ForumSinsi - 2006 Yılından Beri - Türkiye'de Kooperatifçilik

Türkiye'de Kooperatifçilik
Türkiye'de ilk kooperatif 1863'de Midhat Paşa'mn öncülüğünde kurulan Memleket Sandıkları'dır. Tarım kredi kooperatiflerine yakın olan bu kuruluşlar 1883'de Menafi Sandıkları'na dönüştürüldü ve doğrudan devlet denetimine girdi. 1888'de ise Ziraat Ban-kası'na devredildi.

Kooperatifçiliğin önem kazanması cumhuriyet sonrasına rastlar. İlk kooperatifler tarım kredi kooperatifleri olarak kuruldu. 1935'te çıkarılan ve tarım satış ile tarım kredi kooperatiflerini düzenleyen iki yasayla, tarım kooperatiflerinin kuruluş ve işleyiş kuralları belirlendi. 1969'da çıkarılan Kooperatifler Kanunu ise tüm kooperatiflere ilişkin kuralları düzenledi.

Türkiye'de en yaygın kooperatifçilik tarım alanındadır. Tarım satış ve tarım kredi kooperatifleri devlet eliyle geliştirilmiş ve denetlenmiştir. Ama daha sonra kurulan köy kalkınma kooperatifleri, halkın kendi isteğiyle bir araya gelerek Örgütlendiği bağımsız kuruluşlardır. Sayıları hızla artan bu kooperatifler, 1971'de Ankara'da Köy Kalkınma Kooperatifleri Merkez Birliği'ni (Köy-Koop) kurmuştur. Köy kalkınma kooperatiflerinin günümüzde 630 bin dolayında ortağı bulunmaktadır.

İlk yapı kooperatifi 1934'te Ankara'da örgütlenen Bahçelievler Yapı Kooperatifi'dir. Kişi ve kooperatiflere kredi sağlamak amacıyla 1946'da Türkiye Emlak Kredi Bankası kuruldu. Kente göçlerin artmasıyla birlikte yapı kooperatifi sayısı da hızla arttı. Ama bunların konut üretimindeki payı yeterince yükselemedi. 1978-82 arasında konutların yalnızca yüzde 10,8'i kooperatiflerce yapıldı. 1988'de konut kooperatiflerinin sayısı 30 bini, üye sayısı ise 400 bini geçti.

Tüketim kooperatifleri daha çok 1970' lerden sonra büyük kentlerde gelişmeye başladı. 1983'te üye sayısı 400 bini bulan tüketim kooperatifleri Halk-Koop adlı bir üst birlik kurdu. Türkiye'de bu kooperatifler dışında balıkçılık, taşımacılık gibi alanlarda Örgütlenmiş kooperatifler ile esnaf ve zanaatkarların örgütlendiği kefalet kooperatifleri de çalışmalarını sürdürmektedir.

Başka Avrupa ülkeleriyle karşılaştırıldığında 5,5 milyonu aşkın üye sayısı ve 40 binin üzerindeki kooperatif sayısına karşın Türkiye'de kooperatifçiliğin genel gelişmenin gerisinde kaldığı görülür. Bugün, dünyada 250 milyon dolayındaki kooperatif üyesinin hemen hemen yarısı Avrupa'dadır.