başlayan bu çöküş (mart ayında ipek fiyatlarının düşmesi), bütün Asya’yı ve ABD’yi sardı (bakır fiyatlarının düşmesi) ve sonunda şiddetli bir borsa bunalımına ve ABD’de yaygın bir işsizliğe (1921’de 4 milyon işsiz) neden oldu. 1922’den sonra başlayan canlanma, Avrupa’nın yeniden inşası ve dünyada yatırımların artışı dolayısıyla hız kazandı. Ne var ki, üretimdeki artış, tüketicilerin satın alma olanaklarından bağımsız gelişiyordu: 1929 borsa iflası, sorunun boyutlarını açıkça ortaya koyacaktı.