Doğu Cephesi, Kurtuluş Savaşı’Nda Ermeni Sorunu,Gümrü Antlaşması(3 Aralık 1920)
 

Doğu Cephesi, Kurtuluş Savaşı’nda Ermeni Sorunu,Gümrü Antlaşması(3 Aralık 1920)
Doğu Cephesi, Kurtuluş Savaşı’nda Ermeni Sorunu,Gümrü Antlaşması(3 Aralık 1920)
Ermeni Sorunu
Osmanlı Devletinde yüzyıllardır huzur içinde yaşayan Ermeniler ilk kez 93 Harbi (1877-78 Osmanlı-Rus Harbi)sırasında Ruslar tarafından kışkırtıldılar.Bu harbin sonunda yapılan Berlin Antlaşmasında;Osmanlı Devleti Ermeniler için ıslahat tedbirleri alacak,alınan ıslahat kararlarını büyük devletlere bildirilecek ve bu devletlerde alınan ıslahat tedbirlerini gözetim altında bulunduracaklardır.
Bu antlaşmanın ardından Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurmak isteyen Ermeniler çeşitli cemiyetler kurarak Osmanlı ülkesinde ayaklanmalar başlattılar.Hatta bir ara Sultan 2.Abdülhamit’e suikast girişiminde bile bulunmuşlardır.1.Dünya Savaşına kadar çeşitli olaylarla gelen bu sorun,Rusların Sarıkamış Muharebesi’nin ardından Ermenileri ayaklandırmasıyla yeniden alevlendi.Osmanlı Devleti bu durum karşısında çıkardığı Techir(zorunlu göç)Yasası ile sorunu çözmeye çalıştı.14 Mayıs 1915’te yürürlüğe giren bu yasa ile Ermeniler,Suriye,Lübnan ve Musul taraflarına göç ettirildiler.

Kurtuluş Savaşı’nda Ermeni Sorunu

Mondros Mütarekesi’nin 24.maddesinden,Wilson İlkelerinden ve Batılıların tutumlarından destek alan Ermeniler,Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra yeniden harekete geçtiler.1919’da düzenlenen Paris Barış Konferansında Doğu Anadolu’da ABDgüdümünde bir Ermenistan devleti’nin kurulması kararlaştırıldı.Fakat bunun ardından General James Q.Harbord başkanlığında Osmanlı ülkesinde yapılan incelemelerde Batılılar şu gerçekleri gördüler:
a-Türkler ve Ermeniler uzun süre barış içinde yaşamışlardır.
b-Ermeni göçü sırasında Türkler ve Ermeniler büyük kayıplara uğramışlardır.
c-Harp öncesi döneminde de Osmanlı ülkesi içinde Ermeniler hiçbir yarde nüfus çoğunluğuna sahip olamamışlardır.

Taşnak Partsi tarafından yönetilen ve İtilaf Devletlerinin yardımını gören Ermeni Devleti,Çarlık Rusyası’nın 1.Dünya Savaşı’ndan çekilmesi sonucunda güney Kafkasya sınırlarında Erivan,Gümrü ve Kars dolaylarında kurulmuştu.Bu durumda Doğu Anadolu özellikle Kafkasya ‘dan gelen Ermeniler tehdidi altında kalmıştı.Ermenilerin Doğu’daki işgal ve Türk halkına yönelik öldürme eylemleri karşısında TBMM,9 Haziran 1920’de Doğu’da geçici seferberlik ilan etti.Doğu’daki XV.Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa da Doğu cephesi komutanliğına atandı.Türk Ordusu 30 Ekim 1920’de Kars’a girdi.7 Kasım da Türk birlikleri Arapçay’a dek olan bölgryi ve Gümrü’yü ele geçirdi.Türk Ordusu’nun elde ettiği bu başarılar karşısında Ermeniler barış istedi.

Gümrü Antlaşması(3 Aralık 1920)
1-Sevr Antlaşması ile Ermenilere bırakılan doğu illeri ile 1878 Berlin Antlaşması’nda Rusya’ya bırakılan Kars dolayları Türkiye’ye bırakılacaktır