ForumSinsi - 2006 Yılından Beri - Kooperatiflerin Gelişimi

Kooperatiflerin Gelişimi
Kooperatifler 19. yüzyılda kapitalizmin yarattığı ekonomik ve toplumsal koşullara karşı, tüketiciler ve küçük üreticilerin kendilerini korumaya yönelik bir tepkisi olarak ortaya çıktı.
İlk başarılı tüketim kooperatifi İngiltere'de 1844'te kurulan Rochdale Eşitlikçi Öncüler Derneği'dir. Önce, 28 kişi arasında kurulan Rochdale Öncüleri yiyecek maddelerini, üyelerine elverişli fiyatlarla satmak için bir araya geldi. Bu derneğin ilkeleri, daha sonraları bütün dünyada yaygınlaştı ve genel olarak kooperatiflerin işleyiş kurallarını belirledi.

Rochdale ilkelerine göre depozit olarak küçük bir para yatıran herkes ortaklığa katıla-biliyordu, ama üyeler de satın aldıkları mallar için para ödemek zorundaydı. Düzenli olarak buluşan üyeler, ortaklığı yönetmek üzere bir komite kurdular. Dernek başarılı oldu ve kâr etmeye başladı. Kazanılan paranın bir bölümü üyeler arasında paylaştırıldı. Bir üye kooperatiften ne kadar çok mal alırsa, kazançtan da o ölçüde pay aldı. Ortaklık kazancının bir bölümünü de üyeleri için açılan kulüplere, yetişkinlerin eğitimine ve kütüphanelere ayrılırdı.

Bir yıl sonra, Rochdale Öncüleri'nin üye sayısı 74 oldu. 50 yıl sonra bu sayı 12 bini aşmıştı.
Rochdale Öncüleri'nin bu başarısından sonra İngiltere'nin dört bir yanında benzer kooperatif ortaklıkları kuruldu. Kısa bir süre sonra, tüccarlar, kendi işleri için zararlı olduğu gerekçesiyle kooperatiflere karşı çıkarak onlara mal satılmasını engellediler. Bunun üzerine, toptan alım satım kooperatifleri kuruldu; bunlar üreticilerden toptan mal satın alarak kooperatiflere dağıtmaya başladı. 19. yüzyıldan başlayarak birçok ülkede kurulan
tüketim kooperatifleri özellikle Danimarka, Finlandiya, İzlanda, Norveç, İsveç ve İngiltere'de çok yaygınlaştı.

İngiltere'de Rochdale Öncüleri'yle aynı dönemde Avrupa anakarasında da kooperatifçilik hareketleri başlamıştı. 1830'larda Fransa' da, Paris'te, Marangozlar Derneği, Kuyumcular Derneği gibi üretim kooperatifleri kurulurken, Almanya kredi kooperatiflerine öncülük etti.
Tarım kooperatifleri 19. yüzyılın başında ABD ile Kanada'da gelişti. Çok sayıda küçük çiftçi, tarım araçlarını paylaşmak ve özellikle hasat zamanı gibi sıkışık dönemlerde, birbirlerine yardımcı olmak için bir araya geldi. Topraklar herkesin kendi malı olarak kaldı. Kooperatif ortakları üretim ve pazarlama giderleri ile kazancı paylaştı. Bu sistem, bugün de geçerlidir; Fransa, Hollanda ve İskandinav ülkelerinde yaygın bir biçimde uygulanır.

Sosyalist ülkelerdeki kooperatifçiliğin ise farklı bir yapısı vardır. Burada kooperatifler, devlet desteği ve denetiminde örgütlenir. SSCB'de kolhoz adı verilen tarım kooperatifleri, devlet mülkiyetindeki toprakları süresiz ve kira ödemeden kullanabilir. Kolhoz, üyelerine asgari bir ücret öder ve yıllık gelir üyeler arasında uzmanlık, çalışkanlık gibi ölçütler dikkate alınarak paylaştırılır. Tüketim kooperatifleri ise genellikle ülke çapındaki mal dağıtım ağının bir parçasıdır ve gene devlet gözetiminde çalışır.
Bir başka sistem de İsrail'de tarım alanındaki kibutz uygulamasıdır. Burada toprak çalışanların ortak mülkiyetidir. Kibutz üyelerine bir ödeme yapılmaz. Çalışanların yiyecek, giyecek ve başka gereksinimleri parasız olarak kibutz tarafından sağlanır. Elde edilen kazançlar, üyelerce verilen kararlara uyularak harcanır.

Kooperatifçilik Afrika, Asya ve Güney Amerika'da da yaygınlaşmaktadır. Tarım alanlarının küçük çiftçiler arasında bölündüğü yerlerde, bu sistem üretimi artırmak için iyi bir yöntemdir. Böylece, insanlar toplu olarak araç gereçlerden yararlanabilir ve ürünlerini satabilirler. Ayrıca bu sistem çiftçilerin üretimlerini geliştirmek için borç para almalarını da kolaylaştırır.