ForumSinsi - 2006 Yılından Beri - Empirizm Nedir - Deneyciliğin Özellikleri - John Locke - David Hume

EMPİRİZM (DENEYCİLİK)

Duyular önce zihne özel tasarımları verirler ve bunlarla, henüz boş bir durumda olan zihni doldururlar. Zihin yavaş yavaş onların bazısına alışır. Onlar belleğe yerleşirler ve adlar alırlar… Böylece zihin, tasarımlar ve dile, yani akıl yürütme yetisini üzerlerinde uygulayacağı malzemeye kavuşmuş olur. Aklın kullanılmasına olanak veren bu malzemeler arttıkça, zihnin çalışması her gün daha açık bir hal alır.”

“Zihnin, üzerinde hiçbir yazı bulunmayan, hiçbir tasarıma sahip olmayan beyaz bir kağıt gibi olduğunu varsayalım. Bunları o nasıl kazanır? İnsanın her zaman meşgul ve sınırsız hayal gücünün kendisine hemen hemen sonsuz değişik biçimler verdiği bu geniş yığın, zihne nereden gelir? Zihin, aklın ve bilginin bütün malzemelerini nereden alır? Buna tek sözcükle cevap veriyorum: deneyden. Bütün bilgimizin temeli deneydir ve o eninde sonunda deneyden çıkar. Zihnimize bütün düşünme malzemesini sağlayan, gözlemlerimizdir.” J. Locke / İnsan Zihni Üzerine Bir Deneme

EMPİRİZMİN TİPİK ÖZELLİKLERİ

* Duyulara genel olarak güven duyulur.
* Doğuştan gelen bilgi reddedilir.
* Deney, bilginin temel kaynağı olarak görülür.
* Her türden bilginin a posteriori olduğu kabul edilir.
* Tümdengelim yönteminin eşya hakkında içeriksel bir bilgi vermediği düşüncesiyle tümevarım yöntemine daha sıcak bakılır.

JOHN LOCKE

John Locke (1632-1704) deneycilik dendiğinde ilk akla gelen filozoftur. Yukarıdaki alıntıdan da anlaşılabileceği gibi Locke zihni, deneyden önce içinde ve üzerinde hiçbir şey bulunmayan boş bir levhaya benzetir. Bilginin temel kaynağı, deney, gözlem ve duyuların kullanımıyla zihne gelen verilerdir. Zihnimizde doğuştan getirdiğimiz hiçbir bilgi yoktur. Locka göre her tür bilgi a posterioridir. (A posteriori: Kaynağı deney olan her tür bilgi)

Zihin, iç deneyden (düşünme, algılama, kuşkulanma vb.) ve dış deneyden (renkler, tatlar, büyüklük, sertlik vb.) aldığı malzemeler üzerinde çalışır, onları işler.

DAVİD HUME

Hume, Locke’un iç deney dış deney ayrımını reddeder. Ona göre canlı duyumlar diyebileceğimiz izlenimler ve bu canlı duyumların sonradan hatırlanması ve hayal edilmesiyle oluşan fikirler (düşünceler) vardır. İzlenimler ve fikirler çağrışım yasalarıyla birleştirilir.

Melek, ejderha, şeytan vb. Düşüncelerimizin izlenimleri yok gibi görünse de aslında bunlar basit izlenimlerin bileşik düşünceler haline getirilmesidir. Örn. Ejderha düşüncesi aslında bizim ateş, büyüklük, göz, diş, ayak, güç gibi farklı deneyimlerden elde ettiğimiz basit izlenimlerimizin birleştirilmesinden ibarettir.

Hume’a göre nedensellik düşüncesinin de izlenimi yoktur. Biz dış dünyada olayların birbirinin arkasından geldiğini görürüz ve bunlar arasında neden-sonuç ilişkisi kurarız. Oysa deney bize A olayının nedeninin B olayı olduğunu söylemez. Bu yüzden nedensellik düşüncesi aslında bir alışkanlıktan ibarettir.