Savunma Mekanizmaları
 

Savunma Mekanizmaları



Kaygı, engellenme, hayal kırıklığı, çatışma insanın akıl sağlığını olumsuz yönde etkiler. Ancak, insan akıl sağlığını koruyacak mekanizmaları farkında olmadan kullanarak akıl sağlığını korur. İnsanın kaygısını azaltmak için bilinçsizce kullandığı bu mekanizmalara savunma mekanizması denir.



Kaygıyı gidermenin bilinçli yolu nedir?



Kaygı veren bir durumla bilinçli olarak başa çıkmak nasıl mümkündür? Derslerinizden birinin sizde kaygı uyandırdığını varsayalım. Öncelikle kaygı durumunun farkına varmalı ve kabul edilmeli. Kaygılı durumdan bir süre uzaklaşılmalı ve üzerinde düşünülmeli. Söz konusu derse karşı geliştirdiğiniz olumsuz tepki büyük olasılıkla bir genellemenin sonucudur.

Bu kaygının çözülmesi için kısa ve uzun yollar vardır. Problem, bir ders olduğunda kısa süreli çözüm çalışmaktır. Uzun süreli çözüm ise kimlerden ne tür yardımlar alabileceğinizi araştırmak ve bunu uygulamaktır. Kaygılar abartılmamalıdır.



Savunma Mekanizmasının Özellikleri
Savunma mekanizması kullanan birey, davranışının gerçek işlevinin farkında değildir. Savunma mekanizmalarına bu anlamda, bilinçsiz davranışlar olarak bakılır. Savunma mekanizmaları, gerçekliğin olduğundan farklı algılanmasına neden olur. Kaygı düzeyini geçici bir süre için azaltır.



Savunma mekanizmaları herkes tarafından kullanılır ve normal bir davranış biçimleri olarak kabul edilir.



UYARI : Savunma mekanizmaları aşırı derecede kullanıldığında bireyin gerçeklikle ilişkisini keserek, akıl sağlığının bozulmasına neden olabilir.
Başlıca Savunma Mekanizmaları
Mantığa Bürünme (Akla Uydurma - Bahane Bulma) : Birey kabul edilemeyecek davranışlarına akla uygun hafifletici mazeretler bulur. Mantığa bürünme mekanizmasında iki temel savunma öğesi bulunur:



Kişinin davranışını haklı göstermesine yardımcı öğe.

Ulaşılamayan amaçlara ilişkin düş kırıklığının etkisini yumuşatan öğe.
Yansıtma : Kişinin, benliğini tehdit eden yetersizliklerini, suçluluk duygularını başkalarına yüklemesine yansıtma denir.
Yansıtma mekanizması kişiyi kaygıdan iki biçimde korur :
Birey, kendi eksikliklerinin ve başarısızlıklarının sorumluluğunu ya da suçunu başkalarına yükler.



Birey, suçluluk duygusu uyandıracak nitelikteki dürtülerini, düşüncelerini ve isteklerini diğer insanlara maleder.
Baskı - Bastırma : Belirli duygu ve düşüncelerin, kişinin isteği dışında bilinç altına itilmesi ve bilince çıkmasının engellenmesine baskı, bireyde kaygı uyandıracak istek ve anıların bilinçten uzaklaştırılarak unutulmuş gibi gösterilmesine bastırma denir.



Örneğin : Bir öğretmen olumsuz duygular beslediği üç yıllık öğrencisinin adını sık sık unutuyorsa bu bastırmadır.

UYARI : Bastırmanın baskı altına almaktan farkı şudur :
Baskı altına almada, baskıya alınan ruhsal içerik hiç bir zaman bilinç düzeyine çıkmaz ve kişi bunun farkında değildir. Bastırmada ise anılar önce bilinçli olarak yaşanır, ama hoş olmadıkları için bilinç altına itilerek unutulmuş gibi gösterilir. Öğretmen de öğrencisiyle yaşadığı hoş olmayan anıları bastırmıştır.

Yön Değiştirme (Yer Değiştirme) : Kişinin, kendisinde kaygı yaratan ve üstesinden gelmeye gücünün yetmeyeceği bir kişi ya da durumla karşılaştığında, kaygısını ve öfkesini gücünün yettiği bir kişiye ya da nesneye yöneltmesidir.

Örneğin, ofisteki müdürüne kızan bir memur, eve geldiğinde hiç yoktan yere karısına bağırarak, öfkesini karısından çıkarır.
Yüceltme : Cinsellik ve saldırganlık gibi ilkel nitelikteki eğilim ve isteklerin doğal amaçlarından çevrilerek, toplumca beğenilen etkinliklere dönüştürülmesidir. Örneğin, birey saldırganlık eğilimini boksör olarak doyurabilir.



