İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı
 

İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı
İsim Tamlamaları - Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması Konu Anlatımı

Belirtili Belirtisiz İsim Tamlaması

İsim Tamlamaları
Dil - İsim (Ad)

Adın başka bir adla anlam ilgisi kurarak oluşturduğu öbeğe ad tamlaması denir.Adın başka adla tamlama kurması ya ek getirilerek ya da eksiz olarak gerçekleşir. Tamlamalarda birinci sözcük tamlayan, ikinci sözcük ise tamlanandır.Tamlamalarda temel öğe olan tamlanan, anlamı nite*lenen addır. Bu ad belirtili ya da belirtisiz ad tamla*malarında iyelik eki alır. Tamlayan da tamlananın an*lamını bütünleyen yardımcı sözcüktür.

Ad tamlamalarında tamlayan sözcükler -in (-in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün) eklerini; tamlanan söz*cükler ise -ı (-i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü) eklerini alır. Dört çeşit ad tamlaması vardır:

1- BELİRTİLİ AD TAMLAMASI: Bu tamlamalarda tamlayan da tamlanan da tamlama eki alır.

ÖRNEK

Çocuğ-un kazağ-ı
Ev-in gelir-i
Eima-nın yeşil-i
Kapı-nın tokmağ-ı
Konu-nun görüşülme-si
Ev-in oda-sı

UYAR 1: "Su ve ne" sözcükleri tamlayan oldukların*da "n" kaynaştırma ünsüzü yerine "y" kaynaştırma ünsüzünü alır.

ÖRNEK Suyun sesi Neyin nesi

UYARI 2: Belirtili ad tamlamalarında tamlayan söz*cük kişi zamiri de olabilir. Bu tamlamalarda tamlama eklerinin yerini iyelik ekleri alabilir.

ÖRNEK Benim kalemim

2- BELİRTİSİZ AD TAMLAMASI: Bu tamlamalarda yalnızca tamlanan sözcük "-ı, -i, -u, -ü" tamlayan ek*lerinden birini alır. Tamlayan sözcük ek almaz, yalın haldedir.

ÖRNEKÇocuk araba-sı

Belirtisiz ad tamlamaları türlü anlamlarda ve görev*lerde kullanılmaktadır:

a- Belirtisiz ad tamlamalarının çoğu tür gösterir.

ÖRNEK Yolcu tren-ıYemek masa-sı Okul çanta-sı

b- Yiyecek ve içeceklerin neden yapıldığını Yaprak dolma-sı Ayva reçel-i Portakal su-y-u

c- Tamlayan kişi ve yer adı olursa, çıkış yerlerini ve yetiştikleri yerleri gösterir

ÖRNEK Ankara koyun-u

d- Yer adı olarak kullanılan ve çoğu bileşik sözcük olan belirtisiz ad tamlamaları da vardır:

ÖRNEK Kuşada-sı Adapazar-ı

e- Zaman gösteren sayı adları, belirtisiz ad tamlama*sı biçiminde kullanılır.

93 harb-i 1975bahar-ı

f- Belirtisiz ad tamlamaları gazete, dergi, kurum, gün, ay bildiren ad takımları kurar.

ÖRNEK iş Banka-sı Salı gün-ü Nisan ay-ı

g- Bazı meslek adları, belirtisiz ad tamlaması şeklin*dedir.

Edebiyat öğretmen-i

h- Ulus adları belirtisiz ad tamlamaları kurar ve o ulusla olan ilgiyi belirtir.

ÖRNEK Çin mutfağ-ı Alman bira-sı

ı- Eylemsilerle (mastarlarla) de belirtisiz ad tamlama*ları kurulabilir.

ÖRNEK Düşünme pay-ı

i- Belirtisiz ad tamlamaları, zincirleme ad tamlamala*rında da kullanılır. Bu durumlarda, belirtisiz ad tamla*ması, tamlayan ya da tamlanan görevini üstlenir.

ÖRNEK Annemin telefon görüşmesi Muhtarın ker*** evi

3- TAKISIZ AD TAMLAMALARI: Tamlayan ve tam*lananın ek almadan oluşturduğu tamlamalardır. Sıfat tamlamalarıyla karıştırılmamalıdır.Takısız ad tamlamaları türlü anlamlarda ve görevler*de kullanılır:

a- Tamlayan sözcük, tamlanan sözcüğün neden ya*pıldığını belirtir.ÖRNEK Yün çorapTahta masaCam bardakÇelik tencere

b- Takısız ad tamlamalarında tamlayan sözcük, tam*lanan sözcüğün neye benzediğini, mecazlı olarak gösterir.ÖRNEKElma yanakKiraz dudakDev adam

c- Yer adlarının bir kısmı, takısız ad tamlaması şeklin*dedir. Genellikle bileşik yazılır

ÖRNEK Çankaya Beşiktaş Galatasaray

d-Takısız ad tamlamaları akrabalık adları kurar.

ÖRNEK Kız kardeş Erkek kardeş

e- Takısız ad tamlamaları şeklinde kurulmuş deyim*ler de vardır.

ÖRNEK Kepçe kulak

4-ZİNCİRLEME AD TAMLAMALARIYa tamlayan ya tamlanan ya da her ikisi de birer ad tamlaması olan yani içinde birden çok ad tamlaması bulunan tamlamalardır. Tamlayan ya da tamlanan birden fazla sözcükten oluşur.

ÖRNEK Ev-in bahçe kapı-s-ı Ayşe'nin abla-sı-nın gece elbise-s-i Çocuk pudra-sı-nın kutu-su-nun kapağ-ı

AD TAMLAMALARINDA ARAYA SÖZCÜK GİRİŞİ

Belirtili ad tamlamalarında tamlayan sözcükle tamla*nan sözcük arasına sözcük girebilir.

ÖRNEK Öğrenciler-in ders çalışma gibi bir görev-i de var*dır.

UYARI 1: Zincirleme ad tamlamalarında da araya sözcük girebilirken, belirtisiz ve takısız ad tamlamala*rında araya sözcük girmez.

UYARI 2: Mastarlar (isim fiiller) ad tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan olarak kullanılır.

ÖRNEK Telefon konuşması Görüşmenin sonu

UYARI 3: Ad tamlamaları bazen bir adı niteleyerek sıfat görevi üstlenebilir.

ÖRNEK Senin dolaştığın yollar"Senin dolaştığın" belirtili ad tamlaması "yollar" adı*nın sıfatı olarak kullanılmıştır.

UYARI 4: Ad tamlamalarının içinde sıfat bulunursa böyle tamlamalara karma tamlama denir.

ÖRNEK Yeşil köşkün lambasıAğacın solgun yaprakları

UYARI 5: Ad tamlamalarında tamlayan düşebilir.

ÖRNEK (Onun) gömleği yırtılmış.

AD TAMLAMALARINDA SÖZCÜKLERİN YER DEĞİŞTİRMESİ

Türkçedeki ad tamlamalarında ilk sözcük tamlayan ikinci sözcük ise tamlanan olarak kullanılır. Özellikle şiirde bu kullanımın bazen değiştiği ve tamlananın önce, tamlayanın ise sonra kullanıldığı görülür.

ÖRNEK Üstüme bir kurşun doğruldu sandım Rüzgar beline dolandığında bir dalın. Kasketimi eğip üstüne acılarımın Patlamıştı tekeri kamyonun