UYARI : Yüceltme mekanizmasında diğer tüm başarılı savunma mekanizmalarında olduğu gibi, egonun boşalımı engellenmeksizin, ulaşılmak istenen amaç değiştirilir. Böylece olumsuz bir amaç, yapıcı bir yöne çevrilir.

Ödünleme : Birey yetersizliğinin ya da eksikliğinin ortaya çıkardığı eksiklik duygusunu, başka bir alandaki üstün başarılarıyla telafi eder. Örneğin, çelimsiz bir delikanlı bedensel yetersizliğini, akademik çalışmalarında üstün başarı sağlayarak ödünleyebilir.

UYARI : Tüm ödünleme tepkileri olumlu ya da yararlı değildir. Örneğin, sevilmediğine ve istenmediğine inanan bir çocuk, diğer çocuklara zorbalık ederek ezikliğini gidermeye çalışabilir.
Karşıt Tepki Geliştirme : Bireyin kaygısını azaltabilmek için gerçek duygusunun, tam tersi bir şekilde hareket etmesidir. Örneğin, kişi gerçekte kızgın olduğu birine gülerek davranabilir.

Yadsıma (İnkar) : Bireyde aşırı kaygıyı uyandıracak olan dış gerçekliğin yok sayılmasına yadsıma denir. Örneğin, ölümcül bir hastalığa yakalanmış bir çocuğun anne ve babası, tanıdan ve beklenen sonuçtan tamamıyla haberdar olmalarına karşın, bir şeylerin kötü gittiğini kabul etmezler.

UYARI : Yadsıma, dış tehdite karşı bir savunmayken; bastırma, iç tehdite karşı bir savunmadır.
Özdeşim Kurma (Özdeşleşme) : Birey başkasının davranışlarını taklit ederek ya da özdeşim kurduğu kişilerin ve grupların başarılarından pay çıkartarak değerini korur ve kaygı veren durumdan uzaklaşır. Örneğin, arkadaşları arasında popüler olamama kaygısı taşıyan ergenlik çağındaki genç, bir futbol takımıyla özdeşleşerek bu kaygısından kurtulmaya çalışabilir.

Gerileme : Bir engelle karşılaşan bireyin çocuksu davranışlarına geri dönmesidir. Örneğin, isteği engellenen bir yetişkin, tıpkı çocukluğunda yaptığı gibi ayaklarını yere vurarak ağlamaya başlayabilir.
Polyanna Davranışı (Tatlı Limon) : Olumsuz durumlardan iyi sonuçlar çıkarmaya Polyanna davranışı denir. Örneğin, sol kolu kırılan bir kişinin “iyi ki sağ kolum kırılmadı, yoksa yazı yazamazdım” demesi bir Polyanna davranışıdır.

UYARI : Polyanna davranışı, mantığa bürünme mekanizmasının bir türü olarak değerlendirilebilir.

Hayal Kurma (Gündüz Düşleri) : Gerçeklere uymayan ya da günlük yaşamda doyum olanağı bulunmayan isteklere, beklentilere, amaçlara düş yoluyla doyum aramaktır. Bu mekanizma fazla kullanılırsa birey gerçeklikten kopar ve akıl sağlığı bozulur. Örneğin, amatör kümede oynayan başarısız bir futbolcu, kendisini dünyaca ünlü bir takımda top oynarken düşleyebilir.

Şakaya Vurma : Kişide kaygı uyandıran duygu ve düşüncelerin ciddiye alınmamasıdır. Örneğin, yaptığı kek kabarmayan bir ev hanımının “komşular ne de marifetliyim değil mi?” demesi şakaya vurmadır. Şakaya vurma mekanizmasında birey çevreden beklediği eleştirileri şakaya vurarak ya da kendi kusurunu kendisi alaya alarak kaygıdan kurtulur.
Çilecilik : Kişi kendine zevk veren kişilerden, nesnelerden, olaylardan uzak kalabilmek için çaba harcar. Örneğin, rahibelerin manastıra kapanması.
Özgeçicilik (Diğerkamlık) : İnsanın bencilliğini bastırarak, ilgi, sevgi ve saygısını başkalarına yöneltmesidir. Bu savunma mekanizmasında birey başkalarının sorunlarıyla ilgilenerek kendi kaygısından kurtulma yolları arar.